چغازنبیل یکی از جاذبه های گردشگری استان خوزستان به شمار می رود

سیری در ایران/ براساس آخرین اخبار منتشر شده، چغازنبیل یکی از جاذبه های گردشگری استان خوزستان به شمار می رود.

محوطه تاریخی چغازنبیل در استان خوزستان قرار دارد. این محوطه در جنوب غربی ایران و در 35 کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش قرار گرفته است. ساخت محوطه تاریخی چغازنبیل که حدود 1250 سال قبل از میلاد مسیح (ع) در دوران عیلامی ها آغاز شد، بعد از حمله آشوری ها ناتمام ماند. هزاران خشت و آجر استفاده نشده ای که در این محوطه باقی مانده، گواهی بر این موضوع است. محوطه تاریخی چغازنبیل به سال 1979 در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شد.

معنای دوراونتاش، قلعه اونتاش است. البته در برخی متون میخی از این شهر با عنوان «ال اونتاش» به معنی شهر اونتاش نام برده شد. در مرکز شهر، معبد عظیمی به صورت مطبق بنا شده که امروزه دو طبقه از آن پابرجاست. محوطه تاریخی چغازنبیل، ذیقورات نام دارد که به دو تن از خدایان بزرگ عیلامی «اینشوشیناک» و «نپیریشا» اهدا شده است.

دورتا دور ذیقورات را دیواری احاطه میکرده که در مجاورت آن در جبهه شمال غربی معابدی برای خدایان کریریشا، ایشنی کرب و هومبان بنا شد. همچنین، معابد دیگری در جبهه شمال شرقی قرار داشته و مجموعه این معابد توسط حصار دیگری احاطه میشده است. در خارج از این حصار، بقایای اندکی از خانه های شهر در سطح زمین دیده می شوند. دورتادور شهر سومین دیوار قرار داشته که کل شهر را محصور میکرده است. اول این حصار خارجی حدود چهار کیلومتر بوده و در زاویه شرقی شهر و در نزدیکی حصار خارجی کاخ های شاهی قرار داشته اند. در زیر یکی از این کاخ ها، پنج مقبره زیرزمینی کشف شده که احتمالا به خانواده شاهی تعلق داشته اند. در طرف مقابل شهر و بر روی ضلع شمال غربی حصار خارجی، مخزنی برای آب موجود است.

براساس مقاله چغازنبیل یکی از جاذبه های گردشگری استان خوزستان به شمار می رود، باید بدانید که در ایران این کلمه عموما زیگورات نوشته می شود. واژه زیگورات از فعل زیگورو به معنای بلند و برافراشته ساختن مشتق شده است. واژه چغازنبیل نیز متشکل از دو جز چغا به معنای تپه و زنبیل به معنای سبد هست. گویا قبل از حفاری محوطه تاریخی چغازنبیل، ویرانه های تپه مانند آن یک زنبیل واژگونه را تداعی میکرده و به همین علت، شهر کهن «دور اونتاش» را به این نام خوانده اند.

بناهای مهم محوطه تاریخی چغازنبیل

حصار اول

براساس مقاله چغازنبیل یکی از جاذبه های گردشگری استان خوزستان به شمار می رود، باید بدانید که این حصار در برگیرنده زیگورات و معابد و بنای نیایشگاه است که در آن 6 دروازه وجود دارد و از طریق همین دروازه ها زائران به محوطه معبد وارد می شدند. مصالح بکار رفته در حصار اول محوطه تاریخی چغازنبیل خشت و گل کوبیده است. به این حصار تمنوس می گفته اند.

حصار دوم

حصاری است که حصار اول و بخشی از بناهای محوطه تاریخی چغازنبیل را در برگرفت.

حصار سوم

حصار سوم چغازنبیل نشانگر محدوده شهر بوده و حصارهای اول و دوم و مجموعه بناهای چغازنبیل را در بر میگیرد. مصالح بکار گرفته شده در ساخت این حصار عموما خشتی هستند. در روی این دیوار ناودان هایی به فاصله های تقریبی 47 تا 50 متر قرار گرفته اند. این ناودان ها بگونه ای ساخته شده که آب را به بیرون حصار و به فاصله دوری هدایت کنند تا مانع نفوذ آب به زیر دیوار و اطراف ناودان شوند.

