ساختمانهای موسوم به اداره شیلات کیاشهر متروک و بلااستفاده مانده اند

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های منتشر گشته، ساختمانهای موسوم به اداره شیلات کیاشهر متروک و بلااستفاده مانده اند.

تصویری از پیاده روی آوارگان لهستانی جنگ جهانی دوم لابه لای درختان بلند کاج، زنان، مردان و کودکان غم زده ای که در اثر گرسنگی جلوی ساختمان های چوبی به زمین می افتند.

«وارش» زنبیل های حصیری دست بافته خودش را همراه با 2 فرزند یتیمش به بندر و روز بازار هفتگی می برد تا بفروشد.

اما مکانهایی که برای فیلمبرداری سریال «وارش»، «خاتون» و «قورباغه» از تلویزیون ملی به روی آنتن رفت، دقیقا کجاست؟

تصاویر نشان می دهد این مکان در شمال ایران و گیلان است ولی لوکیشن برای بسیاری از گیلانی هایی که جلوی لنز دوربین قرار گرفته اند، ناشناخته است.

شاید این مکان برای مردم «بندر کیاشهر» آشنا باشد. این مجموعه که ویرانه اش هم اسرارآمیز به نظر می آید، قرنها پیش محلی برای تجمع صیادانی بود که جان خود را بر کف نهاده، دل به دریا می زدند اما از صید خود بی نصیب بودند.

درب این مجموعه با ساختمانهای تاریخی در بندر کیاشهر به روی مردم بسته است؛ مجموعه ای که مردم کیاشهر نام اداره «خاویار» را برای آن برگزیده اند.

چند دهه ای است ساختمان های موسوم به «اداره شیلات کیاشهر» متروک و بلااستفاده رها شده است. ساختمانهایی که سال 1386 تک به تک در فهرست آثار ملی ثبت شد و باید به عنوان میراثی ماندگار حفظ شود اما پس از ثبت رها شده است.

این مکان یک سند تاریخی است از غارت رزق مردم شمال ایران توسط همسایه شمالی. روسها نیک می دانستند «خاویار» بندر کیاشهر به دلیل مجاورت با رودخانه آب شیرین جزء بهترین خاویارهاست. بنابراین با قراردادی بهره برداری از ماهیان خاویاری تمام دریای کاسپین از آستارا تا اترک به روسها واگذار شد.

بندر کیاشهر درست در نقطه ای قرار گرفته که بزرگترین رودخانه گیلان یعنی «سپید رود» از مصب آن به دریای کاسپین می رسد. روسها از اوایل روی کارآمدن سلسله قاجار خوب می دانستند که ماهیان استخوانی برای زاد و ولد در فصل بهار دوباره به سمت رودخانه باز می گردند. بنابراین «استپان لیازانُف» پایگاه استخراج خاویار را در بندر کیاشهر ساخت.

در سال 1283 هجری امتیاز انحصاری ماهیگیری در سواحل جنوب دریای کاسپین، به یک تبعه روسیه به نام لیازانُف (Lianazoff) داده می شود. وی صنعتی را تاسیس کرد که پیش از جنگ جهانی اول، سالانه حداکثر 540.000 پوند خاویار (نزدیک به 23 تن) تولید میکرد.

اگرچه انقلاب اکتبر 1917 روسیه این ماشین بزرگ صنعتی در حال پیشرفت را برای مدتی متوقف و امتیاز لیازانُف موقتا مسکوت ماند اما دوباره با اندکی تغییرات در مفاد قرارداد، بهره برداری از «ماهیان اوزون برون» که از عصر یخبندان نسلشان در این دریا به جا مانده، به فرزندان لیازانُف رسید.

در سریال «خاتون» خانه چوبی به رنگ آبی، به روی آنتن رفت که سبک معماری آن با تمام خانه های تاریخی گیلان متفاوت است. این خانه تنها یکی از بناهای مجموعه تاریخی موجود در شیلات بندر کیاشهر است. این مجموعه، با قدمتی بالغ بر 150 سال در زمینی به وسعت تقریبی هشت هکتار ساخته شده است. در این مجموعه 24 بنای قدیمی قرار دارد و شامل مهمانسرا، بنای صید و خاویار سازی، ساختمان سردخانه، کارگاه سریشم سازی، کارگاه نجاری، ساختمان ریاست، بناهای اداری و مالی، ساختمانهای مسکونی برای کارگران، موزه خاویار، گورستان روسها و خانه استپان لیازانُف است و خانه چوبی دو طبقه آبی رنگی که همه مردم ایران در سریال خاتون دیده اند، خانه شخصی خود «استپان لیازانٌف» است که در انتهای این مجموعه بزرگ ساخته شد.

