مراسم زنجیر آتشی یکی از مهمترین مراسم های مذهبی در روستای بیاضه است

ایسنا/ براساس گزارشات بدست رسیده، مراسم زنجیر آتشی یکی از مهمترین مراسم های مذهبی در روستای بیاضه است.

روستای بیاضه از توابع بخش مرکزی شهرستان خور و بیابانک در استان اصفهان است که در 53 کیلومتری جنوب شرقی شهر خور و در شهرستان خور و بیابانک قرار دارد و تاریخ نگاران بر این باورند که قدمت روستای بیاضه به دوره ایران اسلامی باز می گردد. مراسم زنجیر آتشی یکی از مهمترین و قدیمی ترین مراسم های مذهبی با قدمت 200 ساله در روستای بیاضه است که هر ساله قبل از طلوع آفتاب در صبح روز عاشورا در حسینیه قدیم این روستا برگزار می شود و حدود 50 نفر برگزاری این مراسم را بر عهده می گیرند و زنجیرها را آتش زده و به مدت 20 دقیقه در هوا می چرخانند که این مراسم نمادی از آتش گرفتن خیمه های اهل بیت در ظهر روز عاشورا است.

محمدرضا فاضلی، محقق و پژوهشگر کویر مرکزی ایران گفت: طبق گفته ی قدیمی ترین شخصی که از این زنجیر آتشی صحبت کرده و از بزرگان خویش نقل می کند، این مراسم از دوره قاجار در منطقه بیابانک رواج داشته است و در آن دوران، نویسنده محلی در آن منطقه وجود نداشته و زنجیر آتشی در هیچ کدام از کتب تاریخی آن دوره نوشته نشده است اما با استناد به کتابی به نام «بیاضه» نوشته نویسنده محلی «محمدحسین صالح» این مراسم مذهبی به تائید رسیده است.

البته مستندات تاریخی ندارد، اما میتوان به عکسهای یک جغرافیدان و جهانگرد سوئدی به اسم اسون هدین (seven heiden) که در دوران مظفرالدن شاه قاجار از منطقه طبس به یادگار گذاشته، قدمت برگزاری مراسم عزاداری را به اثبات رساند. بر این اساس، منطقه بیاضه یکی از کهن ترین مناطق تاریخی ایران است و قدیمی ترین نام باستانی این سرزمین در کتاب «احسن التقاسیم» نوشته «ابوعبدالله مقدسی» به «برازوا» اشاره شده که معادل فارسی آن در گویش کردی به معنای سرزمین بلند، چیزی شبیه به جزیره و نام گیاهی باستانی دریایی شناخته شده است که بسیاری از افراد در این مورد اطلاعی ندارند.

او که به «فاضل» تخلص دارد، با بیان اینکه قدیمی ترین قنات ایران با ساختار و مهندسی بسیار پیچیده در این منطقه قرار دارد، افزود: این «قنات» در کنار یک تمدن کهن واقع است که قدمت آن را مربوط به دوره ساسانیان می دانند، ولی من قدمت آن را فراتر از دوره ساسانیان می بینم. بیاضه به عنوان یک مهد و گهواره کهن از یک تمدن عظیم گمشده است که کسی تا به حال در کتابها و اسناد به آن نپرداخته و تنها کسی که طبق اسناد و شواهد در دوران محمدرضا شاه به این سرزمین سفر کرده، «ریچارای فرای آمریکایی» است که حدود 80 یا 90 سال پیش تشخیص داده که این منطقه، منطقه کهن و تاریخی است که باید کشف شود. متأسفانه بعد از انقلاب، مناطق باستانی را با بولدوزر شخم زدند و تاریخ آن به هم زده و درواقع یک نوع سرقت تاریخی در این منطقه اتفاق می افتد.

