پنج پلاک از مجموعه خانه های پیرنیا در خیابان لاله زار باقی مانده است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای منتشر گشته، پنج پلاک از مجموعه خانه های پیرنیا در خیابان لاله زار باقی مانده است.

لاله زار تهران از معدود خیابان هایی است که هنوز هم یادگاری هایی از گذشته در دل آن باقی مانده است، مجموعه خانه هایی که برخی به رسمیت شناخته شده و جزء آثار ملی کشور ثبت شده اند و برخی دیگر به حال خود رها شده و در آستانه فروریختن هستند. یکی از خانه های معروف لاله زار ملقب به «پیرنیا» هست، در واقع مجموعه ای که از چند بنا تشکیل شده است و به خاندان پیرنیا تعلق دارد. بناهایی که یادآور بخش مهمی از تاریخ سیاسی ایران هستند و سالها میزبان خاندانی بوده که نقش بسزایی در قانونگذاری و علوم سیاسی ایران داشتند.

داستان اصلی این بناها را باید در پرونده «میرزا نصرالله پیرنیا» جست. او که در دوران قاجار از منشی گری وزارت خارجه تا صدراعظمی را تجربه کرده و لقب های «مصباح الملک»، «مشیرالملکی» و «مشیرالدوله» را در طول فعالیتهای سیاسی خود بدست آورده بود، صاحب سه پسر به نامهای حسن، حسین و علی بود که هر سه را برای تحصیل به اروپا فرستاد و علی در همان جا بیمار شد و از دنیا رفت.

براساس مطالعات صورت گرفته و اسناد تاریخی موجود، پس از فوت میرزا نصرالله خان پیرنیا، املاک شمال کوچه پیرنیا واقع در لاله زار در اختیار حسن پیرنیا (مشیرالدوله) و جنوب کوچه در اختیار برادر دیگر، حسین پیرنیا (مؤتمن الملک) قرار گرفت.

یکی از بناهایی که در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده با نام «خانه مشیرالدوله» بوده که بنا در اصل منتسب است به حسن پیرنیا، یکی از رجال برجسته دوران قاجار که نه تنها در صحنه سیاسی و اجتماعی ایران نام آور بوده، بلکه در مسیر علم و ادب و تاریخ نیز منشأ آثار باارزشی بوده است. از مشاغل و عناوین مهم او میتوان به سفیری در سن پترزبورگ، وزیر مختاری در سوئد و نروژ و وزیری در وزارتخانه های خارجه، فرهنگ دادگستری و بازرگانی اشاره کرد.

فسخ قراردادهای 1907 و 1919 که درباره نفوذ روسها و انگلیسها بود، نگارش نظامنامه حق ویزا و سایر تصدیقات اتباع ایرانی خارج از کشور و تأسیس مدرسه عالی علوم سیاسی در تهران از جمله اقدامات مهم مشیرالدوله بوده است که نقش کلیدی هم در تدوین قانون اساسی مشروطه و متمم آن داشت. اگرچه دادگستری نوین ایران در دوران سلطنت رضا شاه و به همت علی اکبر داور شکل گرفت اما این مشیرالدوله بود که با الهام از سیستم قانونی فرانسه، اصلاحاتی در قانون ایران انجام داد.

حسن پیرنیا نیز شش پسر داشت که هر یک از عمارت پدری ارثی بردند. در حال حاضر پنج پلاک و یک حمام منتسب به خانواده حسن پیرنیا در خیابان لاله زار باقی مانده است، که از بین آنها دو پلاک به مالکیت شهرداری درآمده، یک پلاک وقف دانشگاه علوم پزشکی تهران شده است و دو پلاک دیگر و حمام مالک خصوصی دارند.

