خانه ای دیدنی زیر سایه بیمارستانی در خیابان ایتالیای تهران از نظرها پنهان مانده است

ایسنا/ براساس اخبار بدست آمده، خانه ای دیدنی زیر سایه بیمارستانی در خیابان ایتالیای تهران از نظرها پنهان مانده است.

مریم اصغری نیا، پژوهشگر تاریخ تهران که تابستان سال 1401 پرونده ثبتی این خانه ناشناخته را آماده کرده، درباره هویت آن گفت: خانه ای قدیمی جنب بیمارستان مصطفی خمینی نظرم را جلب کرد و معماری آن برایم آشنا به نظر می آمد، اما تا به حال چیزی از این خانه در این موقعیت مکانی نشنیده بودم. تصمیم گرفتم درباره آن تحقیق کنم و براساس مستندات منتشر شده در مجله شماره 5 آرشیتکت در بهمن سال 1326 شمسی، این بنا به عنوان نمونه معماری مسکونی توسط «وارطان هوانسیان» مطرح شده است. بر همین اساس این خانه به عنوان یکی از خانه های طراحی شده توسط این معمار به عنوان یک اثر ملی محسوب می شود.

اصغری نیا ادامه داد: در زمان ساخت بنا، بلوار کشاورز (بلوار الیزابت) به عنوان محدوده شمالی تهران محسوب میشد و نکته جالب توجه ساخت بناهای مسکونی یا عمومی توسط معماران بنام در این محدوده بود که به بنایی در نزدیکی میدان فلسطین، اثر «وارطان هوانسیان» معمار همین بنا میتوان اشاره کرد.

این پژوهشگر درباره ویژگی های معماری این خانه و دیگر آثار وارطان گفت: وارطان را از نظر سبک و مکتب معماری میتوان پیشگام هنر معماری مدرن در ایران دانست. او همواره معماری تاریخ گرا را نقد میکرد و به سادگی و دستاوردهای روز گرایش داشت. او عظمت و جلال ساختمان را در سادگی جست و جو می کند و ابعاد و خطوط فنی ساختمان هایش به اصطلاح نشان دار و واجد قوه و صفات مشخصه است. حجم اصلی کارهای وارطان از جنس "بتن مسلح" بوده و دارای ویژگی هایی از جمله دیوارهای تخت گچی، پنجره های نواری، پنجره های مدور، سقف تخت و حجم افقی با قرنیزهای باریک است.

خطوط ممتد همه پنجره ها از جمله پنجره های گوشه و پنجره بلند در جعبه پله ها، نما و پیش آمدگی و روکارسازی های سیمانی آمیخته با رنگهای مختلف، لبه های سیمانی بالای پنجره ها و دور ساده سقف از دیگر ویژگی های بناهای ساخته شده توسط وارطان است.

او ادامه داد: بسیاری از ویژگی های ذکر شده از جمله پنجره در جعبه پله، پنجره با تکیه بر محور افقی و نرده های آرت دکو را میتوان در این بنا هم مشاهده کرد. از ویژگی های دیگر بنا به باغ سازی اطراف آن میتوان اشاره کرد.

اصغری نیا درباره سرنوشت این خانه گفت: براساس مستندات مجله شماره 5 آرشیتکت، بنا دارای کاربری مسکونی بود اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی این پلاک به همراه پلاک مجاور (بیمارستان مصطفی خمینی) به بنیاد شهید و امور ایثارگران واگذار شده و اکنون در اختیار دانشگاه علوم پزشکی شاهد است و به عنوان یکی از کلینیکهای پزشکی زیر مجموعه دانشگاه علوم پزشکی شاهد و بخش اداری و مدیریتی بیمارستان مصطفی خمینی استفاده می شود.

او با بیان اینکه این بنا فاقد هرگونه حریم مصوب است، افزود: وضعیت بنا پایدار و مطلوب است اما حوض میانی وضعیت بسیار نابسامانی دارد. همچنین براساس مشاهدات و مستندات تصویری در دهه 60 بخش غربی باغ تخریب شده و به عنوان پارکینگ مورد بهره برداری قرار گرفته است. پس از آن در اوایل دهه 90 بناهایی برای خدمات رسانی بیمارستان در آنجا ساخته شده است. از سویی، با توجه به نبود مستندات تصویری و تاریخی دقیق درباره پیشینه بنا، براساس شواهد تغییراتی در بنا رخ داده است. همچنین به دلیل هرس نشدن درختان و گونه های کاشته شده در دهه اخیر بنا کمتر در میدان دید قرار دارد.

