برای بازیابی حیات باغستان قزوین باید قدرت به نهاد اجتماعی باغستان و باغداران بازگردانده شود

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای واصله، برای بازیابی حیات باغستان قزوین باید قدرت به نهاد اجتماعی باغستان و باغداران بازگردانده شود.

دکتر شکوه کرمانشاهانی، مؤسس انجمن توسعه حیات شهر در نشست «قزوین در مسیر تحول دانش بنیان» با موضوع «باغستان های سنتی قزوین ظرفیت ها و چالش ها حول محور آب و محیط زیست، کشاورزی و توسعه پایدار و نیز مدیریت شهری» که در سالن بوستان دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) برگزار شد، با نگاهی تحلیلی به باغستان به چرایی کوچک شدن آن و چگونگی بازیابی حیات مجدد باغستان پرداخت و اظهار کرد: 2 هزار و 780 هکتار باغات یکپارچه دیم با قدمت حداقل بیش از 1500 سال با موجودیتی یکپارچه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در فهرست انتظار ثبت جهانی است.

وی ادامه داد: این موجودیت یکپارچه صرفا فیزیکی نیست و از جنبه های دیگر هم یکپارچگی دارد، آبخوان دارد و سیلاب ها را از چهار رودخانه دریافت می کند و در واقع موجودیت شهر قزوین براساس باغستان شکل گرفته است.

این استاد دانشگاه گفت: آب روزانه ما از باغستان تأمین می شود، ما در قزوین رودخانه و آب پایدار نداریم و باغستان نه تنها تأمین کننده آب شهر است بلکه در کنار آن باغداری ایجاد کرده و برای حفظ خاک و کیفیت آب شهر را یاری می دهد.

وی تصریح کرد: آب کالای ارزشمندی برای منطقه ماست و در این میان باغستان بدون وجود تصفیه خانه مرغوب ترین آب را به ما می رساند؛ باغستان از منظر تولید آب ارزش بسیار زیادی برای شهر دارد و ما به آن بی توجهیم این موضوع غیرقابل انکار است که زحمت تولید این آب بر دوش باغدار است.

مؤسس انجمن توسعه حیات شهر افزود: علاوه بر تأمین آب، باغستان خاک بسیار ارزشمندی دارد و از پتانسیل بالای گردشگری و درختان مقاوم برخوردار است اما اینجا هستیم تا بگوییم چرا باغستان بی رونق شده و به سمت کوچک شدن پیش می رود.

وی عنوان کرد: باغستان در گذشته دور تا دور شهر را فرا گرفته بود با وجود آن علی رغم مشکلات آب، شهر آبادی داشته باشیم. باغستان در پنج دهه گذشته با حکمرانی مستقلی اداره میشد و استقلال داشت و نیازی به کمک هیچ نهاد یا دستگاه حکومتی احساس نمیشد.

طومار آب باغستان قدمتی 700 ساله دارد

کرمانشاهانی اظهار کرد: در اسناد بدست آمده شاهدیم که باغستان طومار آبی دارد که با جزییات تمام نوبت های باغداری در آن ثبت شده است و آخرین طومار با قدمت 700 ساله است که در حال حاضر هم بین باغداران رعایت می شود.

وی گفت: در ساختار سلسله مراتبی و باغستان سنتی قزوین، نهرها، رودها و باغ ها در باغستان نامگذاری شده و وقتی باغی از یک نسل به نسل دیگر منتقل می شود اسامی آن تغییر نمی کند و این حاکی از موجودیت و حکمرانی پایدار باغستان است و هر مداخله ای در باغستان باید مطابق با این سیستم پایدار باشد.

مؤسس انجمن توسعه حیات شهر با بیان اینکه چاهخانه ها مراکز حکومت باغستان محسوب می شود، خاطرنشان کرد: باغستان مستقل بود چون منابع ویژه خود را داشت و آب رودخانه تعارضی نداشت، باغ مالک داشته و باغبان مدیر باغستان بود و 10 درصد از هر باغ به او تعلق میگرفت و هیچ گونه اختلافی برای انجام این امور وجود نداشت، چون تجربیات ثبت بود و برای هر کاری راهکاری وجود داشت.

وی بیان کرد: باغبان ها و دخوها با مشارکت و تعامل باغداران باغستان را اداره می کردند اما بعدها خط آهن و جاده گاز از باغستان عبور کرد و اتفاقات استان و شکایات باغداران از امنیت جانی و امنیت محصولات، خط ماشین روی پل امام رضا (ع) به بهانه ترافیک عبوری، همه بهانه هایی برای تخریب بوده و حاکمیت باغستان و تعلق منابع به باغستان را بر هم زده است.

کرمانشاهانی تصریح کرد: آنچه شرایط باغستان را به هم ریخته؛ مجموعه ای از مداخلات حاکمیتی است که با سیستم پایدار حکمرانی هزار ساله باغستان تعامل نکرده است. مداخله بی برنامه تبعات خود را داشت و قوانین بازدارنده بسیاری برای باغستان وضع شد و با آنها برخوردهای سلیقه ای صورت گرفت و در ادامه فساد در حوزه زمین و فساد در حوزه پیمانکاری و تغییر سبک زندگی را سبب شد که تضعیف قدرت باغستان را در پی داشت.