خبرگزاری به مناسبت سالگرد درگذشت حسن پیرنیا، درباره معماری و وضعیت بناهای منسوب به آن با مریم اصغرنیا، کارشناس مرمت و مسئول تدوین پرونده های ثبتی خانه مشیرالدوله و هرمز پیرنیا گفت و گویی داشت که مشروح آن در ادامه آمده است:

«خانه مشیرالدوله پیرنیا، اولین بنایی است که از مجموعه پیرنیا به ثبت ملی رسیده است. این بنا ساختمانی است سه طبقه که یک طبقه آن به زیرزمین اختصاص داشته و دو طبقه دیگر به میزان یک و نیم متر بالاتر از سطح زمین روی هم قرار گرفته است.

در طبقه همکف ساختمان، فضا به دو قسمت مجزای جنوبی و شمالی تقسیم می شود و این دو فضا به واسطه یک راهرو شرقی غربی از هم جدا شده است. فضای بخش جنوبی متشکل از یک ایوان در وسط و دو اتاق بزرگ تالار مانند در طرفین است. در سمت شمال ایوان یک اتاق و یک راهرو قرار دارد و در بخش شمالی این طبقه، پلکان بزرگ دوطرفه در فضایی به وسعت 100 مترمربع استقرار یافته است.

در طبقه اول در بخش شرق و غرب پله، دو اتاق، راهروهای دسترسی به زیرزمین و سرویس بنا قرار گرفته اند و در سمت شمال، فضای راه پله ورودی شمالی بنا قرار دارد. در طبقه دوم ساختمان، تالار بزرگی با وسعت حدود 80 مترمربع و به قرینه فضایی راه پله در بخش جنوبی قرار گرفته است و در طرفین این تالار اصلی دو تالار در شرق و غرب قرار دارند. شرق فضای راه پله به سرویس ها اختصاص دارد و در غرب فضای راه پله سه اتاق مستقر شده است.

همچنین طبقه زیرزمین، مخصوص استفاده در فصول گرم بوده و آشپزخانه و انبار در آن قرار دارند. بخش جنوبی طبقه همکف نیز برای استفاده های خصوصی صاحب خانه در نظر گرفته شده بود و بخش شمالی طبقه همکف مختص استفاده اختصاصی خدمتکاران بوده و مجموعه طبقات فوقانی به محل کار صاحب خانه و پذیرایی از مهمان ها اختصاص داشته است.

مصالح بکار رفته در این بنا، آجر با ملات گِل، آهک و گچ است. دیوارهای باربر در تمام طبقات بارهای فشاری ساختمان را متحمل می شوند، اما شیوه پوشش در طبقات مختلف متفاوت است.

تزئینات بنا در نهایت سادگی کار شده است و سطوح نمای خارجی بنا ساده و یکدست، آجری با بندکشی گچی هستند که نحوه قرارگیری پنجره ها به سطح یکنواخت آن شکل داده است. سطح داخلی بنا نیز غالباً صاف و یکدست است و عمده ترین تزئینات بکار رفته در بنا گچ بری و فرنگی کاری در ایوان شمالی بناست. علاوه بر این در یکی از اتاق های زیرزمین کاشی های خشتی بزرگ منقوش به نقش شخصیت های اساطیری و تاریخی بکار رفته که از معدود مکان هایی در بناست که در آن کاشی به کار رفته است.

این اثر تاریخی سال 1376 به شماره 1899 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در زمان حیات مشیرالدوله و بعد از فوت او تا سال 1350 که عمارت در اختیار خانواده ایشان بوده است، از ساختمان تنها برای سکونت استفاده شده و پس از آن مدتی ساختمان متروک مانده و در حال حاضر در اختیار دانشگاه علوم پزشکی ایران قرار دارد و در حال مرمت است.

خانه هرمز پیرنیا نیز جزئی از مجموعه خانه های خاندان پیرنیا بوده و به شماره 31967 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. شالوده اصلی خانه هرمز متعلق به دوران قاجار است و در دوره پهلوی در جبهه شرقی و جنوبی بنا مشرف به خیابان لاله زار و کوچه پیرنیا یک ساختمان جدید با معماری متفاوت افزوده می شود. این بنا در ابتدا متعلق به مشیرالدوله (حسن پیرنیا) بوده است و سالها بعد به هرمز پیرنیا (پسر او) منتقل می شود.