بناهای حصار اول محوطه تاریخی چغازنبیل

معبد ذیقورات یا زیگورات

در مرکز شهر چغازنبیل معبد عظیمی به صورت مطبق بنا شده است. این معبد «ذیقورات» نام دارد که به دو تن از خدایان بزرگ عیلامیان یعنی «اینشوشیناک» و «نپیریشا» اهدا شد. معبد مذکور بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن ایلامی است که تاکنون شناخته شد. معبد زیگورات شامل چهار جبهه است.

معبد الهه اینشوشیناک

این معبد که به الهه اینشوشیناک هدیه شده، دارای 5 اتاق است که همگی آنها در یک ردیف قرار دارند. در ورودی معبد یک سردر هلالی از خشت و ملات گچ وجود دارد. در زیر طاق ورودی دروازه معبد که به «دروازه مجلل» معروف است، آجرنوشته هایی دیده می شود که در هر دو سمت دروازه قرار دارند. در دروازه مجلل از جنس چوب و مزین به نقش هایی با شیشه بوده است. معبد اینشوشیناک دارای سالم ترین و بهترین کلون ها و لولاهای در و همچنین پاشنه های سنگی است.

معبد دیگری در نزدیکی این معبد قرار دارد که آن هم اینشوشیناک (آ) نام داشت اما طبق یافته های باستان شناسان، این معبد نسبت به معبد اینشوشیناک (ب) از اهمیت کمتری برخوردار بوده است.

مجموعه معابد شمال غربی

این سه معبد موقعیت ممتازی در شهر باستانی «دور اونتاش» داشته اند. این مجموعه در مجاورت حصار درونی در جبهه شمال غربی ذیقورات قرار دارند و از دو نیایشگاه برای ایشن‍ی کاراپ و کی ر یریشا که مستقیماً به روی صحن شمال غربی باز می شوند و نیاشگاه سوم که برای خدای گال ساخته شده، تشکیل می شوند.

معبد چهارگوش غربی

هر یک از اضلاع این معبد 17 متر است و هریک از چهار زاویه آن به سمت یکی از جهات اربعه قرار دارد. ورودی این معبد در شمال شرقی آن تعبیه شده و سقف تمام اتاقها در این معبد با خشت خام به صورت طاق هلالی از نوع آهنگ پوشانده شده است.

معبد چهارگوش جنوب شرقی

هر یک از اضلاع این معبد که زوایای آن به طرف جهات اربعه بوده، 18 متر است. حیاطی در زاویه غربی بنا قرار گرفته که اتاق های معبد به این حیاط وابسته اند. ورودی آن در روی وجه جنوب شرقی قرار گرفته و بر دالان کوچکی باز می شود.

نیایشگاه های سه گانه

روبروی جبهه جنوب غربی سه نیایشگاه شناسایی شده و اشیایی از آنها بدست آمده که نذوراتی بوده که سربازان آشور میلی به غارت آنها نداشته اند. از اشیای یافت شده در این سه نیایشگاه میتوان به قرص هایی تزئینی که برای تزئین در بکار می رفته اند، مهره هایی از جنس خمیر شیشه، مجسمه های گراز، گاو کوهاندار، لاکپشت، پرندگان و حیوانات کوچک از جنس خمیر شیشه و انگشتری از جنس قلع با روکشی از طلا که در آن دایره ای از آهن قلم زنی شده، اشاره کرد.

دروازه بزرگ

دروازه بزرگ بزرگترین و عریض ترین دروازه ای است که در دیوار حصارهای اطراف ذیقورات تعبیه شده و مخصوص تردد شاه و درباریان بلند مرتبه بوده است. در این دروازه کلون های سنگی مشابهی بسته م‍‍یشده که توسط بست های فلزی به در چوبی متصل بوده اند.

