زیر و بم واگذاری بناهای تاریخی اصفهان

ایرنا/ این خبر پیرامون زیر و بم واگذاری بناهای تاریخی اصفهان برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

خانه های تاریخی اصفهان جزو مهمترین بناهایی هستند که بدلایل متعدد، شرایط دشوار و رو به ویرانی دارند، اما تا این لحظه جز مواردی که با تبدیل شدن به هتل بوتیک ها، هتل های سنتی و بومگردی، خیل بیشماری از آنها در جای تا جای این شهر از پشت «مسجد جامع عتیق» گرفته تا بافت تاریخی «جویباره» و پشت «مسجد شیخ لطف الله» در جوار «میدان نقش جهان» راه تباهی را می پیمایند.

مقامات وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می گویند، وظیفه «صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی» در واگذاری بناها به بخش خصوصی، احیا و جلوگیری از تخریب آنهاست اما این صندوق کجاها و تا چه اندازه باید برای نجات بناهای تاریخی از جمله خانه ها آستین ها را بالا بزند؟

در شهری مثل اصفهان که خانه های تاریخی بیشماری دارد و بسیاری از آنها هم شرایط دشواری را سپری می کنند، اهمیت تحقق رسالت صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی دوچندان است.

آنطور که برخی کارشناسان منتقد گفته اند، در نخستین قدم واگذاری بناهای تاریخی از سوی صندوق، مکانهایی واگذار شده اند که شرایط خوبی نسبت به سایر بناها داشته اند؛ مکانهایی مثل «سردر قیصریه»، «طبقه دوم میدان نقش جهان»، خانه ارسطویی، خانه دهدشتی، خانه شیخ الاسلام و شماری دیگر از بخشهایی از بناهای تاریخی اصفهان که نیاز مبرمی به مرمت و احیا نداشتند.

نکته حائز اهمیت این است که صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی، تنها بناهایی را می توانسته در فهرست واگذاری ها قرار دهد که در مالکیت و اختیار اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی بوده اند اما به باور کارشناسان، از بین بناهای تاریخی در اختیار میراث فرهنگی بطور قطع بناهایی با شرایط اضطراری تر هم وجود دارد که برای نجات از تخریب به سرمایه گذار داده شوند تا به ازای بهره برداری چند ساله، دست مرمت بر سر و رویشان کشیده شود و از تخریب و فراموشی نجات پیدا کنند.

از سوی دیگر گفته می شود بناهای واگذار شده توسط صندوق مزبور پیشتر توسط یک شرکت تعاونی وابسته به اداره کل میراث فرهنگی اصفهان به نام «سیاحان اصفهان» به سرمایه گذاران اجاره داده میشد اما علیرضا ایزدی مدیر کل سابق میراث فرهنگی اصفهان برای شفافیت بیشتر در خرج کرد درآمد بناهای تاریخی، برخی از آنها را به این صندوق داد تا با شفافیت بیشتر آنها را برای واگذاری به بخش خصوصی به مزایده بگذارد.

مزایده یاد شده مهر امسال برگزار شد و 19 بنا یا بخشی از اماکن تاریخی از جمله «سردر قیصریه»، طبقه دوم «میدان نقش جهان» و سه خانه تاریخی یاد شده برای بهره برداری به بخش خصوصی واگذار شد.

قرار است دور دوم مزایده بناهای تاریخی اصفهان در ماههای پیش رو و گویا در زمستان برگزار شود اما مدیر عامل صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی گفته است، قصد دارد این بار بناهای تاریخی دارای تخریب بیشتر را در اولویت واگذاری قرار دهد.

شهاب طلایی شکری پیرامون زیر و بم واگذاری بناهای تاریخی اصفهان تصریح کرد: «یکی از رسالتهای صندوق غیر از واگذاری ابنیه تاریخی تخریب شده و دارای آسیب، واگذاری بناهایی است که در زمان حاضر، ظرفیت مشارکتِ مردم را دارند و برای اینکه به فهرست بناهای تخریبی اضافه نشوند، به مزایده واگذاری گذاشته می شوند تا بهره بردار در جهت حفظ و نگهداشت آنها کمک کند.»

وی خاطرنشان کرد: «پیشتر، بناها در یک فرآیند غیر شفاف و ابهام آلود به یکسری افراد داده میشد.»

