نگاهی به آیین های بهاری در ایران

خبرگزاری مهر/ این خبر پیرامون نگاهی به آیین های بهاری در ایران برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

ایرانیان از دیرباز آیین ها و مراسم متعددی در فصل بهار با آغاز رویش طبیعت داشته و دارند. بسیاری از این آیین، ریشه تاریخی طولانی داشته و برخی از آنها هنوز هم اجرا می شوند این آیین ها به خصوص در روستاها و دهکده هایی که مردم به صورت سنتی زندگی می کنند، بیشتر مورد استقبال قرار می گیرند.

اما گاهی صدای برگزاری آیین ها چنان زیاد است و عزمی برای با شکوه برگزار کردن آن وجود دارد؛ که تماشاگران و گردشگران زیادی را از شهرهای بزرگ و صنعتی حتی در خارج از کشور به سمت خود می کشانند.

این آیین ها برای مردم ایران؛ چه آنها که برگزار کننده هستند و چه گردشگران، حرمت و احترامی خاص دارند بویژه اگر این آداب و رسوم ریشه مذهبی داشته باشد.

به عنوان مثال، اگر فصل بهار همزمان با ماه محرم، صفر یا رمضان باشد، تعداد مراسم برگزار شده بیشتر خواهد بود. با این حال برخی از این آیین ها در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به عنوان میراث ناملموس جهانی ثبت شده اند چون هم جنبه مردمی آن مهم است و هم همکاری مردم در برگزاری آن آیین.

در این گزارش به موضوع نگاهی به آیین های بهاری در ایران می پردازیم. سطح برگزاری آنها گسترده تر از یک روستا و شهر کوچک است و هنوز هم با وجود قدمت زیادی که دارند، شرکت کنندگانی پر و پا قرص دارند و معتقدند این آیین ها باید توسط نسل های بعدی اجرا شود.

از جمله آیین هایی که در سطح گسترده ای کل ایران را در بر می گیرد، جشن های مربوط به عید نوروز است که از چند روز مانده به عید آغاز شده و تا پایان روز 13 به در ادامه دارد.

این آیین های نوروزی در هر کجای ایران با یک وجه تشابه به شکل های گوناگون برگزار می شوند. البته در برخی از شهرها، جشن نوروز جای خود را به جشن طبیعت می دهد مانند مراسم پنجاه به در که پنجاه روز بعد از آغاز سال نوی خورشیدی توسط مردم قزوین برگزار می شود.

امسال این مراسم هم زمان با روز 19 اردیبهشت برگزار می شود و قزوینی ها در این روز به دامان طبیعت می روند و کل روز را به دورهمی با خانواده و دوستان، بازی و تفریح و شادی می پردازند.

این آیین یک مراسم آیینی و مذهبی است که ریشه در اعتقادات و باورهای کهن و تاریخی مردم قزوین دارد، چون مردم در این روز به پاس بارش باران دور هم جمع می شوند و در واقع باران خواهی می کنند. برخی از آنان به مصلی قدیمی شهر که در میان باغستان محصور شده می روند و نماز و دعای باران می خوانند.

براساس مقاله نگاهی به آیین های بهاری در ایران باید بدانید که خوردن غذاهایی از جمله آش رشته و دیماج و انواع تنقلاتی چون آجیل و شیرینی باقیمانده از عید، بخشی از رسوم پنجاه به در در قزوین است.

بیل گردانی رسمی است که به عنوان نمادی برای تشکر از الهه آب از زمان زرتشتیان برگزار میشده و هنوز هم بعد از گذشت نزدیک به دو هزار سال در شهرستان نیم ور محلات در استان مرکزی و در اواخر فروردین برگزار می شود.

این آیین پهلوانی که ریشه در فرهنگ آب و آبیاری دارد، با شروع فصل زراعت برگزار می شود. کشاورزان نیم ور هر سال وقتی گل و لای مسیر جوی های آب را مسدود میکرده، در اسفند یا اوایل بهار با کمک یکدیگر پاک می کردند.

چون اتمام لایروبی چندین روز طول می کشیده، اهالی به جشن و سرور می پرداختند. در این مراسم مردان بیل های خود را به دوش انداخته و تا محل برگزاری جشن می رفتند. در این آیین مردان چهار بیل را در یک طرف و سه بیل را در طرف دیگر به هم گره می زندند. چرخش بیل های سنگین می بایست با حفظ تعادل آن فرد همراه باشد تا مورد تشویق دیگران قرار گیرد.

