خانه نصرت اعظم سمیعی یکی از بناهای میراثی رشت محسوب می شود

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های بدست رسیده، خانه نصرت اعظم سمیعی یکی از بناهای میراثی رشت محسوب می شود.

در کتاب «فرهنگ مصور استان یکم» که پیرامون تاریخچه آموزش و پرورش گیلان در سالهای 1327 و 1328 نوشته شده، تصویری از «بانو نصرت اعظم» منتشر و زیر عکس نوشته شد: «بانو نصرت اعظم یکی از بانوان خیری که مرتب با کمکهای مالی کودکان بیچاره را شاد می کند.»

این عمارت به نام «ساختمان آموزش و پرورش» در تاریخ 1386/12/27 و به شماره 22515 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. در پرونده ثبتی ذکر شده که بنا متعلق به «بانو نصرت اعظم سمیعی» است که آن را به آموزش و پرورش بخشیده است.

براساس این پرونده، عمارت در سال 1276 خورشیدی ساخته و از زمان ساخت تا انقلاب 1357 که به آموزش و پرورش هبه می شود، به عنوان منزل مسکونی خاندان سمیعی مورد استفاده قرار می گرفته است.

این خانه پس از هبه، سالها به عنوان مدرسه کاربری داشت و بعدها از سوی اداره کل آموزش و پرورش گیلان به عنوان مجتمع رفاهی فرهنگیان تغییر کاربری می یابد. پس از آن و طی 15 سال رها می شود تا اینکه در سال 1397 از سوی آموزش و پرورش به مدت سه سال ولی در عمل به مدت 6 سال در اختیار فردی قرار می گیرد تا این مکان به عنوان خانه صنایع دستی تغییر کاربری یابد.

اجاره دار با گیاه زدایی از این مکان تلاشهایی برای کاربری جدید کرد ولی از آنجایی که هزینه های مرمت بنا برای اجاره دار بسیار سنگین بود و اقدامات فرهنگی موثری هم در این مدت صورت نگرفت و پایان مهلت اجاره با ارفاق از تابستان 1402 دوباره درب خانه نصرت اعظم سمیعی بسته شد و با نصب یک پرده جلوی ورودی بنا اعلام شد که بنا ملک آموزش و پرورش است و غیره حق دخل و تصرف ندارد و دوباره شاهد رها شدن یک عمارت فاخر میراثی هستیم.

طبق قوانین وزارت میراث فرهنگی هر بنای ثبتی که در تملک ادارات دولتی است باید همان اداره هزینه های مرمت و نگهداری بنا را بپردازد؛ البته در این سالها آموزش و پرورش به عنوان مالک هزینه ای برای مرمت و تغییر کاربری مدارس نداشته و در حد محدود اداره کل میراث فرهنگی گیلان اعتبارات قطره چکانی برای مرمت مدرسه فروغ تزریق کرده که هنوز هم پروژه مرمت پس از سالها تکمیل نشد، بنابراین سرنوشت ناخوشایندی در انتظار عمارت نصرت اعظم سمیعی است.

خانه بانو سمیعی با 126 سال قدمت شاخصه های معماری خانه های گیلان در دوره قاجار را داراست. عمارت در دو طبقه ساخته شده و همچون بسیاری از خانه های تاریخی، بنا قرینه است. بنا در حال حاضر حلب سر و دارای لمبه های چوبی موسوم به شیرسر (کله شیری) است.

سقف لمبه های چوبی بلندی دارد و از آنجا که دیوارهای حیاط با طاق های قوسی و جناقی با سفال پوشیده شده تا از رطوبت محافظت شود، به نظر می رسد سقف این بنا نیز سفال پوش بوده و بعدها برداشته شده است.

بنا دارای اتاق های متعدد و قرینه در دو ضلع شرقی و غربی است و با درب های چوبی بلند به تالارهای وسط در هر دو طبقه می رسد. مصالح این بنا، سنگ و آجر و چوب است و رها شدن آن موجب شده چوبها در بسیاری از بخش ها پوسیده شود اما شالوده اصلی این بنای قجری هنوز سرپاست.

به دلیل رطوبت بالا در گیلان و استفاده از مصالح چوبی عمر بناها در گیلان کوتاه است، به همین دلیل بنای فاخر از دوره های پیش از قاجار در حد انگشتان یک دست هم نداریم و معدود بناهای قاجاری به جا مانده اگر سالانه مرمت و نگهداری شوند و به شرط سکونت تا حدی سالم مانده است اما عمارتها به محض رها شدن و عدم تهویه درست هوا به سرعت به سمت پوسیدن و تخریب پیش می رود.