این پژوهشگر درباره ثبت این خانه تاریخی اظهار کرد: با وجود اینکه تابستان گذشته پرونده ثبتی این خانه را آماده کردم، اما وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با ثبت این خانه موافقت نکرد.

به گفته اصغری نیا، موقعیت دقیق اثر در خیابان بلوار کشاورز، خیابان فلسطین جنوبی، خیابان ایتالیا، نبش بیمارستان مصطفی خمینی کنونی است و بنا دارای عرصه مستطیلی 70.20 در 50.20 متر به مساحت 4 هزار و 48 متر مربع و اعیانی حدود 20 در 20 به مساحت 280 متر مربع است.

درباره «وارطان هوانسیان»، معمار ارمنی تبار اهل ایران آمد: او متولد 1274 در شهر تبریز بود و از مدافعان سرسخت معماری مدرن در ایران بشمار می آمد. وارطان در زمستان 1297 شمسی (1919 میلادی) اواخر جنگ جهانی اول عازم پاریس شد و به دلیل علاقه بسیارش به نقاشی به تحصیل در این رشته در مدرسه هنرهای زیبای بوزآر پرداخت اما پس از مدت کوتاهی به توصیه اطرافیان به رشته معماری روی آورد و در مدرسه اختصاصی معماری پاریس ثبت نام کرد.

او پس از چهار سال، در سال1923 میلادی از این مدرسه فارغ التحصیل شد و بلافاصله تحصیلات خود را در رشته شهرسازی همان مدرسه ادامه داد. وارطان حین ادامه تحصیلات عالی به همراه گروهی از همکارانش به کار عملیاتی ترمیم خرابی های پس از جنگ جهانی اول در اطراف پاریس فرستاده شد. در این کار، اقبال با او بود؛ زیرا توانست مدتی زیردست معماری چیره دست به نام «آنری سواژ» تجربه هایی گرانبها کسب کند و سپس با افتتاح دفتر شخصی خود کار را ادامه دهد.

وارطان سرانجام پس از 17 سال اقامت در اروپا در سال 1314 شمسی به ایران بازگشت و در اداره ساختمان شهربانی استخدام شد و همزمان در برخی مسابقات طراحی ساختمان نیز شرکت کرد، از جمله شرکت در مسابقه طرح بنای هنرستان دختران که در آن مقام نخست را بدست آورد. او همچنین ساختمان کلوپ افسران وزارت جنگ را که گابریل گورکیان طراحی کرده بود، به پایان رساند. در همین زمان، طرح مهمانخانه بزرگ دربند را تهیه کرد اما به دلیل مشغله فراوان نتوانست شخصاً بر چگونگی اجرای آن نظارت داشته باشد.

در سال 1320 شمسی، از جانب شهرداری تهران مأموریت یافت تا آیین نامه ساختمانی را تنظیم کند. همزمان به سمت مهندس ارشد بانک سپه منصوب و به بنای ساختمان مرکزی و بسیاری از شعب این بانک در شهرستان های بزرگ مشغول شد. به موازات این فعالیت ها به آماده سازی طرح و ساخت چندین بنای تجاری، اداری، مسکونی و همچنین سینما برای کارفرماهای خصوصی همت کرد.

مهمترین فعالیت فرهنگی او در ایران تأسیس انجمن آرشیتکت های ایرانی دیپلمه در سال 1323 شمسی و چاپ مجله آرشیتکت در سال 1325 بود. این نشریه در واقع نخستین نشریه تخصصی معماری در ایران محسوب می شود که چاپ آن تا سال 1328 ادامه داشت، اما پس از شش شماره به دلایل مختلف چاپ آن متوقف شد. در سال 1340 شمسی وارطان هوانسیان بار دیگر به چاپ نشریه ای با عنوان «معماری نوین» اقدام کرد که تا سال 1341 خورشیدی پنج شماره از آن به چاپ رسید.

وارطان هوانسیان در تاریخ 6 خرداد 1361 (1982) در سن 86 سالگی درگذشت. او در آرامستان بورستان به خاک سپرده شد.