صنایع دستی کاربردی و ارزان داریم اما کمتر شناخته شده اند

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، صنایع دستی کاربردی و ارزان داریم اما کمتر شناخته شده اند.

متولیان صنایع دستی در ایران می گویند که کشورمان سومین کشور تولید کننده صنایع دستی در جهان است. اما سوال اینجاست که چرا با این حجم از تولیدات، مردم ایران استقبال زیادی از صنایع دستی ندارند و در زندگی روزمره آنها کمتر هنری گنجانده می شود؟

مریم جلالی، معاون صنایع دستی کشور اخیراً در گزارشی اعلام کرد که سهم ایران از بازار جهانی 800 میلیارد دلاری صنایع دستی در سال 2022، فقط 0.005 درصد (5 هزارم درصد) بوده است. عددی که در واقع معنایش همان بی کلاه ماندن سر ما از این صنعت است.

از نظر دلاری هم صادرات ایران از 237 میلیون دلار در سال 95 به 322 میلیون دلار در سال 99 رسیده و با روند کاهشی، در سال 1401 میزان 224 میلیون دلار را تجربه کرده است؛ البته بدون احتساب صادرات چمدانی که حساب و کتاب مشخصی ندارد.

این آمارها نشان می دهد که صنایع دستی حتی در خارج از کشور نیز بازار چشم گیری ندارد اما چرا؟ اگر ایرانی ها قدرت خرید ندارند، چرا صادرات آن با مشکل مواجه است؟ تحریم ها در علت این موضوع بی تأثیر نیست. مشکل جابجایی وجه و خرید از سوی کشورهای دیگر اجازه صادرات انبوه را نمی دهد.

با این حال هنرمندان و تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع دستی معتقدند که در خارج از کشور اهمیت بیشتری برای هنر ایران قائل می شوند و می دانند که صنایع دستی اگر ایرانی باشد چه ارزشی دارد.

احمد ضیایی از جمله صادرکنندگانی است که می گوید: ایرانی ها صنایع دستی در زندگیشان زیاد دیده اند و شاید روند تولید آن را هم دیده باشند و دیگر ارزش آن به چشمشان نمی آید اما خریداران خارجی قدر و قیمت هنر را بهتر از ما می دانند بنابراین هم هنر خوب را می شناسند هم برایش هزینه خوبی می پردازند. بنابراین اگر مشکلی برای صادرات وجود نداشته باشد؛ بازار خوبی برای خرید صنایع دستی در خارج از کشور داریم.

گوهر یاراحمدی از تولیدکنندگان صنایع دستی و هنرمند سوزن دوز است که نکته دیگری را برای عدم استقبال از هنر ایرانی در زندگی روزمره افراد مطرح می کند.

او پیرامون اینکه صنایع دستی کاربردی و ارزان داریم اما کمتر شناخته شده اند، می گوید: اولین نکته ای که به اذهان خطور می کند، این است که صنایع دستی حتماً گران است.

اگر به صنایع دستی به عنوان یک هنر پر زحمت نگاه شود، این اتفاق خواهد افتاد که آن را یک کالای لوکس در عین حال هنری و البته پر هزینه می دانند. وقتی روال کار و فرآیند تولید آن اثر هنری برای مردم تبیین شود، آنها با زحمتی که برای ساخت آن اثر کشیده شده، آشنا می شوند و پس از آن با بینش بهتری متوجه هنر به کار رفته خواهند شد. بنابراین وقتی هزینه آن را می پرسند تعجب نمی کنند.

او معتقد است: چگونگی ساخت این آثار هیچ وقت نمایش داده نشده است. اگر کسی می داند که فرش یا قالی، گلیم یا گبه چه ارزشی دارد به این دلیل است که خیلی از خانواده ها فردی را داشته اند که دار قالی در خانه و کنار اعضای خانواده زده است و شاهد زحمتی که پشت دار قالی کشیده شده بوده اند.

اما هنرمندی مثل میناکار یا مبنت کار همیشه در یک کارگاهی دور از چشم دیگران حضور داشته و به تولید آثار هنری پرداخته است. هنرمند شیشه کار هم به دلیل فضایی که برای کار داشته دور از چشم بقیه هنرش را تولید کرده است.

بنابراین هنرهای به کار رفته در یک شی به عنوان هنر دست از چشم ها پنهان بوده و کسی شاهد زحمتش نیست. همه اینها برمی گردد به اینکه ما نتوانسته ایم، هنر به کار رفته در یکی از 299 رشته صنایع دستی را نشان دهیم.

