بررسی وضعیت بناهای تاریخی اصفهان بعد از بارندگی بی سابقه

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارشهای منتشر شده، بررسی وضعیت بناهای تاریخی اصفهان بعد از بارندگی بی سابقه صورت گرفت.

بیست و هشتم دی 1401 بود که سقف بخشی از ورودی بازار چیت سازها به دلیل بارش برف فروریخت و خبرگزاری در گزارشی مفصل به وضعیت فاجعه بار تیمچه دالخدجه در کنار آن پرداخت و با به تصویر کشیدن وضعیت بام این محدوده، از فاجعه ای سخن گفت که در آن آینده ممکن است اتفاق بیفتد.

اما چهارشنبه 26 بهمن نیز در پی بارندگی بی سابقه در شهر اصفهان که بیش از 48 ساعت بدون وقفه ادامه داشت، بخشی از سقف بخشی از بازار دردشت نیز دچار ریزش شد که این موضوع نیز از نگاه ها دور نماند و درست در همان روز بود که علیرضا ایزدی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان از وقوع حادثه برای بناهای تاریخی در پی این بارندگی ابراز نگرانی کرد.

حالا خبرنگاران و عکاسان برای بررسی آنچه به دنبال بارندگی 48 ساعته در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه 26 و 27 بهمن برای بناهای تاریخی شهر اصفهان رخ داده، از ابتدای چهار باغ عباسی تا محل کلیسای وانک به پایشی براساس مشاهدات خود پرداختند.

از ابتدای پیاده راه چهارباغ عباسی شروع می کنیم، درست جایی که مجسمه چوگان باز در ابتدای این محور تاریخی، این روزها با زنگاری از آهن پوشانده شده و هر چند که به راحتی از سطح این مجسمه جداشدنی است، اما به خوبی نشان دهنده تأثیر مستقیم رطوبت بر این فرآیند است. نگاه ما به این مجسمه به عنوان یک اثر تاریخی نیست بلکه افزایش رطوبت در پی بارندگی اخیر با نشست زنگاری که پیش تر بسیار اندک بود، مورد نظر است.

مقابل این مجسمه، پایه های کاخ جهان نما چند سالی می شود که با کاهگل پوشانده و درون ویترینی از شیشه ای قرار داده شده است. حالا با بارندگی های شدیدی که اصفهان در مدت دو روز تجربه کرد، کاهگل های بخش های مختلف جدا شده و آثار رطوبت و نم زدگی در همه قسمت های این پوشش کاهگلی مشهود است.

در چهار باغ عباسی جلوتر می رویم، نمای مسافرخانه اردیبهشت با معماری متعلق به دوره پهلوی دوم و سنتوری آن نیز بنایی آشناست. این معماری از معدود نوستالژی های باقیمانده در بدنه غربی چهار باغ نیز از گزند باران در امان نمانده و بخشی از سقف این بنا در مقابل شدت بارش توان ایستادگی نداشت و فروریخت.

آخرین بنا در پیاده راه چهار باغ عباسی که میتوان تأثیر بارندگی های اخیر را در آن مشاهده کرد، مدرسه چهار باغ یا همان مدرسه مادر شاه است که در زمان آخرین پادشاه از حکومت صفوی یعنی شاه سلطان حسین ساخته شد و به نام مدرسه سلطانش نیز شهرت دارد. نخستین موضوعی که در مدرسه برای ما جلب توجه می کند، داربست هایی است که سالهاست برای مرمت گنبد آن نصب شده و شدت زنگ زدگی آنها و تأثیرش روی کاشی های گنبد هر روز بیش از روز قبل است و این بارندگی نیز قطعاً بر شدت اکسیداسیون افزوده است؛ موضوعی که قدر مسلم به پاکسازی اصولی نیاز جدی دارد.

با وجود اینکه چند روز از بارندگی بی سابقه اصفهان میگذرد، شدت رطوبت و یخ زدگی در ستون های آجری مدرسه چهار باغ همچنان برجاست، رطوبتی که به دلیل ایرادهای موجود در ناودان های فوقانی هر ستون ایجاد و موجب شده بارش باران به سمت ستون ها مایل باشد. به هر روی گویا آفتاب باید ادامه پیدا کند تا رطوبت از مدرسه چهار باغ رخت بربندد و البته لزوم رسیدگی به ناودان های این مدرسه ضروری است.

حالا باید به میدان نقش جهان سری بزنیم و حال و روز خانه های تاریخی موجود در حریم این میدان را جویا شویم و البته بازار را... به پشت مسجد شیخ لطف الله می رسیم؛ جایی که بسیاری از خانه های این بافت ارزشمند از بین رفته است و حالا نیز از گزند آسیب حاصل از بارش در امان نمانده اند.

مسیر را به سمت بازار حسن آباد و سرای هنرمندان رحیمه خاتون ادامه می دهیم؛ جایی که در بارندگی 48 ساعته اصفهان نتوانست دوام بیاورد و ورودی آن فروریخته است.