دروازه ارابه ها

این دروازه در گوشه جنوبی حصار اول واقع شده و کف پوشی از سنگ روی سطح دروازه دیده می شود. درز این کف پوش سنگی را با با ملات قیر معدنی پر کرده اند. بر روی این سنگ فرش آثاری شبیه به آثار چرخ گاری دیده می شود و به همین دلیل این دروازه به نام دروازه ارابه ها مشهور شده است. چهارپایان را برای قربانی کردن در معابد از این دروازه وارد می کرده اند.

دروازه شمال شرقی

این دروازه بزرگترین و مهمترین دروازه تمنوس است که چهار برج دارد. دو برج در خارج و دو برج دیگر در داخل حصار واقع شده است. تمام کف دروازه با آجرهای شکسته ای که هنوز هم لکه هایی از آنها باقی مانده، فرش شده بوده است. دروازه اینشوشیناک و دروازه غربی دو دروازه دیگر حصار اول بوده اند.

بناهای داخل حصار دوم محوطه تاریخی چغازنبیل

معابد هیش میتیک و روهوراتیو

این معبد که در نزدیکی دروازه شمال شرقی تمنوس قرار دارد، وقف دو الهه مذکر به نامهای هیش میتیک و روهوراتیو بوده است. 21 آجر کتیبه دار یافت شد که نام این دو خدای باستانی عیلامیان را بر خود داشتند.

دروازه شمال شرقی

در دیوار جنوب غربی قرار دارد و به سمت شهر شوش است. چهار برج به این دروازه در روبروی دروازه شمال شرقی حصار اول قرار دارد. کف پوشی که سطح این دروازه را پوشانده، از طرفی به جبهه جنوب شرقی ذیقورات متصل شده و از طرف دیگر تا جبهه شمال غربی و نزدیک معبد گال امتداد دارد. در درون این دروازه و در سمت شرقی آن یک پلکان یافت شده است.

دروازه شوش

این دروازه دروازه تکیه زده بوده اند که گذرگاه باریکی را بوجود می آوردند. این گذرگاه باریک نشان می دهد که از این دروازه فقط عده معدودی گذر می کرده و وارد تمنوس میشده اند. کف این دروازه با خشت شکسته فرش شده و زمین بیرون این دروازه را با سنگریزه فرش کرده اند.

دروازه مسدود شده

در 163 متری زاویه شرقی و 81 متری گذرگاه شاهی قرار دارد. این دروازه از نظر معماری و ابعاد نسبتا ساده است و به نظر می رسد که تمام این دروازه را مسدود کرده اند. دلیل چنین حذفی روشن نیست. از این دروازه گذرگاهی شروع می شود که آن را به سه قسمت مرکزی دروازه با دری یک لنگه منتهی می کند.

گذرگاه شاهی

در دیوار جنوب شرقی دروازه دیگری وجود دارد که به گذرگاه شاهی معروف است. قسمت مرکزی این دروازه با کفسازی زیبایی از آجرهای سالم پوشیده شده بود که در امتداد طول دیوار جنوب غربی اش سکویی به عرض 2 آجر وجود دارد. این دروازه تنها دروازه ای است که پلکانی خم شده به شکل آرنج در آن وجود داشته و همین پلکان صعود به بالای برج ها و دیوار حصار را آسان تر می کرده است.

برج نورکیپرات

این برج که پیش آمدگی آن بطرف بیرون است، در وسط دیوار جنوب شرقی و در نزدیکی گذرگاه شاهی قرار دارد. در ساخت این برج از آجر استفاده شده است.

مجموعه غربی محوطه تاریخی چغازنبیل

دیوارهای پیدا شده در این مجموعه از آجر شکسته ساخته شده بودند. ضخامت این دیوارها بسیار کم است. یک آشپزخانه ابتدایی هم در این مجموعه قرار دارد. این بنا برای سکونت کارگران ساخته شده بود.

مجموعه شمال غربی

این مجموعه با دیوارهایی از آجر شکسته ساخته شده است. دیوارهایی که سه حیاط و دو اتاق ساخته شده به درازا را محاط می کردند. درون این مجموعه محوطه محصوری پیدا شد که با دو دیواره از خشت خام درست شده بود. در این محوطه گذرگاه عریضی وجود دارد که به طرف حصار تمنوس می رود. در این گذرگاه آثاری از یک ناودان و دو سکوی خشتی وجود دارد.

