گنبد طلا درخشنده ترین جلوه حرم مطهر رضوی به شمار می رود

ایسنا/ براساس آخرین اخبار بدست آمده، گنبد طلا درخشنده ترین جلوه حرم مطهر رضوی به شمار می رود.

گنبد حرم امام رضا (ع) مهمترین و معروف ترین نماد این مجموعه است. نمای طلای این گنبد را شاه طهماسب اول صفوی ساخت و 2 تن از جانشینان وی، شاه عباس اول و شاه سلیمان آن را تعمیر و کتیبه هایی به آن اضافه کردند. علاوه بر آن، این نما دو بار دیگر در سال 1290 و 1359 تعمیر و مرمت شد.

گنبد طلا درخشنده ترین و مشهورترین جلوە حرم مطهر است که از دوردست پیداست و همواره محل توجه زائران و بازدیدکنندگان بوده است. نمای آن از بیرون با ورقه های مسی آب طلاکاری پوشیده و از داخل با قطارهای مقرنس گچی آینه کاری آراسته شده است.

این گنبد نماد شکوه، عظمت و مکنت بارگاه رضوی محسوب میشده و چون تصور اغلب عموم این بوده که نمای گنبد از خشت های تمام طلا پوشیده شده، در نظرها شکوهی دوچندان داشته است. طلاکاری، تعمیر و نگهداری این گنبد از کارهای مهمی است که همواره از سوی دست اندرکاران هر دوره، به آن توجه خاصی شده و دو مورد آن نیز در کتیبه های بیرون گنبد منعکس شده است.

در حال حاضر بقعە مطهر حضرت به عنوان هستە اصلی حرم مطهر، یک گنبدخانە رفیع است. بنایی چهارطاقی که بر فراز آن یک گنبد 2 پوستە گسسته با ساقه بلند قرار دارد. ارتفاع از کف حرم تا انتهای پوشش درونی 18.8 متر و از کف حرم تا انتهای پوشش بیرونی 31 متر است. دور گنبد در سطح خارج 42 متر و ارتفاع از اول طلاکاری تا نوک گنبد 16.5متر است.

متن کتیبە دور گنبد را شاید برای اولین بار، اعتمادالسلطنه در سال 1300 قمری در مطلع الشمس نقل کرد اما خوانش وی با اندکی افتادگی همراه بوده و متأسفانه با توجه به اهمیت مطلع الشمس در میان منابع تاریخ حرم مطهر، این افتادگی به تمامی آثار بعدی مانند کتابهای تاریخ آستان قدس راه یافته است. اعتماد السلطنه کتیبه های ترنج ها را نیز با چند اختلاف و افتادگی جزئی نقل کرده که مانند کتیبە دور گنبد، این خطاها به آثار بعدی منتقل شده است.

کتابهای تاریخی دورە صفوی به طلاکاری گنبد اشاره دارند که این اشارات بسیار مفید اما دربارە توپ بندی روس ها، دربارە تخریب گنبد مطالب نسبتا مفصلی در منابع مرتبط وجود دارد اما درباره تعمیرات آن اشارات محدود است. دربارە آخرین طلاکاری در دورە معاصر نیز گزارش بسیار مختصری در یکی دو کتاب چاپ روابط عمومی آستان قدس بچشم میخورد. اگرچه از حدود سال 1000 قمری و اوایل دورە شاه عباس اول به بعد شماری از مکاتبات اداری و اسناد حرم مطهر در مرکز اسناد کتابخانە آستان قدس وجود دارد اما متأسفانه این اسناد کامل نیست و دربارە موضوع طلاکاری و تعمیرات دورە شاه عباس و توپ بندی چیزی در آنها یافت نمی شود.

طلاکاری گنبد مطهر رضوی که در میانە سدە دهم هجری قمری، توسط شاه طهماسب اول صفوی انجام شد، شاید اولین پوشش تمام فلزی، آن هم از نوع طلا، در گنبدهای اسلامی باشد. با توجه به گرفتاری های طهماسب و ناامنی های مشهد، این اتفاق باید بعد از 942 قمری رخ داده باشد. نیم سده بعد عباس اول صفوی این نما را بازسازی و کتیبه ای را به آن اضافه کرد.

ماجرای روکش کردن گنبد توسط طهماسب اول و تعمیر آن توسط عباس اول از جهاتی به هم شبیه هستند. بنابراین هر دو اتفاق با اشغال مشهد توسط ازبکان و باز پس گیری آن ارتباط دارد و در هر دو مورد نذر شاه عامل انجام کار و به عنوان یک عمل معنوی بزرگ بیان شده است. همچنین دو کتیبە دور گنبد و ترنج ها که به فاصلە 70 سال از یکدیگر اجرا شد، مشابهت زیادی دارند.

هر دو کتیبه مربوط به تعمیرات و اعلام عام آن است. در هر دو کتیبه نام زرگران و کاتبان آمده که زرگران و کاتبان آمده که زرگران هر دو دوره، فراش حرم هم بوده اند. طلاکاری گنبد احتمالا در انتخاب نمای طلاکاری برای گلدسته ها و ایوان جنوبی صحن انقلاب توسط نادرشاه مؤثر بوده است. نوع خط، تکنیک اجرا و رنگ زمینه و حاشیه در هر دو کتیبە گنبد یکسان است؛ همچنین رنگ لاجوردی زمینه و نقش اسلیمی و رنگ سبز نوار حاشیه، در همە کتیبه های طلای بعدی در دورە افشاریه و قاجاریه دیده می شود.

کتیبە نستعلیق ایوان شرقی دارالسیاده، کتیبه های نستعلیق اسپر و ثلث ایوان طلای نادری و کتیبه های نستعلیق ایوان طلای ناصری را میتوان قدرت جلوە بصری و نمای طلا و کتیبە سرتاسری را در آثار طلاکاری دوره های بعد به وضوح مشاهده کرد. آخرین تعمیر نمای گنبد یک روند زمان بر و پیچیده از مرمت و بازسازی بود که تجربیات تازه ای را به همراه داشت. تجربیاتی که اعتماد به نفس لازم برای تعمیرات و طلاکاری های جدید در فضاهای حرم مطهر را فراهم کرد و کیفیت و پایداری کار طلاکاری در حرم مطهر را ارتقا داد.