وی خاطرنشان کرد: ما باغستان را ویران کردیم که در پی آن شهر قزوین هم ویران خواهد شد. برای بازیابی حیات باید قدرت به نهاد اجتماعی باغستان و باغداران بازگردانده شود. آب و حقابه باغستان که در زمان سیلابی شدن به خارج از شهر منحرف می شود حق و حقوق باغستان است و باغداران باید بازیگرانی قوی باشند که بتوانند حقوق خود را مطالبه کنند.

مشکلات باغستان زیاد اما قابل حل است

محمدرضا بابوک، از باغداران باغستان سنتی قزوین با ارائه تجربیات باغداری در باغستان سنتی قزوین نیز در این جلسه اظهار کرد: از دیدگاه ما تنها راه حل مشکلات باغستان تعامل و مشارکت جامعه دانشگاهی و نخبگانی با باغداران است تا به نتایج و راهکارهای عملیاتی برای بازیابی باغستان برسیم.

وی به نقل از یکی از مسئولان خاطرنشان کرد: مهمترین مزیت ایران کشاورزی است؛ مهمترین مزیت کشاورزی ایران باغداری است و در این عرصه مهمترین مزیت باغداری باغات پسته بویژه درختان دیم و باغستان سنتی قزوین است که تاکنون در عین بهره وری بالا کمترین برداشت از منابع زیرزمینی را داشته است.

بابوک با اشاره به اینکه مشکلات باغستان زیاد اما قابل حل است، گفت: در حالی که مسئولین گمان می کنند تنها با کاشتن درخت مشکل باغستان حل می شود؛ باید بدانند اصلی ترین مشکل ما آب است و کسی راهکاری برای عبور از آن ندارد. مداخله مسئولان نه تنها مشکلی را حل نمی کند بلکه بر مسائل ما نیز می افزاید، باید باغستان را به باغداران سپرد.

وی خاطرنشان کرد: هزار سال است که باغستان براساس اقلیم منطقه، الگوی کشت خود را انتخاب کرده و با توجه به آورده رودخانه ها الگوی مصرف مشخصی دارد و نباید در مدیریت سنتی آن اختلال ایجاد کرد، باغستان تنها سالی یک بار آب می خورد به شرط آنکه درختان بتوانند آب را از سطح 25 تا 30 متری زمین بالا بکشند اما در این میان حفر چاه های مجاز و غیرمجاز در دشت قزوین آسیب مستقیم به حیات باغستان وارد کرده است.

راهکاری برای حل مشکل باغستان

بهنام فر از باغداران باغستان سنتی قزوین در جهت ارائه راهکار برای حل مشکلات باغستان عنوان کرد: به جای توسعه شهر و به دنبال آن نابودی محیط زیست، بافت تاریخی و طبیعی بهتر است شهرک سازی را گسترش دهیم و از زمین هایی که قابلیتی برای کشت ندارند، جهت ایجاد فضای شهری بهره ببریم.

این باغدار قزوینی بیان کرد: مسئله دیگری که می تواند به حل مشکلات باغستان کمک کند اصطلاح انهار است، باید بتوان زیرساخت مناسب برای نهر آب ایجاد کرد تا کمترین هدر رفت را داشته باشد؛ در این صورت است که میتوان در حین بارش های فصلی آب را برای شهر و تغذیه باغات نگه داشت.

باغستان تنها بافت زنده باستانی کشور است

پویا احمدی، پژوهشگر محیط زیست اظهار کرد: نجات باغستان در آن است که کلیه دستگاه های دولتی و حاکمیتی از این میدان پا پس کشیده و اختیار باغستان را به باغداران بسپارند، چرا که دولت و هیچ دستگاهی توانایی و صلاحیت رسیدگی به باغستان را ندارد.

وی خاطرنشان کرد: حیات و پویایی باغستان در جریان بود تا اینکه ما از صد سال گذشته احساس کردیم باید مدرن شویم و حیات باغستان را به فنا دادیم، الان زمان آن رسیده که دولت های بی برنامه ای که در مدیریت باغستان مداخله کردند و حیات آن را به مخاطره انداختند با جدیت به باغستان بپردازند و حمایت کنند و یارانه پرداخت کنند.

این پژوهشگر تصریح کرد: با شناخت باغستان در گذر تاریخ در می یابیم که باغستان سنتی قزوین در مقایسه با سایر آثار تاریخی تنها بافت زنده باستانی کشور است و همین موضوع سبب شده حفظ آن با مشکلات و چالش های بسیاری مواجه باشد.

احمدی عنوان کرد: در واقع باغستان سنتی قزوین یک شهر است، چرا که واحد شمارش آن محله و قطعه و بلوک است و گوشه به گوشه باغستان تابلو دارد و همچون معرفی نقش جهان یا تخت جمشید به بازدید کنندگان معرفی می شود.