این آیین نیز مانند بسیاری از آیین های مهم دیگر در کشور به عنوان میراث ناملموس ثبت ملی شده است.

مراسم ورف چال یا زن شاهی یکی از مراسم دیرین روستای آب اسک در مازندران است. آیین هر سال در یکی از روزهای دهم تا پانزدهم اردیبهشت برگزار می شود؛. اهالی روستا معتقد هستند پیر مرشدی به نام سید حسن ولی که از سادات بوده، چاهی عمیق در بالادست روستا حفر کرده و برف ها را در آن ریخته تا دام و دامدارانی که در تابستان به ارتفاعات می روند، تشنه نمانند و از برف آب شده آن استفاده کنند.

به همین دلیل مردان به پاس این اقدام، هر سال از روستا خارج می شوند و همین سنت را اجرا می کنند. در کنارش به بازی و تفریح می پردازند و از غذایی که خانواده تهیه کرده در کنار هم می خورند.

زنان در روستای خالی از مرد، پادشاهی می کنند آنها قانون مشخصی دارند، هیچ مردی نباید در روستا باشد و هیچ کسی حق عکس و فیلمبرداری ندارد، چون آنها یک روز در سال در کوچه پس کوچه های روستا راحت می گردند، بازی می کنند، حتی برخی نقش پادشاه را پذیرفته و حکمرانی می کنند. پادشاه نظارت دارد تا سربازان به وظیفه خود برای راه ندادن مردان به روستا درست عمل کنند.

اگر کسی بیمار است با زنان دیگر به دیدارش بروند. برای تازه عروس ها کادو ببرند و سر سلامتی به عزاداران بدهند. پادشاه روستا به همراه وزرا و معاونانش خانه به خانه به دیدار اهالی می روند و نذری پخش می کنند. برخی دیگر جشن می گیرند و مراسم نمادین برگزار می کنند. این جشن تا غروب که مردان راهی روستا می شوند، ادامه دارد.

گردشگران زیادی هم به این روستا می آیند و همگی می دانند پادشاه با متخلفان و کسانی که موبایل به دست هستند، شوخی ندارد.

گلاب گیری در شهرهایی که کشت گل محمدی زیاد است، انجام می شود اما مراسم گلابگیری شهر کاشان به دلیل کشت وسیع این گل در فصل بهار مشهورتر است. فصل گلاب گیری کاشان از اواسط اردیبهشت شروع می شود و تا اواسط خرداد ادامه دارد.

این زمان با توجه به آب و هوا ممکن است کمی دیرتر یا زودتر باشد اما در همین دوره معمولا برگزار می شود. این آیین هم قدمت زیادی دارد و حالا کاشان به عنوان یکی از مراکز مهم تهیه گلاب و عرقیات شناخته می شود. برای همین گردشگران به کاشان رفته و با فرآیند گلابگیری که حدود 7 ساعت زمان می برد، آشنا می شوند. مردم قدیمی کاشان، هیچ وقت آیین گلابگیری را بدون دعا و نیایش آغاز نمی کرده اند.

گلابگیری نه تنها در شهر کاشان بلکه در نیاسر، برزک و وادقان، سده و ون و قمصر نیز برگزار می شود. اما در میان گلاب تهیه شده توسط این شهرها، گلاب قمصر یک ویژگی مهم دیگری هم دارد. اواخر اردیبهشت گلاب ناب قمصر برای ارسال به عربستان و شست و شوی خانه خدا آماده می شود. این گلاب را با آب زمزم مخلوط می کنند و طی آیینی خاص به کعبه ارسال می کنند. این آیین در روز هشتم ذیحجه با حضور مسئولان حج کشورهای اسلامی و زائران حرم امن الهی برگزار می شود.

در همین زمان که کاشی ها در حال گلابگیری هستند، مراسم گل غلتان نوزادان هم در شهرهایی که گل محمدی دارند، برگزار می شود. نوزادانی که اولین بهار زندگی را دیده اند، در میان گل های محمدی چیده شده از مزارع خوابانده می شوند تا وقتی بزرگ شد، دچار حساسیت های فصلی نشود. مراسم گل غلتان دامغان در استان سمنان شهره ای جهانی پیدا کرده است.

زنان در امیریه دامغان پس از جمع آوری گل که غالباً در ساعات آغازین صبح صورت می گیرد گلهای چیده شده را به خانه آورده و پر پر می کنند. سپس نوزاد را به حمام برده و بدنش را شستشو می دهند. پس از خارج نمودن نوزاد از حمام و خشک کردن بدنش او را در میان پارچه ای سفید رنگ که گلهای پرپر شده محمدی در میان آن ریخته شده، قرار داده و می غلتانند.

