تاکنون حتی یک سوم آثار تاریخی موزه ها هم در سامانه جام ثبث نشده اند

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، تاکنون حتی یک سوم آثار تاریخی موزه ها هم در سامانه جام ثبث نشده اند.

مستندنگاری اشیاء موزه ای در قالب ساماندهی اطلاعاتی عمومی و تخصصی همواره از مهمترین اولویت ها و وظایف یک موزه در راستای حفظ و نگهداری اموال فرهنگی تاریخی و معرفی و پژوهش آنهاست. ثبت و ضبط اطلاعات هر شی و تهیه مستندات تصویری در درجه نخست یک شناسنامه هویتی برای هر اثر ایجاد می کند که در هنگام بروز هرگونه حادثه ازجمله سرقت و فقدان شی، از خروج، قاچاق و حضور در حراجی ها جلوگیری می کند.

از آنجا که یکی از اهداف مستندنگاری اشیاء مکانیزه کردن و تشکیل یک بانک اطلاعاتی است، اداره کل موزه ها به همراه دفتر فناوری و اطلاعات سازمان در سال 1387 نسبت به تعریف و ایجاد نرم افزار جام برای ثبت و ضبط کلیه اطلاعات مربوط به شناسنامه های عمومی و تخصصی اموال منقول فرهنگی تاریخی موجود در موزه های مربوط به سازمان، سازمان های دیگر، موزه های خصوصی، مجموعه های خصوصی و دارندگان اموال اقدام کرد.

این پروژه بعدها در قالب یک سامانه با اهدافی از جمله حفاظت از اموال فرهنگی تاریخی با مسدود کردن گلوگاه های فساد، ایجاد بانک اطلاعاتی از تمامی اموال منقول فرهنگی تاریخی، مستندنگاری تمامی اشیاء موجود در موزه ها و مخازن، تهیه شناسنامه های عمومی، تخصصی و حفاظتی اموال، کنترل اشیاء در مبادی ورودی، اعلام وضعیت سرقت اشیاء به تمامی مراجع ذیربط در اسرع وقت، امکان بهره برداری پژوهشی توسط پژوهشگران و علاقمندان در سراسر جهان از طریق درگاه کاتالوگ آنلاین، امکان کنترل وضعیت اموال برای کلیه مراجع ذیربط براساس شرح وظایف با ایجاد سطوح دسترسی تداوم پیدا کرد.

یکی از ویژگی های بارز این سامانه امکان ایجاد سطح دسترسی به کلیه کاربرانی که در خصوص اموال فرهنگی تاریخی در حوزه درون سازمانی و برون سازمانی وظایفی برعهده دارند، است. لازم به توضیح است که سطح دسترسی بنا بر مسئولیت هر کاربر در سیستم تعریف شده است. شایان ذکر است که نتیجه این ارتباطات فرادستگاهی منجر به اقدام به موقع جهت خروج اشیاء سرقتی، اطلاع رسانی سریع از مبادی ورودی و ارگان های ذیربط در زمان توقیف اشیاء به سازمان میراث فرهنگی و کارشناسی به موقع اشیایی که در حراجی های خارج از کشور یا در مجموعه های خصوصی در حال خرید و فروش است.

در سال 1393 در راستای دستیابی به هدف ایجاد دولت الکترونیک، سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خود را ملزم به طراحی فرآیندهای سیستمی در سامانه های مختلف کرد. از این رو اداره کل موزه ها 27 فرآیند از کلیه فعالیتهای مربوط به حوزه اموال فرهنگی تاریخی را با همکاری دفتر فناوری و اطلاعات سازمان در این سامانه طراحی کرد که از آن جمله میتوان به فرآیندهای مربوط به مبادی ورودی (اهداء، خرید، پژوهش های باستان شناسی، توقیفی، استرداد و…) اشاره کرد.