مجموعه شرقی

این مجموعه، که در ضلع شرقی حصار اول (تمنوس) واقع شده متشکل از چهار نیایشگاه است. نمای تمام این نیایشگاه ها رو به گذرگاه شاهی است. این مجموعه توسط راهی کفسازی شده که فقط قسمتهای ناچیزی از آن باقی مانده و به گذرگاه شاهی متصل می شود.

زاویه شمالی تمنوس

در این بخش 9 مورد کفسازی شده با آجر شکسته از زیر خاک پیدا شد که همه به موازات همدیگر بودند. طول این کفسازی ها به 30 متر می رسید و عرض هر یک از آنها بطور متوسط 50/4 متر بود. در این منطقه همچنین مصالح ساختمانی و اتاق های نیمه تمامی یافت شد که نشان از یک عملیات ساختمانی نیمه تمام بود. یافته شدن مصالح بنایی و نیز سه نواری که یکی از آنها پر از قیر معدنی و یکی دیگر مملو از گچ بود، صحت این فرضیه را تائید کرد. در کنار این مصالح دو حلقه چاه کشف شد که با توجه به آب شور و غیر قابل شرب این چاه ها، گمان می رود از آب آنها برای عملیات ساختمانی استفاده می کرده اند.

مجموعه جنوب شرقی محوطه تاریخی چغازنبیل

این مجموعه شامل سه حیاط است که در اطراف آنها اتاق هایی ساخته شد. اتاق ها بلند و باریکند و سکوهایی نیمکت مانند دارند. ساختمان این بخش نیز به دلیل هجوم ویرانگر آشوری ها ناتمام مانده است.

بناهای دیگر محوطه تاریخی چغازنبیل

ورودی شاهی

این ورودی مجلل در دیوار حصار خارجی شهر در ضلع جنوب شرقی نزدیک به کاخ شماره 3 باز شده است.

کاخ آرامگاه ها

در ضلع جنوب شرقی چغازنبیل و در نزدیکی حصار سوم مجموعه بناها یی قرار دارد که به آن محوطه شاهی گفته می شود. کاخ آرامگاه ها در این محوطه قرار دارد. این نام را به دلیل وجود پنج مقبره زیر زمینی سرداب مانند در این کاخ بر آن گذاشته اند. این مقابر آرامگاه پادشاهان و شاهزادگان ایلامی بوده اند. علاوه بر این، آثاری از تزئینات شیشه ای و گل میخ های لعابدار در کاخ بدست آمده است.

کاخ شماره 2

این کاخ سه حیاط دارد و با خشت خام ساخته شده است. در این کاخ چندین اتاق و یک حمام نیز وجود دارد.

کاخ شماره 3

این کاخ که در نزدیکی زاویه شرقی حصار بیرونی شهر قرار دارد، دو حیاط دارد. حیاط های این کاخ نیز مانند کاخ شماره 2 توسط اتاق هایی متصل به هم ولی با امکانات و راحتی بیشتر نسبت به اتاق های کاخ شماره 2 محاط شده است.

نیایشگاه نوسکو محوطه تاریخی چغازنبیل

این بنا که در محوطه سکونت شاه قرار دارد، به شکل (تی) انگلیسی است و نیایشگاه خصوصی شاه و خانواده سلطنتی بود.

مخزن

چسبیده به حصار خارجی رو به جبهه شمال غربی ذیقورات، تاسیساتی متشکل از یک مخزن در خارج دیوار و یک حوض واقع در درون حصار وجود دارد و شبکه ارتباطی آنها یک سیستم متشکل از نهرهای کوچک بوده است. آب ذخیره شده در مخزن از طریق همین سیستم وارد حوضی کوچک میشده و ساکنان چغازنبیل آب مصرفی خود را از این حوض بیرون می کشیدند. برای اینکه آب به این مخزن برسد، کانالی نزدیک به 50 کیلومتر حفر می شود.