عمارت در یک حیاط بزرگ قرار دارد و دارای حیاط جلویی و پشتی است. متاسفانه بخش زیادی از باغ اصلی در سالهای دور از سوی آموزش و پرورش به قصد ساخت یک مدرسه نوساز تخریب می شود اما به دلیل عدم رعایت اصول سازه ای مدرسه بی آنکه تکمیل شود، رها می گردد.

گویا کف حیاط با قلوه سنگهای رودخانه ای کف پوش بوده ولی بعدها بتن شده است. جانمایی دو حوض در حیاط بزرگ و حیاط پشتی نشان می دهد قبلا حیاط آبنما داشته و بعدها توسط آموزش و پرورش پر شده است.

بنا با چند پله به طبقه نخست می رسد. همین نشان می دهد عمارت همچون دیگر خانه های بومی گیلان دارای پیچارو (گربه رو) بوده و بعدها به واسطه موزاییک کردن کف طبقه اول، گربه روها را پر کرده اند.

«گربه رو» اصطلاحی در معماری بومی گیلان است. به خاطر جلوگیری از نفوذ رطوبت کف بنا را خالی نگه داشته و بنا با ستونهایی بر زمین قرار میگرفت. گربه روها با دریچه هایی به بیرون و حیاط راه داشت و موجب گردش هوا از کف و جلوگیری از نفوذ رطوبت به بدنه و دیوارها می شد.

بنا در هر دو طبقه سالن بزرگی دارد و اتاق هایی در گوشواره که با یک در به سالن وسط راه داشته است. درب و پنجره ها چوبی و حفاظ های مشبک چوبی ساده دارد. درب و پنجره دو لنگه است و به دلیل تعدد درب و پنجره ها و بازشوهای متعدد به هر دو حیاط، هوا در تمام بنا جریان می یافت و در نتیجه جلوی محبوس شدن رطوبت در داخل بنا را می گرفت.

کف بنا در طبقه دوم پل کوبی است، اما پل کوبی طبقه اول حذف و موزاییک شده است. به سیاق خانه های اعیانی، بخش مطبخ و خدمات از ساختمان اصلی جدا بوده است. گویا مطبخی در انتهای حیاط این عمارت وجود داشته و زمانی که این عمارت را به آموزش و پرورش می بخشند، این بخش به عنوان حیاط سرایداری از ملک اصلی جدا می شود و سالها بعد سرایدار این بخش را به عنوان مغازه تغییر کاربری می دهد.

بسیاری از ملزومات ساختمان و به ویژه لوله های آب و سیم های برق در گذر زمان به سرقت رفته و شیشه پنجره ها در بسیاری از بخش ها شکسته و از بین رفته است. اتاق های گوشواره بالا در طبقه دوم به عنوان سالن آزمایشگاه و سرویس بهداشتی و...تغییر کاربری یافته و همین امر موجب افزایش رطوبت در بنا شده است.

رها شدگی بنا و بالا بودن میزان رطوبت در گیلان سبب رشد گیاهان هرز در سطوح مختلف بنا و حتی دیوارها شده است. همچون بسیاری از بناهای تاریخی گیلان، رشد درختان انجیر بر دیوارها و نفوذ ریشه تا بدنه و در عمق ساروج و لای آجرها، فرسودگی بنا را تشدید کرده است.

این بنا در محله ساغریسازان معروف به خانه پروفسور مجید سمیعی، جراح مغز و اعصاب شهیر دنیاست. ولی اقوال متعدد و گاها متناقض است. خسرو دیبایی یکی از اهالی ساغریسازان به یاد دارد که پروفسور سمیعی را در دوران جوانی در این خانه دیده است.

دیبایی به نقل از راننده خانواده سمیعی می گوید: راننده پروفسور سمیعی هنوز زنده است و نقل می کند زمانی که سمیعی در تهران دانشجو بود، او را از همین عمارت سوار ماشین می کرده و به تهران می برد.

برخی هم پیرامون اینکه خانه نصرت اعظم سمیعی یکی از بناهای میراثی رشت محسوب می شود، می گویند این عمارت خانه خواهر پروفسور سمیعی بوده و به همین دلیل به این خانه رفت و آمد داشته است و مجید سمیعی دوران نوجوانی و جوانی خود را در تهران زندگی کرده است.

بنایی که زمانی مجتمع رفاهی فرهنگیان بود می تواند دوباره با مرمت اصولی به عنوان «اقامتگاه سنتی» مرمت و احیا شود. معلمی که روزگاری بنایش را وقف تحصیل دانش آموزان کرد، می تواند مهمانسرایی برای دانش آموزان کم بضاعت استانهایی باشد که دوست دارند گیلان پرباران را با خانه های چوبی و سقف سفال پوش ببینند. سقف های سفال پوشی که به اسم نوسازی یک به یک تخریب می شوند.