به گفته معاون میراث فرهنگی وقت تا شهریور سال 1399، تعداد 545960 قلم از اطلاعات اموال فرهنگی تاریخی مربوط به کل کشور در این سامانه ثبت شده اند و ثبت اطلاعات تمامی اموال منقول فرهنگی تاریخی اطلاعات اموال کل کشور از ویژگی های منحصر بفرد این سامانه است.

اما وضعیت کنونی سامانه «جام» چگونه است؟ چه تعداد اثر طی دو دهه گذشته در این سامانه ثبت شده اند و مشکلات و چالش های پیش روی آن چیست؟

شراره فرخ نیا (کارشناس اموال فرهنگی تاریخی اداره کل موزه ها سامانه «جام») با اشاره به آنکه در اوایل امر «جام» سامانه نبود و یک نرم افزار بود که به منظور ساماندهی اموال تاریخی نوشته شد، گفت: در آن زمان کار را با موزه های میراث فرهنگی آغاز کردیم و در ادامه موزه های ستادی نیز به این مجموعه پیوستند. هدف ایجاد یک بانک یکپارچه و نگهداری اطلاعات در یک جا بود. از این رو در سال 1399 به صورت وب درآمد و سطح دسترسی ها تغییر کرد و سایر دستگاه ها نیز توانستند ورود کنند.

او ادامه داد: بارگذاری اطلاعات اموال تاریخی صرفا پر کردن یک فرم نیست بلکه نیازمند طی پروسه ای از جمله عکاسی، کارشناسی، تشخیص و طبقه بندی و استخراج اطلاعات و…است و به نوعی جمع آوری و بارگذاری این اطلاعات زمان بر است. در سالهای نخست سرعت بارگذاری اطلاعات خیلی کم بود اما طی سالهای اخیر شاهد سرعت گرفتن کارها هستیم.

فرخ نیا درخصوص چرایی طولانی شدن پروسه بارگذاری اطلاعات در «جام» و عدم استقبال امنای اموال از این مهم تصریح کرد: سالها امنای اموال اینگونه آموزش دیده بودند که اموال تاریخی را در دفتر وزارت دارایی تثبت و ضبط کنند. از این رو به نوعی این ثبت را کافی می دانستند و در سامانه «جام» ثبت انجام نمی دادند و آن را وظیفه ذاتی خود نمی دانستند. در واقع با ثبت دستی لیست اموال در دفتر دارایی کار را کافی می دانستند و دیگر در سامانه جام ثبت انجام نمیشد. اما سعی کردیم با بخشنامه ها و ابلاغیه های بالادستی و برگزاری دوره های آموزشی و…بانک اطلاعاتی امین اموال را گسترش دهیم. ضمن آنکه در دوره ای برخی از مدیران دغدغه این کار را نداشتند و به تبع در زمره دغدغه امنای اموال نیز قرار نمی گرفت.

کارشناس اموال تاریخی اداره کل سامانه «جام» با تاکید بر آنکه درحال حاضر شرایط خیلی بهتر از سالهای گذشته است و به نوعی همه مسئولان و مدیران و امنای اموال به نوعی درخصوص این مهم توجیه شده اند، گفت: درحال حاضر این مهم فقط به امنای اموال باز نمی گردد بلکه برخی از مسائل به مدیران باز می گردد که باید مورد توجه قرار گیرد. حتی بخشی از امور هم به بخش ستادی باز می گردد. در واقع باید تشکیل بانک اطلاعاتی تخصصی از اموال تاریخی، فرهنگی در سطح کشور جزو وظایف ذاتی وزارت میراث و گردشگری است و سامانه «جام» هم در راستای تحقق همین مهم است که باید انجام شود.

به گفته او، در سالهای اخیر این موضوع تا حدوی در جامعه موزه داران جا افتاده است و مجموعه داران بخش خصوصی نیز برای ثبت در سامانه «جام» ورود کرده اند. حتی دستگاه های مختلف اعم از موزه هنرهای معاصر و وزارت ارشاد و موزه بانک مسکن و کنگره ایران درودی نیز آمادگی خود را برای این مهم اعلام کرده اند.

