زخم کاری فرونشست بر میراث اصفهان

خبرگزاری مهر/ این خبر پیرامون زخم کاری فرونشست بر میراث اصفهان برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

شرایط بد مسجد سید اصفهان که درگیر و دار تعدد مدیریتی و نبود متولی برای حفاظت، گوشه و کنار آن مخروبه و کاشی های آن شکسته و ریخته است، بحرانی را از زخم عمیق دل زمین فاش می کند.

مسئولان میراث فرهنگی، استانداری و اوقاف اصفهان که به تازگی برای بررسی وضعیت بنای مسجد به این مجموعه رفته بودند، متوجه شکافی عمیق در کف گنبدخانه مسجد تاریخی سید شدند. شکافی که از دو سوی سقف به سمت دیواره ها و کف ادامه یافته و به بخش هایی از گنبد نیز نفوذ کرده است.

اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان طی روزهای اخیر اعلام کرد که مرمتگران میراث به صورت اضطراری پشت بام و بخشهایی از گنبد را با توجه به بارندگی های پیش رو مرمت کردند تا بیش از این شکاف باعث آسیب نشود و آب باران از آن نفوذ نکند.

هر چند مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان میگوید این شکاف در حال پایش و رصد است و توسط کارشناسان شاخص گذاری شده که مشخص شود وضعیت حرکتی این شکاف و ترک به چه صورت است تا برای آن فکری اساسی شود اما بهرام نادی، عضو کارگروه تخصصی فرونشست زمین اصفهان می گوید: ترکهای مسجد سید گچ زده شده که به عنوان شاخص، میزان تغییر شکل سازه را بررسی کنیم اما دو سه روز بعد که مراجعه کردیم گچ های شاخص نیز ترک خوردند و نشست زمین آن قدر شدت دارد که برای ما اصلاً قابل تصور نبود.

وی پیرامون زخم کاری فرونشست بر میراث اصفهان ادامه می دهد: باید توجه داشت که بیش از یکصد سال است بارگذاری وزن مسجد سید و گنبد آن بر روی زمین انجام شده است؛ دلیل بروز ترک در یک دهه اخیر به سبب تغییر شکل خاک بود، زیرا در وزن مسجد تغییری ایجاد نشده است.

استاد دانشگاه و عضو کارگروه تخصصی فرونشست با بیان اینکه در نقشه های فرونشست محدوده مسجد سید برخی مناطق سه تا پنج سانتیمتر و برخی نقاط پنج تا هفت سانتیمتر در سال تغییر شکل می دهد که نشست نامتقارن است، خاطرنشان می کند: در این شرایط تغییر میزان نرخ نشست اثراتی بر بناها می گذارد که از جمله آن ترکها یا fissure است که بر آثار تاریخی میتوان دید.

نادی می افزاید: آثار فرونشست می تواند به صورت ترک (fissure) باشد یا فروچاله، در مسجد سید فرونشست خود را با ترکها نشان داده که بخشهای مختلف آن را درگیر کرده است.

وی با اشاره به اینکه مسجد علیقلی آقا نیز مشابه مسجد سید وضعیت بدی دارد، می گوید: مسجد علیقلی آقا از سقف تا پایین سازه ترک خورده است یا ستون های مسجد جامع عباسی کج شده و قسمتی از آن و گنبد ترک برداشته است، بازار تاریخی میدان نقش جهان نیز همین شرایط را دارد.

عضو هیأت علمی گروه ژئوتکنیک دانشکده عمران دانشگاه آزاد نجف آباد، اثرات فرونشست بر پلهای تاریخی را کمتر ارزیابی می کند و می گوید: فرونشست در سمت رودخانه و جنوب اصفهان نرخ کمتری دارد و ممکن است تأثیر آن بر سازه های جنوب شهر کم باشد اما تأسیسات آب و لوله های فاضلاب را که از سمت جنوب و شمال کشیده شدند، تحت تأثیر قرار دهد.

نادی پیرامون زخم کاری فرونشست بر میراث اصفهان می افزاید: کار میراث فرهنگی دشوار و پیچیده است، زیرا زمین در حال نشست است در حالی که سازه ها و بناهای تاریخی اصفهان برای این نشست طراحی نشده است. فونداسیون بتی و مقاومت ندارند این در حالی است که در مقابل حتی سازه های جدید بتی جدید هم ترک می خورند و در بازدیدی که 10 روز پیش در خیابان رباط داشتم ساختمانی که سال 1389 ساخته شده است و طراح و مهندس ناظر دارد، آنقدر ترک خورده بود که قابلیت سکونت نداشت.

اما شهرام امیری، مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان می گوید: بنابر آخرین گزارش ها فرونشست زمین در حوالی محور شمالی شهر اصفهان گسترش یافته و تعدادی از مدارس و ساختمان های بلند مرتبه نیز تخلیه شده است. اگر فرونشست به مرکز شهر هم کشیده شده باشد نیازمند بررسی دقیق تر توسط همه نهادها است، نمیتوان گفت فقط آثار تاریخی درگیر شد، زیرا فرونشست پدیده ای است که همه تأسیسات را درگیر می کند و از این رو همه دستگاه ها و نهادها باید برای این معضل اقدام کنند.

