بقعه شیخ حیدر مشگین شهر نماد معماری ایلخانیان است

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، بقعه شیخ حیدر مشگین شهر نماد معماری ایلخانیان است.

ایلخانان یا ایلخانیان سلسله ای از مغول بوده اند که از سال 654 تا 756 ه‍.ق (1256 تا 1356 میلادی) به مدت حدود 100 سال در ایران حکومت کرده اند. این سلسله ابتدا بودایی بوده اند اما به تدریج به اسلام گرویده اند. از تحولات مهم دوره ایلخانان در ایران میتوان به رسمیت یافتن تشیع به عنوان مذهب رسمی کشور اشاره کرد.

در کنار آثار میراث فرهنگی ارزشمند مشگین شهر، بقعه شیخ حیدر در مرکز این شهرستان در 92 کیلومتری مرکز استان اردبیل از سرمایه های میراث فرهنگی است که هم به علت تعلق به دوره ایلخانیان، قابل تامل و هم به دلیل انتساب به شخصیتی مذهبی و فرهنگی، مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار می گیرد و توجه بازدید کنندگان را جلب می کند.

شیخ حیدر که بود؟

مطابق اطلاعات دانشنامه آزاد؛ شیخ حیدر پسر شیخ جنید و خواهرزاده سلطان اوزون حسن آق قویونلو و پدر شاه اسماعیل صفوی بوده و یک ماه پس از وفات پدرش به دنیا آمده و در نزد اوزون حسن تربیت یافته است؛ بعدها به دنبال کشته شدن جهانشاه قراقویونلو به دست اوزون حسن، در حالی که هنوز به 10 سالگی نرسیده بود در 848 خورشیدی برابر 874 قمری تحت حمایت اوزون حسن وارد اردبیل شده و به تشویق و تأیید اطرافیان، به عنوان مرشد کامل و صوفی اعظم، امور بقعه و خانقاه صفوی را تحویل گرفته است.

شیخ حیدر از صوفیان بزرگی بوده که در جنگ با شروان، رشادت ها از خود نشان داده و در همان جنگ کشته شده و مریدانش جسد وی را به مشگین شهر منتقل کرده و آرامگاهی برای او ساخته اند تا مأمنی برای پیروانش باشد و همین قداست باعث شده برخی مردم تا سال ها از این مکان به عنوان امام زاده یاد کنند.

طبق شهادت تاریخ، شاه اسماعیل صفوی موسس سلسه صفوی بعد از 22 سال از مرگ پدرش شیخ حیدر، جسدش را به اردبیل منتقل و در آرامگاه خانوادگی کنار جد بزرگش شیخ صفی الدین دفن کرده است.

رئیس گروه باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل در این رابطه اظهار کرد: درباره مدفن شیخ حیدر، روایت های مختلفی وجود دارد و قریب به یقین محل دفن او باید در اردبیل باشد.

معماری بنا و ثبت در فهرست آثار تاریخی

روح الله محمدی پیرامون اینکه بقعه شیخ حیدر مشگین شهر نماد معماری ایلخانیان است، گفت: بقعه یا قلعه شیخ حیدر، معماری شاخص دوره ایلخانی و یکی از آثار مهم این دوره است که در مناطق آذربایجان میتوان به آن اشاره کرد و در دوره های قاجاریه و صفویه و پس از آن نیز مرمت شده است و از سال 80 به بعد نیز همه ساله نسبت به مرمت، محوطه سازی و مقرنس کاری آن اقدام می شود.

وی به در حال احداث بودن موزه باستان شناسی و نمایشگاه صنایع دستی در اطراف بقعه شیخ حیدر اشاره کرد و افزود: به دنبال رواق سازی بقعه، عملیات احداث موزه و نمایشگاه صنایع دستی در محوطه آن همچنان ادامه دارد و بعد از تکمیل، در رونق و افزایش بازدید از بنای مد نظر موثر خواهد بود.

ایمانعلی ایمانی، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مشگین شهر بازدید از بقعه شیخ حیدر را رایگان و زمان آن را از هشت تا 24 اعلام کرد و گفت: این بنا همه روزه بازدید کننده دارد و به تازگی با 40 میلیارد ریال سرمایه گذاری بخش خصوصی در رواق های این مجموعه تاریخی بخش هایی شامل نگارخانه اسناد تاریخی، سرای شعر و ادب، سفره خانه سنتی و کارگاه های صنایع دستی و فرشبافی راه اندازی کرده ایم.

