مقبره جغتین گیسور گناباد متعلق به چه کسی است؟

ایسنا/ بدنبال آخرین خبرهای منتشر شده، این پرسش مطرح می گردد که مقبره جغتین گیسور گناباد متعلق به چه کسی است؟

رجبعلی لباف خانیکی، یک پژوهشگر و باستان شناس خراسانی اظهار کرد: در فاصله 5 کیلومتری روستای گیسور واقع در 72 کیلومتری شمال شرق شهر گناباد محوطه ای باستانی گسترده شده که علاوه بر آب انبار، قلعه و نشانه هایی از اقامتگاهی احتمالی و کهن، بنای زیبای آجری و نیمه ویرانی بر فراز سکویی قرار گرفته که به «مقبره جغتین» معروف است.

وی اضافه کرد: در مورد نامگذاری این بنا نظریه های متعدد و متفاوتی وجود دارد. برخی این بنا را آرامگاه «جغتای» پسر چنگیزخان مغول پنداشته اند، برخی آن را به شاهزاده ای ایرانی و برخی نیز آرامگاه را متعلق به شخصیتی بزرگ و صاحب منصب نسبت داده اند. اما به این دلیل که نظریات فاقد مستندات هستند باید گفت که تا حدودی نامعتبرند.

لباف خانیکی عنوان کرد: اگر با مراجعه به فرهنگ لغات، واژه «جغتای» و «جغتین» را ریشه یابی کنیم، شاید به این نتیجه برسیم که «جغتین» یک اسم عام یا اسم فاعل است نه اسم شخص زیرا واژه «جُغ» را که کلمه ای ترکی است، الوار و تیر و «اتی» را پرتاب معنی کرده اند. همچنین، گفته شد که واژه «جُغاتی» به معنی «تیرانداز» بوده که با حذف و اضافاتی در فارسی، جغتای و جغتین شده است.

این پژوهشگر خراسانی ادامه داد: در صورتی که این استدلال را بپذیریم، می توانیم فرض کنیم که این بنا آرامگاه یا بنای یادبودی برای شخصیت واقعی یا اسطوره ای مانند «آرش کمانگیر» بوده است. کما اینکه برخی گیسور را به «گیو» و وقایع شاهنامه ارتباط داده و واژه «گیسور» را به استناد گفته استاد «بهرام فروشی»، «جایگاه آتش کیانی» معنی کرده اند و از وجود آتشکده ای در آن حوالی خبر داده اند.

لباف خانیکی خاطرنشان کرد: در هر صورت این سازه معتبر و زیبا متعلق به عصر ایلخانی و احتمالا دورانی است که گناباد مرکز قهستان بوده و «امیر عبدالله مولائی» و پسرش «امیر محمد» و دیگر مولاییان بیش از 60 سال از آغاز قرن هشتم هجری قمری، از گناباد بر سرتاسر قهستان حکم می راندند. بنابراین بنای زیبا و اشرافی «جغتین» می تواند با گناباد آن دوران تناسب داشته باشد.

وی گفت: مقبره جغتین از نوع بناهای چهار طاقی گنبدداری به شیوه معماری رازی بوده که بر فراز سردابه ای تدفینی ساخته شده و با بنای ایلخانی امامزاده جعفر قم قابل مقایسه است. فضای داخلی آن مربع با قاعده 6/80 متر و نمای خارجی آن 8 ضلعی است.

این باستان شناس خراسانی ادامه داد: در میانه هر یک از اضلاع چهارگانه، ایوانچه ای به عرض3، عمق 2 و ارتفاع 5 متر ساخته شده و بر میانه دیوار انتهایی هر یک از ایوان ها یک درگاهی به عرض 1/10 متر به درون راه می یابد. بر فراز هر درگاهی پنجره ای به عنوان نورگیر به ارتفاع 2 متر و هم عرض با درگاه ورودی با طاق هلالی کم خیز ایجاد شده است.

لباف خانیکی اضافه کرد: همچنین بر پخی چهار گوشه بنا 4 طاق نما به عمق 50 سانتیمتر تعبیه شده و در مجموع نمای خارجی بنا 8 ضلعی شده است.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی عنوان کرد: پوشش ایوان های چهارگانه و طاق نماها با حرکت آرام و خمش دیوارهای طرفین به صورت ضربی و جناقی اجرا شده است. در داخل بنا نیز با اجرای فیلگوش ها قاعده 4 ضلعی به 8 ضلعی تبدیل و ساقه در قامت منشور 8 ضلعی گنبد آجری عرقچین را به دوش کشیده است.

لباف خانیکی تصریح کرد: در حال حاضر کتیبه یا تزئیناتی در بنا وجود ندارد اما رویه داخلی ساقه گنبد بگونه ای تجهیز شده که بتواند زمینه کمربند تزیینی یا کتیبه باشد. تناسبات و تقارنی که در بنا اعمال شده آن را شکیل و متوازن جلوه داده است.

وی اظهار کرد: «برنارد اوکین» به جهاتی مقبره جغتین را با برخی از بناهای دوره تیموری مقایسه کرد اما با توجه به شیوه و ساختار کلی بنا به احتمال زیاد میتوان بنیاد آن را به دوران ایلخانی نسبت داد.

لباف خانیکی گفت: مقبره آجری جغتین گیسور در طول زمان بسیار آسیب دیده و پوشش گنبدی و فیلگوش ها فرو ریخته و اگرچه اخیرا اقداماتی جهت مرمت و تثبیت بنا صورت گرفت اما کافی نبوده و این بنای زیبا همچنان آسیب پذیر و نیازمند اقدامات ایمنی بیشتری است.

وی یادآور شد: مقبره جغتین گیسور در تاریخ 29 آذر سال 1375 به شماره 1805 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.