طلایی شکری پیرامون زیر و بم واگذاری بناهای تاریخی اصفهان خاطرنشان کرد: «وقتی درآمد بناهای تاریخی به حساب یک شرکت یا یک گروهِ خاص ریخته نمی شود، به حساب درآمدهای عمومی دولت ریخته می شود اما سوال این است که آیا شفافیتی در باره بناهای تاریخی اصفهان از مدلهای مختلف واگذاری ایجاد شده است که به کدام محل واریز و در کدام محل خرج می شود؟! شما بعنوان خبرنگار می توانید بناهایی که از طریق صندوق واگذار شده را بررسی کنید که پیشتر درآمدشان کجا می رفته و چگونه خرج می شده و بعد از واگذاری از طریق صندوق به چه نحو است.»

با این حال، خبرنگار با سید مهدی موسوی موحد معاونت میراث فرهنگی اصفهان درباره واگذاری اخیر برخی بناهای تاریخی گفت و گو کرد و در موضع این اداره کل را درباره تصمیات اخیر یا پیش روی صندوق احیا جویا شد؛ خاصه پیرامون این موضوع که با وجود میراث ارزشمند اصفهان یعنی خانه های تاریخی بعنوان شناسنامه معماری این شهر از ادوار گذشته تا دوره معاصر، چه انتظاری از صندوق برای نجات این شناسنامه های هویت بخش نصف جهان کهن آرا وجود دارد.

آنطور که گفته می شود، پیش از آنکه برخی از قسمتهای بناهای تاریخی اصفهان از جمله «سردر قیصریه» یا «خانه دهدشتی» برای واگذاری به سرمایه گذار به مزایده گذاشته شود، گویا یک شرکت تعاونی موسوم به «سیاحان اصفهان» وابسته به اداره کل میراث فرهنگی، این بناها را به بخش خصوصی اجاره می داد؛ درآمد این شرکت از طریق اجاره برخی بخش های بناهای تاریخی چگونه خرج می شد؟

پیشتر یک شرکت تعاونی، بناهای تاریخی را به بهره برداران واگذار میکرد که در زمان حاضر، دیگر از ظرفیت آن استفاده نمی شود. بر اساس ماده 88 قانون تنظیم اجاره و طبق نظر هیات سه نفره کارشناسان دادگستری، قیمت اجاره بناها محاسبه و قرارداد یکساله تنظیم می شد و درآمد به خزانه دولت می رفت اما سودِ درآمد بناها بین سهامداران این شرکت تقسیم می شد اما اکنون این شرکت منحل شده است و واگذاری ها از طریق صندوق احیا برگزار می شود که این صندوق هم مصوبه هیات دولت را برای حفظ و احیا بناها و محوطه های تاریخی دارد.

بناهای واگذار شده به صندوق احیا و بهره برداری از اماکن و بناهای تاریخی شرایط خوبی داشتند؛ چرا به جای آنها، بناهایی که نیاز بیشتری به مرمت، احیا و نجات داشتند، به این صندوق واگذار نشد؟

در دوره های قبلی، بناهای تاریخی متعددی از جمله کاروانسرای گز و خانه شیران از طریق صندوق احیا واگذار می شد که یکسری از آنها به نتیجه رسید و یکسری هم هنوز به نتیجه نرسیده است اما در دور جدید که 19 بنا به صندوق واگذار شد، شخصاً خیلی موافق بعضی از واگذاری ها نبودم ولی این، یک تصمیم کلی و مدیریتی بود. ترجیح بیشتر ما این است که با توجه به ماهیت صندوق، بناهایی که مخروبه هستند و امکان بهره برداری با اعتبارات قطره چکانی دولتی را ندارند، مرمت و احیا شوند و به بهره برداری برسند. قرار هم بر همین است که صندوق همین هدف را پی بگیرد اما در مرحله اخیر مزایده واگذاری اماکن تاریخی، بناهایی همچون طبقه دوم میدان نقش جهان، سردر قیصریه و سه خانه تاریخی که شرایط خوبی هم داشتند، واگذار شد.