بخش اصیل بنا در جبهه شمالی قرار گرفته است که یک طبقه و یک زیرزمین دارد. طبقه اول توسط 9 پله سنگی به ایوانی راه دارد که 6 ستون گچی بسیار زیبا در آن قرار دارد. مغز ستون ها چوبی است و پایه آن روی سکویی آجری واقع شده و سرستون ها دارای گچبری است. تعداد کمی از دیوارهای این ایوان پوشیده از گچ است و در گذشته روی آن 10 تابلو نقاشی وجود داشت که اطراف آن گچبری شده بود، اما امروز خبری از این نقاشی ها نیست.

براساس مقاله پنج پلاک از مجموعه خانه های پیرنیا در خیابان لاله زار باقی مانده است، باید بدانید که چهار در ورودی از این ایوان به داخل وجود دارد و بنا دارای دسترسی ساده و متصل به هم است. هفت پنجره قوسی شکل در دیواره این جبهه وجود دارد. بازشوهای این بنا مانند دیگر خانه های قاجار با نعل درگاه های نیم دایره و مصالح ماسونری اجرا شده است.

بخش پهلوی خانه هرمز دارای دو طبقه همکف و اول است. طبقه همکف مشرف به خیابان لاله زار نو و شامل واحدهای تجاری است. طبقه فوقانی دارای دو یال شمالی و جنوبی است که با راه پله از یکدیگر جدا شده اند. هر یک از این یال ها متشکل از تعدادی اتاق هستند که پیرامون راهروی مرکزی قرار گرفته اند و پوشش بام این بخش به صورت شیروانی است. ساختمان جبهه جنوبی دارای دو اتاق و یک زیرزمین بوده و پوشش بام آن به صورت مسطح است.

داوود پیرنیا نیز یکی دیگر از پسران مشیرالدوله (حسن پیرنیا) بوده و بنایی که در اسناد به نام اوست، متعلق به دوره قاجار بوده و براساس شواهد تاریخی قدیمی ترین بنای مجموعه خانه های خاندان پیرنیاست. با توجه به قدمت و تاریخچه، بنا محل سکونت پدر مشیرالدوله (میرزا نصرالله خان پیرنیا) بوده و سپس به فرزندان و نوادگان او می رسد و به عمارت اندرونی نیز معروف بوده است. در قسمت جنوبی بنا حمام خصوصی خاندان پیرنیا قرار دارد و بخش شمالی آن دارای تزئینات بسیار فاخری است. بنای غربی و شرقی در دهه های اخیر تخریب شده اند اما دیواره های آن نمایان و مشخص است.

در ضلع غربی خانه هرمز پیرنیا حمام خانوادگی این مجموعه معروف به حمام اشرف بوده که در کنار آن حمامی برای کارکنان مجموعه نیز وجود داشته است که در حال حاضر مالک آن خصوصی است و قرار است به زودی با کاربری رستوران افتتاح شود.

افزون بر اینها، دو پلاک دیگر از مجموعه عمارتهای پیرنیا باقی مانده است که گفته می شود منسوب به ولی الله و مهدی پیرنیا هستند، این دو بنا مالک خصوصی دارند، یکی که متروکه و رها مانده است و دیگری هم تبدیل به انبار شده و وضعیت چندان مناسبی ندارد.

خانه های هرمز و داوود پیرنیا هم اکنون تحت مالکیت شهرداری هستند و در سالهای گذشته بارها وعده مرمت این خانه ها داده شده، مرمتی که در حد حرف باقی مانده است. سال گذشته شهرداری تهران، این دو خانه را به مزایده گذاشت و برخلاف وعده هایی که برای سروسامان آنها داده شده بود، به نظر می رسد قصد فروش خانه ها را داشت.

حال این سوال مطرح است که واقعا قرار است چه بر سر خانه های پیرنیا بیاید؟ آیا این خانه ها که شخصیت تاریخی و سیاسی دارند، با همان هویت محفوظ می مانند؟