سازه ای کاملا چوبی، خانه ای دو طبقه با ایوان های کتابی شیشه بند شده، راه پله های چوبی، تراسی در طبقه دوم رو به باغ که کاج های بلند آن را محصور کرده و بخاری های چدنی بسیار بلندی که از طبقه اول تا دوم کشیده شده است.

تنها بخش تغییر کاربری یافته در این مجموعه ساختمان بزرگی است که اخیرا به عنوان «موزه ماهیان خاویاری» مورد بازدید برخی از مقامات مسئول قرار گرفته و در این ساختمان برخی از ملزومات ویژه استحصال خاویار و ابزارهای سنتی ماهیگیری در دریای کاسپین به نمایش درآمده است.

میرزایی، نگهبان مجموعه میگوید: این وسایل قبلا در اداره شیلات بندرانزلی نگهداری میشد. قبل از سال نوی 1400 قرار بود آقای ضرغامی وزیر میراث فرهنگی از این مجموعه بازدید کند تا این مجموعه تاریخی را تبدیل به یک مجموعه گردشگری کنند، ولی نشد.

وی پیرامون اینکه ساختمانهای موسوم به اداره شیلات کیاشهر متروک و بلااستفاده مانده اند، می افزاید: تاکنون بازدید برای عموم ممنوع بود. فعلا مدیرکل میراث فرهنگی گیلان با رایزنی هایی که با اداره شیلات انجام داده، به ما اعلام کردند در 13 روز تعطیلات نوروز اجازه دهیم مردم از این مجموعه بازدید کنند. بعد از تعطیلات دوباره معذوریم و من که در همین فرصت کوتاه توانسته بودم از این مجموعه بازدید کنم مرتب مورد عتاب و خطاب نگهبان بودم که داخل بناها نروم.

راست میگفت راه پله ها فرسوده، دیوارها ترک خورده و پل کوبی های چوبی که در اثر رطوبت بالای ساحل پوسیده اند، همه خطر سقوط را گوشزد می کردند.

اما خانه لیازانُف بسیار سالم تر از بقیه بود. آن هم نه به خاطر مرمت برای فیلمبرداری سریال خاتون بلکه به دلیل چوبهای بسیار محکم روسی که در سازه به کار رفته است.

میرزایی میگوید: برای این سریال نمای ظاهری ساختمان از نو رنگ شد و در حیاط مجموعه هم چند سازه جدید چوبی نزدیک به گورستان روسها ساختند. بعد از پایان فیلمبرداری می خواستند این سازه ها را نگه دارند ولی میراث فرهنگی گفت چون الحاقی است، حتما باید برچیده شود.

شهردار بندر کیاشهر میگوید: این مجموعه تاریخی که اکنون بلااستفاده رها شده پتانسیل خوبی برای توسعه گردشگری منطقه دارد و اکنون مالکیت آن بر عهده «شرکت مادر تخصصی ماهیان خاویاری گیلان» وابسته به جهاد کشاورزی است.

مرتضی عاطفی می افزاید: مردم کیاشهر با این مکان خاطره دارند. برق شهر کیاشهر را اداره شیلات تامین میکرد. در این مجموعه سالها، سینمایی برای مردم برپا بود که برخی از اقلام آن هنوز در مجموعه موجود است. افزون بر آن نخستین راه آهن کشور در همین مجموعه ساخته شد. ریلی از مجموعه شیلات تا اسکله و نزدیک ساحل کشیده شده بود تا بار ماهی های صید شده را به راحتی برای استحصال خاویار تا ساختمانهای این مجموعه حمل میکرد.

اگرچه شهردار کیاشهر میگوید مذاکراتی برای تغییر کاربری این مکان با مالک صورت گرفته ولی تاکنون خبری از احیاء این مجموعه شنیده نمی شود.

مجموعه شیلات کیاشهر سندی از جفای روسها در حق صیادان گیلانی است. جفایی که روایت آن پشت درهای بسته این مجموعه تاریخی کیاشهر باقی مانده است.