وی اضافه می کند: باید به عامل اصلی فرونشست پرداخت که خشکی زاینده رود بوده و فرونشست بر اثر آن در حال تشدید است و تا زمانی که برای زاینده رود فکر اساسی نشود گسترش این شرایط دور از انتظار نیست.

مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با اشاره به پایش و مرمت اضطراری شکاف عمیقی که در گنبدخانه مسجد سید یادگار عصر قاجار اتفاق افتاده، می گوید: باید توجه داشت که قسمت شمالی مسجد سید زمین است و حفاظی وجود ندارد و شکاف روی دیوارها در بخش گنبدخانه بسیار قالب رؤیت است.

امیری با بیان اینکه تجهیزات و دستگاه های GPS را که دو سال پیش قرار بود در بناهای تاریخی نصب شود، هنوز به ما تحویل نداند، اضافه می کند: طی هفته های گذشته که به همراه معاون وزارت میراث فرهنگی از میدان نقش جهان، مسجد جامع و مسجد شیخ لطف الله، بازارهای پیرامون و از جمله بازار قیصریه بازدیدی داشتیم، مقرر شد اعتباری برای مسجد جامع و میدان نقش جهان در اختیار اصفهان بگذارند.

وی می گوید: نیاز اعتباری ما 14 میلیارد تومان برآورد شده است که هفت میلیارد آن توسط وزارت میراث فرهنگی و هفت میلیارد دیگر از محل بودجه های استانی تأمین خواهد شد. با توجه به اینکه میدان نقش جهان و مسجد جامع حساسیت بیشتری دارد و این مسجد دارای عظیم ترین گنبد با کاشی کاری در جهان است، پژوهش بر وضعیت این بنای عظیم به محض وصول اعتبار طی هفته های پیش رو آغاز می شود.

مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان خاطرنشان می کند: میدان نقش جهان و مسجد جامع ثبت یونسکو و بنایی بین الملی هستند و اگر لازم شود از کارشناسان بین الملی برای بررسی وضعیت گنبد و سازه آن کمک خواهیم گرفت. حساسیت و ثبت بین المللی این بنای عظیم قابل ریسک نیست و از همه امکانات و توانمندی های علمی در سطح بین الملل کمک خواهیم گرفت.

امیری در عین حال چرخش ستون های مسجد جامع عباسی بر اثر فرونشست را حدس و گمان عنوان می کند و می گوید: ما برای تأیید این مسئله به پژوهش های جدی تر و کارآمدتری نیاز داریم، منتظر تخصیص بودجه هستیم تا عملیات پژوهش در مسجد جامع آغاز شود. با توجه به گستردگی بیش از حدی که این بنا دارد؛ میدان نقش جهان 85 هزار مترمربع وسعت دارد و شامل مسجد جامع با مساحت 16 هزار متر و بیش از هشت کیلومتر بازار مسقف شامل سراها، تیمچه ها و کاروانسراها می شود و از این رو این بنای عظیم تاریخی بسیار در خطر است.

مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان می گوید: نگرانی ها قابل درک است اما نمیتوان با یک پژوهش سطحی به این نتیجه رسید و باید توجه داشت که اگر صفویان 400 سال پیش بنایی عظیم را با خشت و آجر ساختند زیرسازی های آن را هم آن زمان انجام دادند.

امیری با بیان اینکه فرونشست طی 10 سال اخیر به ویژه شهر اصفهان را دچار آسیب کرده است، تصریح می کند: ما متولی حفظ آثار تاریخی هستیم و به محض تأمین بودجه، پژوهش ها در خصوص میدان نقش جهان به طور جدی آغاز می شود. حتی همان اعوجاج (کجی و انحنا) در گنبد مسجد جامع نیز باید بررسی شود که آیا ارتباط به همین موضوع فرونشست دارد یا خیر، زیرا شاید بر اثر نشستی که در زمین زیر گنبدخانه ایجاد شده تحرکاتی بوجود آمده که روی گنبد این مسجد خود را نشان می دهد.

زخم کاری فرونشست زمین در حالی سر باز کرده و بر چهره آثار تاریخی اصفهان خود نمایی می کند که عزمی برای مقابله با این پدیده شوم در اصفهان و در سطح ملی وجود ندارد و جز برگزاری نشست ها و جلسات فرسایشی و بی اثر برای نجات دیار زاینده رود، اقدام جدی تاکنون نشده است.

سازمان زمین شناسی کشور، نرخ فرونشست زمین در اصفهان را سالانه بین 15 تا 18 سانتیمتر اعلام کرده در حالی که فرونشست بیش از چهار میلیمتر در دنیا بحران آب تلقی می شود.

استان اصفهان 35 محدوده مطالعاتی (دشت) دارد که از این تعداد هم اینک 6 دشت آزاد و 29 دشت ممنوعه است و از این تعداد 10 دشت ممنوعه بحرانی است که یکی از آنها دشت اصفهان-برخوار بوده که شهر اصفهان در آن واقع است.

طی سالهای اخیر به دلیل خشکی زاینده رود و برداشت های غیرمجاز و تغذیه نشدن سفره های آب زیرزمینی، فرونشست زمین پیامدهای خود را آشکار کرده و به بحرانی پیچیده در این استان تبدیل شده است.