بخشی از حجره مقابل این سرا نیز که روزگاری محل پخت نان بود و این روزها میان کشمکش وراث این سو و آن سو می شود، در باراش اخیر آسیب دیده است.

بازاری ها می گویند بازهم هست...«بروید سمت چهار سو مقصود را ببینید، سقف دوتا حجره ریخته» و ما نیز به همان سو حرکت می کنیم...بازار مقصود بیک یا بازار چهار سو مقصود در جنوب شرقی میدان نقش جهان قرار دارد که تا بازار حسن آباد امتداد می یابد و درست در میانه این بازار، سقف سه حجره ریخته است.

بازاریان می گویند «خدا را شکر که باران خیلی خوبی آمد، اما متأسفانه سقف های این بازار نم داده و خطر ریزش هنوز هم وجود دارد، خدای ناکرده اگر یکی از آجرها روی سر یک عابر بیفتد و خانواده ای داغدار شود، چه باید کرد؟!»

این بازار را به سمت بازار شیخ لطف الله یا راسته اصلی بازار آهنگرها ادامه می دهیم و سقفی دیگر از یکی از حجره ها در این بازار نیز با بارش باران اخیر ریخته و حالا داربست های چوبی برای نگه داشتن سقف در این محل نصب شده است.

اما بناهای تاریخی در محله جلفا نیز از گزند آسیب در پی بارندگی اخیر در امان نماندند. در ابتدای خیابان خاقانی و درست ابتدای کوچه کلیسای وانک، خانه مارتا پیترز قرار دارد که سالها است از این بنای متعلق به دوره صفوی به عنوان یکی از ساختمان های دانشگاه هنر اصفهان استفاده می شود. اگرچه باز هم تأثیر رطوبت در دیوار بیرونی این خانه مشهود است اما درست در حاشیه تزئینات آجرکاری در قسمت جنوبی این خانه تاریخی نیز تأثیر رطوبت با گذشت 6 روز از بارندگی همچنان قابل رؤیت است.

شاید آشناترین مکان برای شهروندان اصفهان و البته سایر گردشگریان ایرانی و خارجی، کلیسای وانک باشد که در دوران شاه عباس دوم صفوی ساخته شد. به گفته مدیر کلیسای وانک، آسیب فقط در قسمت کاهگلی دیوار جنوبی اتفاق افتاده است. کلیسای وانک ازنظر طلاکاری و تذهیب در میان کلیساهای ارمنیان منحصر بفرد است و تمامی دیوارها، طاق نماها، طوق گنبد، داخل گنبد و زوایای آن با رنگ روغن، نقاشی و تزئین شده است و رطوبت یکی از عوامل به شدت آسیب زا برای تزئینات بناهای تاریخی است.

اما سید مهدی موسوی موحد، معاون میراث فرهنگی استان اصفهان میگوید: بعد از بارندگی اخیر که مدتها بود چنین بارشی در این مقدار و شدت در استان اصفهان نداشتیم بناهایی مثل اطراف میدان نقش جهان، بازار دور میدان، راسته بازار قیصریه، سرای چهارسوی ضرابخانه، چهارسوی چیت سازها و کل محور بازار به دلیل وجود سازه خشتی در اطراف بعضی از آنها در معرض آسیب بیشتری قرار گرفت اما گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با همان ظرفیت محدودی که داشت قبل از این بارندگی، کار رصد ناودان ها و در واقع رصد کل محور بازار را انجام دادند و در زمان بارندگی نیز از همان ساعات اولیه درگیر موضوع بودند و تا آنجا که میشد، رفع خطر کردند.

او پیرامون بررسی وضعیت بناهای تاریخی اصفهان بعد از بارندگی بی سابقه تأکید کرد: علت اینکه بناهای تاریخی ما مثلاً راسته های بازار با گذشت چند صد سال دوام آورده اند، این بوده که تک تک بازاریان متعهد به حفظ آنها بودند اما در حال حاضر متأسفانه این گونه نیست! چند صد سال پیش اداره میراث فرهنگی وجود نداشت، بلکه تک تک مردم و کسبه متعهد به حفظ بناهای تاریخی بودند و تلاش می کردند اما الان بسیاری از بازاریان مستأجر هستند و حساسیت لازم را ندارند یا اینکه مالکیت با اوقاف است و همکاری ارگانی برای حفاظت از راسته های بازار به شکل ایده آل اتفاق نیفتاده است؛ بنابراین باید به دنبال راهکاری بود که تک تک مردم و استفاده کنندگان حافظ بناهای تاریخی باشند.