فاضلی پیرامون اینکه مراسم زنجیر آتشی یکی از مهمترین مراسم های مذهبی در روستای بیاضه است، یادآور شد: طبق تحقیقاتی که من به عنوان یک محقق طی 20 سال روی تاریخ این منطقه داشته ام، ریشه عزاداری کهن منطقه بیاضه که به عنوان قدیمی ترین و کهن ترین منطقه خور و بیابانک شناخته شده، مربوط به سالهای 200 هجری قمری است. در آن زمان امام رضا (ع) به صورت ناشناس از مناطق بیابانی آنجا که در آن زمان خلوت بوده رد میشده است که مردم متوجه شدند که یک شخصیت بزرگ مذهبی به اسم امام رضا (ع) از اینجا عبور می کند و این موضوع سینه به سینه نقل شده و آثاری از رد پای امام رضا (ع) در این منطقه وجود دارد.

به نظر من منطقه بیاضه در عزاداری و مراسم زنجیر آتشی و تعزیه که مردم در آن حضور پیدا می کنند، تاریخ بسیار کهنی دارد و بنابراین قدمت زنجیر آتشی به 1200 سال پیش بر می گردد نه 200 سال پیش؛ به دلیل اینکه عزاداری برای امام حسین (ع) شکل گرفته که قبل از امام رضا (ع) بوده است.

این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به اینکه تاریخ این منطقه را کسانی زنده نگه داشته اند که به خون خواهی امامزاده بیاضه «ابو محمد ابراهیم» که در آن منطقه به شهادت رسیده است، به آنجا سفر می کنند، خاطرنشان کرد: «بنابراین زنجیر آتشی توسط همین اقوامی که از عربستان (مدینه) در بیاضه سکونت پیدا کرده اند شکل گرفته که به خون خواهی امامزاده ابو محمد ابراهیم درگیر شده و جنگی بین ایرانی ها و علوی ها در می گیرد و ابو محمد ابراهیم در آنجا به دست ایرانی ها کشته شده و در آنجا دفن می شود. سپس عرب هایی از سمت عربستان به دنبال این شخص به بیاضه هجرت می کنند که هنوز هم طوایف آنها در بیاضه به اسم هاشمی ها و موسوی ها که سید هستند، در بیاضه سکونت دارند.

او تصریح کرد: براساس کتابهای مربوط به قرن چهار، تقسیم بندی و نامگذاری هخامنشیان ساطراپی 14، بیاضه ازنظر سندیتِ تاریخی جزو منطقه باستانی کری است که از 3 نقطه تاریخی شکل می گیرد که بنیان اصلی آن «بیادق یا بیاضه»، «جرمق یا گرمه» و «ارابه یا ایراج» است که در ایران باستان به آن منطقه «کری» می گفته اند.

او یادآور شد: نقل کرده اند که قدمت مراسم مذهبی زنجیر آتشی در بیاضه به 200 سال پیش بر می گردد، اما به نظر من و با توجه به بعضی از آدابی که در تعزیه بیاضه بچشم میخورد و همچنین سفر امام رضا (ع) که از این منطقه عبور کرده است و آثار و رد پا و زیارتگاه هایی که به عنوان قدمگاه بچشم میخورد، ریشه های تعزیه بیاضه در زنجیر آتشی مربوط به سفر امام رضا (ع) به این منطقه و گسترش علویان در این منطقه است. این مراسم به مرور در آنجا شکل می گیرد که این اتفاق مربوط به سالهای 300 و 400 هجری قمری است.

ایرانی های اصیل (زرتشتیان) وقتی که در آن منطقه بوده اند، با عزاداری کردن و برپایی تعزیه آشنایی نداشته اند و شکل گیری تعزیه بیاضه از همان آداب ایرانیان باستان است و ورود زنجیر به این منطقه به دوران قاجار بر می گردد. دقیقاً در زمانی که «اسون هدین» سوئدی از آن منطقه گذر کرده و مهمترین اثر تاریخی خود به نام «کویرهای ایران» ترجمه «پرویز رجبی» را به نگارش درآورده است.

فاضلی افزود: در کتاب «کویرهای ایران» به علت جلوگیری از ورود «اسون هدین» به مراسمات مذهبی بطور مختصر از این مراسم تصویربرداری شده که مربوط به 180 سال پیش است و نشان می دهد که مراسم عزاداری در این منطقه حاکم بوده است.