اما بشنوید از خانه لیازانُف در آن سوی آبهای کاسپین که سند افتخاری برای روسیه است! فردی که همچون «گریبایدوف» توانست با یک قرارداد گرانترین ماده غذایی و ارز آورترین محصول را برای کشورش به ارمغان ببرد.

دکتر هاشم موسوی، عضو هیات علمی دانشگاه گیلان درباره خانه لیازانُف در روسیه میگوید: خانه لیازانُف در شهر «آستاراخان» و درست آن سوی دریای کاسپین قرار دارد و به عنوان «موزه و کالج ماهیان خاویاری» تغییر کاربری یافته است.

وی می افزاید: من به طور اتفاقی متوجه این ساختمان شدم و از آن بازدید کردم با اینکه این بازدید در زمان شیوع کرونا بود ولی مشاهده کردم این مرکز علمی و تاریخی بسیار پربازدید است و برایم بسیار عجیب بود که چگونه تنها یک خانه تبدیل به کالج و موزه شده و ما یک مجموعه بی نظیر را متروک و بلااستفاده رها کرده ایم.

یادم هست وقتی چند سال پیش از مجموعه کیاشهر بازدید میکردم هنوز برچسب قوطی های خاویار با نخستین آرمش در انبارها موجود بود؛ انگار کسی نبود این اقلام را به عنوان بخشی از اسناد تاریخی بردارد و در شرایط مناسب نگهداری کند.

هاشم موسوی می افزاید: مدیر موزه لیازانُف در آستاراخان بانوی فعالی بود. من بطور اتفاقی چند تصویر از خانه لیازانُف و مجموعه شیلات کیاشهر در گوشی تلفن همراه خود داشتم و وقتی به او نشان دادم خیلی تعجب کرد و نمی دانست که خانه لیازانُف در ایران هنوز پابرجاست.

یک خانه در روسیه تبدیل به موزه و مرکز پژوهشی می شود و یک خانه مسکونی با 24 بنای تاریخی دیگر در ایران تنها در فهرست آثار ملی ثبت قرار می گیرد و رها می شود!

ساختمانهایی که اکنون در یک مجموعه هشت هکتاری در بندر کیاشهر رها شده و بازدید عموم به راحتی از آن امکان پذیر نیست سند ویرانی یک ظرفیت گسترده است.

مجموعه تاریخی شیلات کیاشهر اگر برای بسیاری از مردم ایران و گیلان ناشناخته است ولی در خاطره مردم کیاشهر یادآور روزهایی است که صیادان، ماهیانی را صید می کردند که برای آنها حرام اعلام شده بود اما از جبر زمانه برای صید «مروارید سیاه کاسپین» جان خود را بر کف نهاده، دل به دریا می زدند، بدون اینکه حق بهره برداری از آن صید را داشته باشند.

اما اکنون مطالبه مردم گیلان این است که بندر کیاشهر اولین شهر بندری شیلاتی شمال ایران، باید برای بار دیگر با توجه به پتانسیل های فعلی، در راستای توسعه صید و صیادی و پرورش ماهیان احیاء گردد، چون وجود دلتای بزرگترین رودخانه سواحل جنوبی دریای خزر، رودخانه سفیدرود که در این شهر به دریا می ریزد، جنبه توریستی و علاوه بر این موارد از لحاظ تخم ریزی طبیعی ماهیان خاویاری و استخوانی این بندر بسیار حائز اهمیت است.

با توجه به سابقه شیلاتی این شهر و ایجاد زیرساختهای آموزشی و پژوهشی در گیلان از سال 1368 در آموزش عالی، رشته مهندسی شیلات و محیط زیست در دانشگاه های برتر استان راه اندازی شد؛ در کنار این موارد دائر بودن مرکز تحقیقات علوم و فنون شیلاتی شادروان دکتر کیوان و مرکز تحقیقات حفاظت از بافتهای تاریخی به عنوان دو مرکز تحقیقات دارای درجه رتبه اول با مجوز سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی که دارای تعداد قابل توجه عضو هیات علمی متخصص است، توانمندی های زیادی در احیاء این مجموعه را یادآور می شوند و می توانند در جهت کمک به صنعت شیلات بندر کیاشهر دست یاری برسانند که از این ظرفیتها غافلیم..