همچنین هادی اله یاری، مدیر گروه امانی مرمت بنا و تزئینات اداره کل میراث فرهنگ استان اصفهان اظهار کرد: ما قبل از بارندگی اخیر پیش بینی های لازم را تا حدودی انجام داد بودیم، بطوریکه در این خصوص بازار صراف ها و بازار قنادها در ضلع شرقی میدان نقش جهان و طبقه دوم میدان را بطور کامل پایش کردیم و قسمت هایی که به مرمت نیاز داشتند بطور اصولی مرمت شده و ناودان ها بررسی شدند، اما ما با بخش های مختلفی در راسته اصلی بازار و بازارهای اطراف و بناهای تاریخی در استان و شهر اصفهان مواجه هستیم.

او ادامه داد: بارندگی بی سابقه اخیر، بازار شیخ لطف الله یا راسته اصلی بازار آهنگران را تحت تأثیر خود قرار دارد، آن هم به این دلیل که بعد از گذشت سالها یکسری از ناودان ها گرفته بود و دچار مشکل شد و به محض گزارش به گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی استان، از ساعت 9 صبح مرمت های اضطراری روی سقف بازار آهنگرها را شروع کردیم و تا ساعت 4 و نیم صبح گروه امانی این اداره با تمام قوا و تجهیزاتی که برای مرمت اضطراری نیاز بود، در محل مستقر بودند و این بخش مرمت شد و خدا را شکر به سلامت این بازار را پشت سر گذراندیم.

اله یاری گفت: در جریان این بارش، تعدادی از آجرهای نمای یکی از حجره ها در بازار آهنگرها ریزش کرد که ما کارگاه اضطراری بنا کردیم و اگر چند روز دیگر آفتاب ادامه پیدا کند و رطوبت را از بافت بنا بگیرد مرمت آن سریعاً آغاز می شود.

مدیر گروه امانی مرمت بنا و تزئینات اداره کل میراث فرهنگ استان اصفهان با بیان اینکه اولویت اصلی معاونت میراث فرهنگی و گروه امانی و دفتر فنی اداره کل میراث فرهنگی استان، راسته بازار اصلی و بناهای تاریخی است که دچار نم زدگی شده اند و این موضوع بطور جدی در حال انجام است، افزود: درمجموع با بارش اخیر، مرمت ها و حفاظت های اضطراری در راسته بازار انجام شده؛ کل سطح نایلون کشیده شد و ناودان ها را به صورت موقف لوله گذاری کردیم تا بتوانیم حجم آب را کنترل کنیم. این مسئله در دستور کار قرار دارد و باید بطور اصولی مرمت شود.

او در خصوص آسیب وارد شده در چهارسو مقصود یا بازار مقصود بیک نیز اظهار کرد: یک مقدار از نمای کاهگلی یکی از حجره ها ریخته بود و مشکل خاصی آن را تهدید نمی کند. در سایر بخش ها نیز به غیر از یک مقدار رطوبت و نم زدگی، مشکل دیگری وجود ندارد، ضمن اینکه پایش ها بطور مرتب در حال انجام است و اگر اتفاق غیر منتظره ای نباشد، بناهای ما مشکل خاصی ندارند.

اله یاری تصریح کرد: عوامل طبیعی و انسانی، دو عامل تهدید کننده بناهای تاریخی هستند و البته بیشترین تهدید از سوی نزولات است و لذا اگر پشت بام ها و ناودان ها بطور مرتب پایش و اصلاح شوند، شیب بندی، عایق و ایزوله درستی در بناهای تاریخی داشته باشیم و ناکش ها را اصلاح کنیم شاید 70 تا 80 درصد از آسیب بناهای تاریخی در برابر نزولات آسمانی جلوگیری خواهیم کرد. از سوی دیگر با گسترش فضاهای شهری، باید در نظر داشته باشیم که سیستم فاضلاب شهری و لوله کشی ها به بناهای تاریخی وارد نشوند.

او اضافه کرد: یکی دیگر از معضلات در بناهای تاریخی بخصوص در راسته اصلی بازار، دخل و تصرفاتی است که توسط بازاریان و اداره های برق و مخابرات انجام شده است، در حالی که باید با نظارت میراث فرهنگی انجام شود و در این خصوص باید دقت کرد تا مسیر پشت بام و مسیر ناودان ها توسط لوله ها و کابل ها بسته نشود. ما نیز در گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان این موضوع را رصد می کنیم تا به بهترین نحو اجرا شود و مداخله کمتری با بناهای تاریخی داشته باشد.

مدیر گروه امانی مرمت بنا و تزئینات اداره کل میراث فرهنگ استان اصفهان گفت: بازاریان از گذشته های دور همیشه به حفظ و مرمت بناهای تاریخی کمک می کردند اما درحال حاضر این همکاری کمتر شده و این موضوعی ضروری است که بین اداره کل میراث فرهنگی استان و بازاریان و هیئت های امنای بازارها و همچنین نهادهایی مانند اداره کل نوسازی بهسازی شهرداری تعامل ویژه ای وجود داشته باشد. بازار چندین کیلومتر است و ما باید باهم کار کنیم و دست به دست هم دهیم و میراث ایران بزرگ را حفظ کنیم.