ناصر حقی هنرمند منبت کار در استان اصفهان است او صنایع دستی فیک را یکی از دلایل مردم برای گران دانستن قیمت صنایع دستی عنوان می کند و توضیح می دهد: زمانی که شما به عنوان یک فرد عادی، ساعت مینا کاری ارزشمند را در دست می گیری و در کنارش یک ساعت میناکاری فیک هم دارید که در نگاه اول تفاوت زیادی در آن نمی بینید حاضر نمی شوید بابت اصیل بودن آن ساعت مینا پول بپردازید، چون می بینید با کمی تفاوت در ظاهر می توانید هزینه زیادی را پرداخت نکنید و آن ساعت مینای فیک را بخرید.

او می گوید: ممکن است برای تان مهم نباشد که حتماً آن ساعت مینای اصل باشد بلکه می گوئید با هزینه کمتر چیزی شبیه به آن می خرم. این اتفاق زمانی بیشتر می شود که شما برای هر صنایع دستی یک صنعت فیک هم داشته باشی بنابراین سراغ کالای بی کیفیت ولی ارزان می روید و کم کم فکر می کنید مگر چقدر تفاوت در ساخت این دو تا هست که قیمت ها را متفاوت می کند پس ترجیح می دهید کالای اصیل را به دلیل گران بودن نخرید.

حقی معتقد است صنایع دستی فیک و تقلبی یا حتی جعلی موجب شده تا ارزش هنرهای سنتی از بین برود.

گرانی مواد اولیه برای تهیه صنایع دستی اولین دلیل دوری مردم از صنایع دستی است. نگاهی به فهرست قیمت هنرهای دستی در فروشگاه ها نشان می دهد که این کالاها از هر جنس و هنری که باشد جزو کالاهای لوکس محسوب شده است اما آیا واقعاً همه هنرهای سنتی و صنایع دستی لوکس هستند؟ پس چرا مردم با ذهنیت گران بودن سراغ خیلی از این کالاها نمی روند و آنها را در زندگی روزمره خود کمتر استفاده می کنند.

ایران 299 رشته صنایع دستی دارد که از این رشته ها تنها تعداد محدودی برای مردم شناخته شده است. در سالهای اخیر استفاده از حصیر به دلیل استفاده در دکوراسیون استقبال بیشتری شده است. حصیر بافی هم رده های مختلفی برای تولید دارد از مصرف روزانه تا مصرف هنری و تزئینی. با این وجود حصیر توانسته در سبد خرید مردم جای بگیرد.

سفره های قلمکار بدون تزئینات یا سرمه دوزی هم جزو صنایع دستی است که کم و بیش در خانه های عموم مردم دیده می شود چون در اندازه ها و کیفیت های مختلفی وجود دارد که بنا به سلیقه و هزینه، میتوان از آنها خرید و استفاده کرد.

آن دسته از صنایع دستی که روی زیورآلات قرار گرفته می شود نیز مورد استقبال زیادی قرار می گیرد. به عنوان مثال سوزن دوزی برای زیورآلات، از لباس های فاخر پر از سوزن دوزی بیشتر مورد اقبال است، چون با حجم کمتری از سوزن دوزی و در نهایت قیمت کمتری عرضه می شود.

ملیله کاری نیز اگرچه برای تولید آن زحمت زیادی لازم است اما وقتی این ملیله ها روی ظروف بزرگ نقره کار می شود هم هزینه نقره و هم زحمتی که برایش به کار رفته آن محصول را گرانبها می کند اما وقتی ملیله روی زیورآلات کار می شود یا به عنوان زیورآلات فروخته می شود مورد استقبال قرار می گیرد.

استفاده از صنایع دستی پرتابل نیز توانسته تا حدی هم هزینه ها را کمتر کند و هم بیشتر وارد زندگی مردم شود مانند تزئیناتی که روی لباس ها وجود دارد. پته دوزی روی لباس که میتوان آن را جدا کرد باعث شده ایرانی ها از این هنر روی لباس استفاده کنند و نرخ کمتری برای آن بپردازند.

به نظر می رسد عوامل مختلفی وجود دارد تا مردم صنایع دستی را کمتر وارد زندگی روزمره شان کنند. با توجه به صحبت های هنرمندان و تولیدکنندگان، عدم آشنایی مردم با رشته های مختلف صنایع دستی، کاربردی نبودن بسیاری از رشته های صنایع دستی در زندگی روزمره، آشنا نبودن مردم با روند تولید صنایع دستی و اهمیت آن از جمله این عوامل است که باید به آن وضعیت معیشت مردم نیز اضافه شود.