این کار غالباً توسط مادر، عمه، خاله و یا مادر بزرگ او انجام می شود. مرسوم است که چهار زن هر یک چهار گوشه از پارچه حاوی گل را گرفته و با نهادن نوزاد همراه با ذکر نام پنج تن و ختم صلوات این آیین انجام می گیرد. پس از انجام این آیین مهمانان به صرف چای، شربت و شیرینی پذیرایی می شوند.

یکی دیگر از آیین هایی که با ورزش پهلوانی همراه است، کشتی با چوخه نام دارد که در استان خراسان برگزار می شود. این آیین نه تنها در خراسان بلکه در ازبکستان، قزاقستان و تاتارستان هم رواج درد و در سطح بین المللی برگزار می شود. حتی تیمی از چوخه کاران ایرانی هم از استان های خراسان شمالی و خراسان رضوی در آن شرکت می کنند اما این مراسم که در واقع مسابقه پهلوانی است در گود زینل خان اسفراین آوازه بلندی دارد.

در این مسابقه شرکت کنندگان با دعای خیر بزرگترها وارد گودی می شوند که دور تا دورش را شرکت کنندگان احاطه کرده اند. معمولاً 15 فروردین هر سال، شرکت کنندگان به رقابت می پردازند و از طرف بزرگان خاندان مورد تقدیر قرار می گیرند.

این جوایز به سبب ماهیت سنتی و ملی که دارد متفاوت است. قبلاً به فاتحان قند داده میشد. در کنار قند هدایایی مانند شتر، قوچ، قالی، گوسفند، سکه نیز عاید پهلوانان می شود. این مسابقات در گذشته در محیطهای باز و طبیعت برگزار میشد.

کشتی با چوخه در اواسط زمستان و بهمن در مانه و سملقان، فروردین در بجنورد، نیشابور، اسفراین برگزار می شود. اما مراسم روز 14 فروردین شهرستان اسفراین در سطح وسیع تری مورد استقبال قرار می گیرد.

مراسم کومسای (پیر شالیار) در منطقه اورمان سروآباد استان کردستان هر سال در روز 15 اردیبهشت برگزار می شود. این آیین کهن سمبل کوچکی از عقاید بومیان ناحیه اورامان است که به گفته بزرگان محلی، بیش از هزار سال قدمت دارد.

کومسای درواقع پیشقدم شدن عقلا و ریش سفیدان محل برای مدیریت امور کشاورزی، دامداری و دیگر کارهای روستا بوده که بعدها به صورت آیینی ویژه درآمده است. اهالی اجرای آین آیین را به پیر شالیار منتسب می دانند و روایتی را در این باره ذکر می کنند.

در این روایت آمده است: روزی یکی از مریدان پیر شالیار به نام درویش «گومار» که آرامگاهش در روستای «دمیو» از توابع بخش مرکزی شهرستان سروآباد قرار دارد، نزد پیر شالیار رفت و از کاهش شیر دام های خود با او درد دل کرد. پیر شالیار هم به او گفت برای رفع این مشکل به آرامگاه درویشی برود که درمانگر دام های اهلی بوده است.

پیر شالیار به او توصیه کرد که در نزدیکی مزار درویش سنگ بزرگی قرار دارد. قطعه ای از آن سنگ را بتراشد و به مشک دام های خود ببندد تا شیرشان افزون شود. براساس روایات او هم چنین کرد و شیر دام هایش افزون شد. به همین دلیل همه ساله در پایان مراسم کومسای، مردم تکه سنگی را می شکنند و برای تبرک با خود به خانه می برند.

جشن کومسای در روستای اورامانات تخت مورد توجه بسیاری از رسانه ها، گردشگران خارجی و داخلی قرار می گیرد.

کومسای ریشه در باور، فرهنگ و شرایط فعالیت های مردم مرد منطقه دارد و بسیار مورد توجه و احترام آنهاست. در این مراسم، بزرگان و ریش سفیدان و معتمدان محلی گردهم می آیند و تصمیمات لازم را برای رسیدگی به امور روستا می گیرند.

امروزه این آیین با قرائت قرآن و سخنرانی روحانی منطقه آغاز می شود. قصیده خوانی، ذبح دام قربانی، پختن و خوردن آش، نواختن گروهی دف، تقسیم امور منطقه (به صورت نمادین) و شکستن سنگ از جمله برنامه های جانبی این آیین است.