بقعه شیخ حیدر در 18 تیر سال 1311 هجری شمسی تحت شماره 184 جز آثار ملی به ثبت رسیده است و براساس آخرین مطالعات تاریخی احداث این بنا مربوط به 731 هجری قمری و دوره ایلخانی بوده و تزئینات آن در طول دوره صفویه انجام گرفته است؛ ساختمان بنا به شکل استوانه و به ارتفاع 18.5 متر و قطر 10.9 متر بر روی پی سنگی قرار گرفته و پس از آن دیوار با آجر و ملات گچ و آهک اجرا شده است.

بقعه شامل 2 طبقه فوقانی و تحتانی است که طبقه تحتانی با عنوان سردابه شامل یک قسمت به شکل هشت ضلعی به اضلاع تقریبی 2 متر و یک قسمت به شکل مستطیل به ابعاد 1.20 و 3.40 سانتیمتر، مدفن هفت تن از شخصیت ها و رجال آن دوره بوده و یکی از قبور که به شیخ حیدر منسوب است در ضلع جنوبی بقعه و مابقی، بی نام و نشان و در قسمت شمالی قبر اصلی قرار گرفته است.

متن کتیبه بعد از هفت قرن خوانده شد

اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مشگین شهر در مرداد 87 اعلام کرده بود که کارشناسان میراث فرهنگی پس از گذشت هفت قرن به بازخوانی متن کتیبه نقش بسته بر بدنه بنای مقبره شیخ حیدر موفق شده اند و در گذشته تصور میشد این کتیبه ترکیبی از اشکال هندسی و اسما جلاله است اما پس از بازخوانی با نرم افزارهای رایانه ای مشخص شد سه آیه از قرآن مجید بر آن نقش بسته است.

این آیات، سه آیه آخر سوره مبارک فتح بوده که از بسم الله شروع و با صدق الله به پایان رسیده و با خط کوفی بنایی نگاشته شده و در نوع خود در جهان، کم نظیر و نشانه اوج عظمت و شکوفایی هنر معماری ایلخانان است.

بدنه آجری برج از بیرون دارای کاشی کاری های آبی است و هر چند کاشی کاری ها تمام بدنه را نپوشانده و فروریخته گی هایی دارد اما همچنان زیبایی خود را حفظ کرده است و واژه «الله» نقش بسته در این بنا به احتمال قوی الگو گرفته از گنبد الله الله یا همان گنبد شیخ صفی الدین اردبیلی در شهر اردبیل است.

این بنا دارای سقف گنبدی شیروانی است و سقف اصلی بنا از بیرون مدور است اما از داخل دارای دوازده ضلع است و گفته می شود این دوازده ضلع، سمبل دوازده امام شیعیان بوده که صفویان به آن ها ارادت فراوان داشته اند.

ظرفیت احیا و توسعه گردشگری

آرامگاه شیخ حیدر در بافت مرکزی و قدیمی شهر مشگین شهر در باغی بزرگ از چشم اندازی زیبا برخوردار است و شاید با رواق هایی که در گرداگرد آن وجود دارد، روزگاری محل اتراق و استراحت مسافران بوده است، در سالهای گذشته فاز اول بخش تجاری بقعه به بهره برداری رسیده و بخشهای مختلف آن از جمله موزه ، واحدهای تجاری، کتابخانه عمومی، سالن صنایع دستی و گالری، مسجد جنت سرا، پارکینگ و فروشگاه بزرگ زنجیره ای آن در حال احداث و تکمیل است.

مسئولان محلی برای معرفی بیشتر بقعه شیخ حیدر به مردم و گردشگران، در فروردین 97 آیین سنتی جشن نوروزگاه را در محوطه آن برگزار کردند و این بنای تاریخی همچنان مورد توجه عام و خاص است و اگر از حیث امکانات خدماتی از زیرساختهای لازم و ظرفیتهای بروز برخوردار باشد، به یقین در رونق صنعت گردشگری مشگین شهر و حتی استان اردبیل تاثیرگذار خواهد بود.

با توجه به پیشینه مذهبی و فرهنگی استان اردبیل که از دستاوردهای ماندگار و فرهنگی صفویان متاثر است، جا دارد مسئولان محلی و استانی بر بقعه شیخ حیدر مشگین شهر و دیگر بقاع و قلاع مذهبی و تاریخی استان اردبیل، توجه بیشتری داشته باشند تا با مرمت، نگهداری و احیای آنها هم از سرمایه های تاریخی استان به شکل بایسته صیانت به عمل آید و هم حضور و بازدید بیشتر علاقمندان را شاهد باشیم.