خانه ها و بناهای شاخصی که در مزایده اخیر صندوق واگذار شدند، پیشتر چه کاربری هایی داشتند و قرار است چه کاربری هایی جدیدی داشته باشند؟

«خانه ارسطویی» سالها محل «انجمن خوشنویسان اصفهان» بود و تاکید میراث فرهنگی هم این است که تا جای ممکن، این انجمن در همین بنا بماند چون کارش با ماهیت این مکان سازگار است. این بنا به صندوق احیا واگذار و سرمایه گذار هم بَرنده شده است و برنامه این است که همچنان انجمن خوشنویسان بتواند در این بنا به کار خود ادامه بدهد اما تصمیم گیری در این باره با سرمایه گذار است. همچنین «خانه شیخ الاسلام» کارگاه و موزه ریسندگی بود و نظر ما این است که کاربری فرهنگی داشته باشد و در کنار نمایشگاه ریسندگی و صنایع دستی از درآمدزایی هم برخوردار شود. «خانه دهدشتی» هم کاربری اقامتی داشته و کافه رستوران بوده که همین کاربری را حفظ خواهد کرد و در مزایده صندوق احیا هم سرمایه گذار پیشین برنده شده است.

همانطور که می دانید، «سردر قیصریه» پیشتر کاربری پذیرایی و فرهنگی داشت و در مزایده اخیر همین کاربری را حفظ و سرمایه گذار پیشین برنده بهره برداری شد. طبقه دوم میدان نقش جهان هم در حد فاصل «مسجد شیخ لطف الله» تا «مسجد جامع عباسی» قرار دارد و سرمایه گذار در مزایده صندوق احیا و بهره برداری به ازای هزینه مرمتی معادل 30 میلیارد تومان برای ایجاد کاربری کافه گالری در آن برنده شده است.

مدیر عامل صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی به ما گفته است که درآمد این بناهای تاریخی در یک سازوکار مشخص از خزانه دولت با توجه به میزان بناهای اصفهان به این شهر باز می گردد در حالی که برخی منتقدان بر این باورند که چنین نخواهد شد و درآمدها بعد از واریز شدن به خزانه دولت، بین سایر استانها تقسیم می شود، نظر شما در این باره چیست؟

براساس مقاله زیر و بم واگذاری بناهای تاریخی اصفهان باید بدانید که صندوق احیا می گوید این درآمدها به اصفهان بر می گردد، این چیزیست که به ما هم گفته شد اما اینکه نتیجه و خروجی آن چه شود، باید منتظر باشیم و ببینیم بالمآل چه خواهد شد. این مسیر باید طی شود و نتیجه را ببینیم، سپس در باره آن قضاوت کنیم.

یکسری از خانه های تحت مالکیت میراث فرهنگی به نسبت خانه هایی که آنها هم تحت مالکیت این نهاد بودند اما در مزایده اخیر صندوق واگذار شدند، نیاز بیشتری به احیا داشتند. برنامه میراث فرهنگی برای واگذاری این خانه ها به صندوق برای ورود سرمایه گذار چیست؟

خانه های «یداللهی» و «منعمیان» از فهرست بناهای تحت مالکیت میراث فرهنگی هنوز واگذار نشده اند اما «خانه شیران» از طریق صندوق واگذار شده است. در باره بقیه خانه ها هم در حال انجام کارهای مربوط به آنها هستیم تا به صندوق واگذار شوند. احتمال دارد خانه یداللهی و منعمیان هم در فهرست های بعدی واگذاری باشند.

قرار است دور بعدی مزایده واگذاری بناهای تاریخی به احتمال زیاد در زمستان امسال برگزار شود، کدام بناها یا به احتمال خانه های تاریخی اصفهان به صندوق معرفی شده اند تا به بخش خصوصی واگذار شوند؟

ما به مرور خانه های تاریخی را معرفی کرده ایم و اعلام این موارد به صندوق احیا هم در دوره مدیریت جناب ایزدی مدیرکل وقت میراث فرهنگی اصفهان و بطور مستقیم از سوی ایشان انجام گرفته است. براساس همان اعلام ها هم صندوق اقدام می کند. من در جریان اینکه صندوق، کدام بناهای تاریخی را برای واگذاری اعلام می کند، نیستم؛ فقط میدانم که صندوق به من گفته است که «حمام شیخ بهایی» هم واگذار شود که پاسخ من منفی بوده است؛ چون میراث فرهنگی اصفهان در حال مرمت این اثر نفیس است.

درباره بقیه بناهای تاریخی دیگر، پیشتر مدیر کل وقت میراث فرهنگی اصفهان به صندوق احیا، نامه نگاری های لازم را انجام داده و بنده اطلاعی از جزییات آن ندارم و راجع به اینکه چه تعداد خانه تاریخی در آن فهرست و نامه ها بوده، بدلیل اینکه در این رابطه با من هماهنگی انجام نشده است، خبری ندارم.

