آرامگاه خشایارشا چگونه حفاظت شد؟

ایسنا/ بدنبال آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارشهای منتشر شده، این پرسش مطرح می گردد که آرامگاه خشایارشا چگونه حفاظت شد؟

مدیر پیشین پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به تازگی از اقدامات درمانی در آرامگاه «خشایارشا» در نقش رستم گزارشی داده و گفته است اقدامات حفاظتی که از سال 1396 آغاز شده، راهگشا بوده است. با این وجود، شهرام رهبر ـ عضو شورای فنی و مسئول پیشین گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید برخی موارد مطرح شده در این گزارش مرمتی را «اشتباه» و «ادعا» خواند و برای شفاف شدن این موضوع، مستنداتی را در اختیار قرار داد و گفت: گزارشی که ارائه شده است از عدم دقت از اقدامات پژوهشی و اجرایی در آرامگاه خشایارشا نشان دارد؛ چرا که آرامگاه خشایارشا برای نخستین بار سال 1393 مورد بررسی های آزمایشگاهی دقیق قرار گرفت.

او پیرامون اینکه آرامگاه خشایارشا چگونه حفاظت شد؟ افزود: اگر بخواهیم درباره اقدامات انجام پذیرفته در نقش رستم و آرامگاه خشایارشا سخنی به میان آوریم، شرح مختصر به این قرار است؛ با توجه به گزارش ریزش چند قطعه کوچک از آرامگاه خشایارشا در سال 1392 پیشنهاد نصب داربست فلزی توسط من به عنوان سرپرست گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید داده شد. پس از تهیه لوله ها با توجه به اینکه پیش بینی میشد مطالعات و نصب داربست طولانی مدت باشد تمام لوله ها به خوبی رنگ آمیزی شد و داربست فلزی با همکاری استادکاران تخت جمشید تا پای درگاه نصب شد.

به گفته این کارشناس مرمت، در این مدت اقدامات لازم شامل پاکسازی مقدماتی انجام شد.

رهبر ادامه داد: برای آزمایش بعضی قطعات جدا شده و رسوبها از روش های آزمایشگاهی معمول مانند «اسپاتست» استفاده شد. در این مرحله از آزمایشها از روشهای XRD و XRF نیز بهره برده شد و نتایج آزمایش XRF و تحلیل آن با همکاری هیأت ایتالیایی انجام شد.

عضو شورای فنی تخت جمشید افزود: با توجه به کمبود اعتبار در سالهای 1394 و 1395، انجام مستندنگاری با روشهای دستگاهی انجام نشد. بنابراین از روشهای رایج دستی در آسیب نگاری استفاده شد که به دقت مستندنگاری با روشهای دستگاهی که در سال 98 و در زمان مسئولیت آقای فدایی انجام شد، نبود، اما برای اقدامات حفاظتی کاملا کفایت میکرد.

او همچنین پیرامون اینکه آرامگاه خشایارشا چگونه حفاظت شد؟ اظهار کرد: طرح مرمت با رویکرد حفاظت در اواخر سال 1394 توسط اینجانب (شهرام رهبر)، دکتر محمدحسن طالبیان و داریوش حیدری در قالب یک پایان نامه تهیه شد و مورد ارزیابی و تأیید قرار گرفت. در این مدت آرامگاه پاکسازی ابتدایی شد و مدام مانیتوریگ (پایش) میشد. در سال 1395 مشخص شد وضعیت قطعات بالای آرامگاه از قبل بدتر شده و شرایط این آرامگاه رو به بحران است. در بالای آرامگاه قطعاتی سنگینی از کوه جدا شده بود و هیچ گونه اتصالی با دیواره نداشت.

احتمال داشت این قطعات با اندک لرزش و ارتعاش کوبه ای و هوابرد و یا بارندگی شدید به پایین سقوط کند. در صورتی که این سنگها به پایین سقوط میکرد آسیبهای غیرقابل جبرانی به آرامگاه وارد میشد. از این رو یک طرح نجات بخشی اضطراری در مدت زمان بسیار کوتاه توسط گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید تهیه شد و پس از تأیید در شورای فنی تخت جمشید، اقدامات اجرایی با همکاری صخره نوردان حرفه ای و مرمتگران صخره نورد انجام شد.

مسئول پیشین گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید گفت: این عملیات بسیار مهم را به عنوان مسئول گروه حفاظت و مرمت تخت جمشید و با همکاری افشین دهقان ـ مرمتگر صخره نورد و با حمایت مدیر وقت پایگاه تخت جمشید (مسعود رضایی منفرد) انجام دادیم. در این اقدام بسیار خطرناک، سه سنگ بزرگ جدا شده از دیواره توسط تیم مرمت بسته بندی و به پایین انتقاد داده شد. به این روش آرامگاه خشایارشا برای مدتی از آسیب سقوط سنگهای دیواره کوه در امان ماند.

رهبر در ادامه اظهار کرد: در سال 1397 مقاله ای را با عنوان آسیب شناسی آرامگاه خشایارشا به همراه دکتر محمد حسن طالبیان در سومین همایش معماری دستکند ارائه کردیم که به عنوان پژوهش برتر عنوان شد. این مقاله حاصل زحمات چهارساله چندین نفر بوده و نکته حائز اهمیت اینکه در آن زمان آقای فدایی در تخت جمشید و نقش رستم مسئولیتی نداشتند. حال چگونه این ادعا مطرح می شود که مطالعات نقش رستم و آرامگاه خشایارشا از سال 96 شروع شده است؟

خشایارشا پسر داریوش بزرگ است که به هنردوستی و دانش پروری شهره بود، وقتی به تخت نشست، سپاهی کاردیده با سپهبدانی رزمجوی آماده رفتن به یونان شده بودند تا انتقام شکستی را که در ماراتن خورده بودند، بکشند. خشایارشا که جنگ طلب نبود، و هنرها را بیشتر از ستیزه گری می ستود، شش سال جنگ را پس انداخت، ولی چون کنایه اش زدند که قدر تاج و تخت داریوش و کوروش را نمی داند و اولین شاهی خواهد بود که ایران را پیشرفت نداده است، به لشکرکشی به یونان تن در داد و در دو سه مورد شکست خورد و به ایران بازگشت و 15 سال پس از آن زندگی کرد.

آرامگاه خشایارشا در نقش رستم است؛ جایی در 100 متری شرق و شمال شرقی آرامگاه داریوش بزرگ که به فرمان خودش آماده شده بود. دارای خصوصیات سنگ تراشی و کارهای هنری است، نقش خشایارشا در حال نیایش را روی آن کنده اند، ولی از کتیبه هیچ خبری نیست. دهلیز آرامگاه خشایارشا کوچک است (3 متر در 60/6 متر) و تنها یک اتاقک دارد که درست روبروی درگاه است و در آن سه قبر کنده اند. قبرها کمی بزرگتر از قبور آرامگاه داریوش اند اما سرپوش مقعر دارند. مشخص نیست چه کسانی در کنار خشایارشا دفن شده بودند. برخی احتمال این را که مادرش و همسرش آنجا دفن شده باشند، ضعیف دانسته اند و گمان می برند دو تن از برادران یا شاید فرزندانش با او در این سه قبر دفن شده بودند.