این پژوهشگر ادامه داد: طبق گفتۀ بزرگان ما، به دلیل اینکه مراسم زنجیر آتشی در سحرگاه روز عاشورا و ساعت چهار صبح برگزار می شود که آفتاب هنوز طلوع نکرده، این مراسم نماد آتش گرفتن خیمه های اولاد و اهل بیت حسین بن علی (ع) است. در این مراسم با بستن الیاف نخی به دانه های زنجیر و کشیدن آن در مایع سوختنی به نام نفت، زنجیرها خیس می شود و کسی که می خواهد زنجیر بزند یک سربند به سرخود می بندد و لباس ضخیمی به تن می کند که آتش زنجیر او را اذیت نکند، دستها نیز پوشانده شده و کفش می پوشند.

حدود 50 نفر برگزاری این مراسم را بر عهده می گیرند و با فاصله به صورت دایره وار در میدان قدیم حسینیه قدیم حرکت کرده و با توجه به مداحی نوحه سرا و با این جمله مرثیه خوان در آخر این تعزیت که «آتش به خیمه گاه آل پیمبر افتاد» آن 50 نفر شروع به آتش زدن زنجیرها می کنند و به صورت ضربدری این زنجیرها را به دور خود حرکت می دهند.

این نویسنده و محقق ادامه داد: گاهاً این افراد نخی را به انتهای زنجیر بسته و به مچ دست می اندازند که این زنجیر ناخودآگاه از دستشان رها نشود و به جمعیت اصابت نکند، ضمن اینکه زنجیر به صورت ضربدری در اطراف آنها حرکت می کند و از حرکت زنجیر، دایره آتشینی به دور آنها ایجاد می شود که این دایره های آتشین، نماد آتش گرفتن خیمه های امام حسین (ع) و پراکنده شدن اولاد و اهل بیت حسین بن علی(ع) در صحرای کربلا در غروب روز عاشورا است.

او یادآوری گرد: این مراسم به مدت 20 دقیقه طول میکشد و وقتی که سوختن فیتیله ها تمام شد، زنجیرها هنوز داغ است و افرادی که در آنجا هستند تا زمانی که نوحه خوانی تمام شود زنجیر را به پیکر خود می کوبند و گاهاً ابتدا زنجیر را به زمین کوبیده تا آتش ها ریخته شود و بعد زنجیر را به پیکر خویش می زنند.

فاضلی افزود: در ادامه، آنها به صورت دایره وار دور میدان می چرخند و افرادی چوب به دست که چوب را به صورت افقی در دستان خویش گرفته اند اطراف آنها ایستاده اند و مانع ورود کودکان و زنان می شوند که گرداگرد حسینیه قدیم و حتی پشت بام ها گردهم آمده اند و در آنجا حضور دارند، چرا که تنها جوانان و میانسالان از خانواده های مشخصی حق ورود به این مراسم را دارند و همچنین عده ای برای امنیت بیشتر مراسم با کپسول آتش نشانی حضور دارند. ضمن اینکه آدابی همچون پریدن به هوا در حسینیه، زدن نیزه وسط زمین قتلگاه توسط امام، شیر، زعفرجنی و سلطان غیث از انحصارات این عزاداری است.

او خاطرنشان کرد: مردمی که در اطراف این صحنه به گرد هم آمده اند، شیون کنان عزاداری می کنند و عکاسان و خبرنگاران بسیاری در سالهای اخیر به این قائله پیوسته اند و عکسبرداری و فیلمبرداری می کنند. در سطح جهان این مراسم مربوط به ایران و منطقه باستانی بیاضه است و هیچ فرد یا قوم و قبیله یا شهری تاکنون در ایران چنین مراسمی نداشته است. در واقع هدف مردم از برگزاری این مراسم حفظ آداب و سنن گذشتگان و هدف دیگر از برگزاری این مراسم نیز توجه جوامع مختلف و حضورشان در این مراسم است که باعث گسترش و ماندگاری مراسمی است که تلفیقی از آتش ایرانیان زرتشت در تعزیه سوز «سیاوش» و نام آوران سرزمین کهن ایران زمین است.