دیدگاه شما در باره واگذاری خانه های تاریخی اصفهان که شرایط دشواری هم دارند، چیست؟

مالک یکسری از خانه های تاریخی مثل «صالح»، «یداللهی» یا «منعمیان» میراث فرهنگی است اما یکسری خانه های دیگر مالکیت خصوصی دارند و حتی کثیر المالک و مجهول المالک هستند، به این معنی که برخی خانه ها ورثه ای و کثیر المالک هستند و وارثان برای مرمت آنها به توافق نمی رسند. شرایط برای این خانه ها به مراتب دشوارتر است و ما از صندوق احیا می خواهیم که وارد مرمت و واگذاری این خانه ها شود.

بسیاری از خانه هایی که پشت مسجد «جامع عتیق» قرار دارند، وضعیت بسیار بدی دارند زیرا از لحاظ میراثی بناهای خوب و نفیسی هستند اما مشکل مجهول المالک بودن آنهاست. در این موارد، شهرداری و حتی صندوق باید ورود و آنها را مرمت و حفظ کنند، زیرا این خانه ها بدلیل شرایط مبتلا به کنونی بیشتر نیازمند مرمت و بازسازی هستند و بخش خصوصی و صندوق باید برای نجات آنها اقدام کنند وگرنه بناهایی که مالکیت میراث فرهنگی یا کاربری دارند، مشکل چندانی ندارند که صندوق بخواهد آنها را واگذار کند.

کسی که در یک خانه تاریخی زندگی می کند، در فصل بارش، پشت بام ها و ناودان ها را بررسی و رسیدگی می کند که بنا تخریب نشود ولی بناها و خانه های فاقد سکنه یا مجهول المالک جای نگرانی دارند. بناهایی که برای مالک به صرفه است، شلنگِ آب را روی پشت بام و پای دیوارها می گذارد تا بنا هرچه زودتر تخریب شود و مجوز ساخت بگیرد! این موارد است که برای ما جای نگرانی دارد و تا جایی که بتوانیم می خواهیم سرمایه گذاران را به مالکان وصل کنیم تا اینگونه خانه ها حفظ و نگهداری شود.

صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی وابسته به وزارتخانه میراث فرهنگی است، در نتیجه باید به این دغدغه هایی که اشاره کردید یعنی نه فقط به خانه های تحت مالکیت میراث بلکه به خانه ها یا بناهای دیگر هم ورود پیدا کند. آیا این موضوع از طریق میراث فرهنگی هم پیگیری شده است؟

گویا صندوق با مدیریت جدید به این قضیه ورود کرده است تا بتواند همه بناهای تاریخی شهر را دربربگیرد. بحث دیگر این است که در قانون بطور دقیق مشخص شده که مالک یا متصرف قانونی، موظف به حفظ و نگهداری بنای تاریخی ثبت شده در فهرست میراث ملی است. بسیاری از بناهای تاریخی در زمان حاضر تحت تصرف یا مالکیت نهادهای دولتی مثل وزارت آموزش و پرورش و یا بنیاد مستضعفان هستند و ما می کوشیم از چترِ همین قانون، بخصوص برای بناهایی که مالکان دولتی دارند استفاده کنیم تا این نهادها خودشان بناهای تحت اختیارشان را با نظارت اداره میراث فرهنگی مرمت کنند.

در زمان حاضر چه تعداد خانه تاریخی تحت مالکیت اداره کل میراث فرهنگی اصفهان قرار دارد؟

میراث فرهنگی اصفهان بر روی خیلی از بناهای تاریخی از جمله خانه ها مالکت کامل ندارد. بعنوان مثال «عصارخانه جماله» یکی از بناهای نفیس اصفهان است که میراث فرهنگی در سه دانگ از مالکیت آن سهم دارد یا بعضی از بناهای تاریخی مثل «مسجد جامع عتیق» که متولی آنها به نوعی میراث فرنگی محسوب می شود اما سند مالکیت آن به نام اوقاف است.

در خانه های تاریخی هم بعنوان مثال خانه خان خوراسگان که به مثابه مجموعه خانه های نفیس دارای معماری و تزئینات وابسته به معماری ارزشمند است، میراث فرهنگی تنها 2 دانگ از یکی از خانه ها و سه دانگ از یکی دیگر از خانه ها سهم دارد و بقیه در دست مالک خصوصی است اما در مجموع باید گفت در اصفهان 71، کاشان 29 و در سطح شهرستان های تابعه 20 باب خانه تاریخی در مالکیت جزیی و کلی اداره میراث فرهنگی قرار دارد.