فرخ نیا با اشاره به تعداد آثار ثبت شده در سامانه «جام» گفت: تاکنون اطلاعات 801867 اثر در این سامانه ثبت شد. هر چند بازه زمانی حدود 15 ساله از عمر «جام» میگذرد اما اوایل امر امکانات و زیرساختهای مناسبی وجود نداشت و کار به کندی انجام میشد. درواقع طی چند سال اخیر است که امور سرعت گرفته اند هر چند سرعت لازم را ندارد و میتوانست دو برابر آنچه که اکنون در سامانه ثبت شده است، ثبت شود. حتی دوره شیوع کرونا می توانست زمان مناسبی برای انجام بارگذاری اطلاعات باشد اگر اهتمام واقعی وجود می داشت.

این کارشناس اموال تاریخی اداره کل سامانه «جام» در پاسخ به این سئوال که آیا میتوان یکی از دلایل کندی ثبت اطلاعات در این سامانه را باعدم ثبت برخی اموال توسط امنای اموال در دفاتر مرتبط دانست، چرا که این روزها از برخی از موزه ها خبرهایی درخصوص عدم ثبت بسیاری از اموال به گوش می رسد که نگران کننده است، گفت: آمار آثار ثبت نشده به نوعی خط قرمز یک موزه محسوب می شود. در واقع همه آثار یک موزه باید توسط امین اموال ثبت شده باشد. البته نمی گویم که آثار ثبت نشده نداریم اما ممکن است این عدم ثبت دلایلی از جمله وسواس بیش از حد برخی امین اموال ها در استخراج اطلاعات، سختگیری برای ثبت برخی اطلاعات و بعد رفتن به سراغ ثبت داده های دیگر و…دارد.

البته تعداد آثار ثبت نشده اینگونه نیست که اگر در کشور 2 میلیون اثر در موزه ها داریم 1 میلیون آن ثبت نشده باشد که از این میان 800 هزار اثر در سامانه جام ثبت شده باشد. در واقع تعداد آثار ثبت شده اینگونه نیست که تعلل ایجاد کند و آمار جام را پایین بیاورد. در واقع سالها اندیشه غلطی در میان امنای اموال وجود داشت که ثبت اطلاعات در دفاتر وزارت دارایی کفایت می کند و دیگر نیازی نیست در «جام» ثبت شود. ضمن آنکه مدیران وقت نیز مطالبه گر این موضوع نبود. از این رو تاکنون این طرح به سرانجام نرسیده است. با این وجود اکنون در بهترین شرایط برای تحقق و بارگذاری اطلاعات در «جام» هستیم.

او یادآور شد: استانهای آذربایجان شرقی، مازندران، یزد، چهارمحال بختیاری از جمله استانهایی هستند که اطلاعاتی که در اختیار دارند به اطلاعاتی که در سامانه «جام» بارگذاری کرده اند بسیار نزدیک است. از سوی دیگر استانهایی مانند خوزستان و البرز کمترین اطلاعات را بارگذاری کرده اند. این درحالی است که بالغ بر 2 میلیون و 800 هزار اثر تاریخی در موزه های مرتبط با وزارت میراث و گردشگری کشور داریم. با وجود آنکه با سایر موزه های مرتبط با ارگان ها و نهادهای مختلف تاکنون مکاتبات متعددی داشتیم اما آمار آثارشان را در اختیار ما نگذاشتند، چرا که نگرانی هایی در این خصوص دارند که شاید اگر آمار اموالشان را بدهند، میراث فرهنگی دست روی آنها می گذارد. این درحالی است که اینگونه نیست و ما همیشه از سایر موزه ها حمایت کرده ایم. آماری از اموال این موزه ها در اختیار نداریم.