حمام سنگی گیوی شاهکار معماری دستکند در دل غار است

ایرنا/ براساس آخرین گزارش های منتشر گشته، حمام سنگی گیوی شاهکار معماری دستکند در دل غار است.

شهرستان کوثر به مرکزیت شهر گیوی در 85 کیلومتری جنوب اردبیل قرار دارد و حمام سنگی و تاریخی آن با نام محلی داش حامامی به فاصله 300 متر از انتهای حوزه خدماتی شهرداری واقع شده است.

این بنا بی شک یکی از حمام های تاریخی ایران است و وقتی وارد آن می شوید، فضایی مستطیل شکل را می بینید که دور تا دور آن از سنگ تشکیل شده و برای اینکه هوای داخل حمام همیشه گرم و مناسب باشد، اتاق سنگی حمام مایل به داخل زمین کنده شده است.

آب حمام از سه چشمه از لابلای سنگ ها می جوشد و به داخل یک حوضچه می ریزد و قطرات آب از قسمت های مختلف سقف نیز چکه می کند و فضای استحمام از طریق کندن سنگ ها به وسعت 40 متر مربع فراهم شده و تمام فضا پوشیده از سنگ طبیعی است.

این آب درجه حرارت های متفاوت دارد و آب گرم آن که دمایی بیش از 20 درجه ندارد، همچون دوش استفاده می شود و افرادی که تجربه استحمام در این حمام سنگی و تاریخی را دارند، می گویند مرحله اول استحمام چندان خوشایند نیست اما به محض مرطوب شدن تمام بدن، به قدری دلچسب و آرام بخش می شود که انسان نمی خواهد از آن خارج شود.

استحمام در این حمام سنگی رایگان است و رسیدگی به بهداشت آن با همکاری اهالی محل صورت می گیرد و آب آن آنقدر پوست و مو را نرم و لطیف می کند که با هیچ فرآورده بهداشتی قابل مقایسه نیست و با وجود اینکه اهالی اغلب در منازل خود حمام دارند، این حمام را یادگار نیاکان خود می دانند و به یاد گذشته ها از آن استفاده می کنند.

گفته می شود آب حمام دارای املاح معدنی است و بسیاری از افراد با آب آن، چای و دمنوش درست می کنند که عطر و طعم مطلوبی دارد و برخی از اهالی نیز آب آن را برای دفع سنگ کلیه سودمند می دانند.

"داش حامامی" بنایی منحصر بفرد در مکانی با مناظر طبیعی زیبا و شگفت انگیز است و در ایام پرمسافر و تعطیلات نوروز به عنوان قطب جذب گردشگر در شهرستان کوثر خودنمایی می کند.

طبق اعلام اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی این شهرستان، در آذر 98 با صرف اعتبار استانی دیوار محوطه و کف آن مرمت و پنجره آن تعویض شده است.

رئیس گروه باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل میگوید: معماری دستکند در ایران بویژه در منطقە آذربایجان از دیرباز یکی از شیوه های رایج معماری بوده و طبق یافته های باستان شناختی، سنت معماری صخره ای از دورە امپراتوری اورارتو به صورت دخمه ها و گورها در دل صخره های طبیعی شناسایی شده و بسیاری از گور دخمه های موجود در غرب ایران به مادها نسبت داده شد اما با مطالعات اخیر در تاریخ گذاری گوردخمه ها، در این باره تجدیدنظر اساسی شده است.

روح الله محمدی پیرامون اینکه حمام سنگی گیوی شاهکار معماری دستکند در دل غار است، افزود: معماری دستکند در دوران قبل از اسلام، بیشتر در ارتباط با آیین های تدفین و در بافتی مذهبی بوده است؛ اما بعد از اسلام، این نوع معماری عام تر شده و در مواردی تمام بناهای یک روستا در دل صخره ها و با روش کنده کاری احداث گردیده است و نقاطی در آذربایجان شرقی و روستای کنزق استان اردبیل از جمله مناطق با معماری دستکند هستند که تمام بناها با روش کنده کاری در دل صخره ها و سنگ های طبیعی ساخته شده اند.

داش حامامی نیز در بافتی مشابه پدید آمده و از جمله بناهایی با معماری سنگ کند است و برخلاف دیگر نمونه های دوره اسلامی که متعلق به یک مجموعه هستند، بنایی منحصر بفرد است.

وی در خصوص معماری حمام سنگی گیوی گفت: کف ورودی حمام حدود 60 سانتیمتر پایین تر از کف حیاط است و با پایین رفتن از دو پله میتوان به آنجا رسید و در سمت شرق، یک پنجره به ابعاد 70×50 سانتیمتر تعبیه شده است و مهمترین بخش حمام در دامن کوه و به صورت غاری مستطیل شکل به اندازە 6/10×3/40 متر در دل یک صخره طبیعی کنده شده است.

این باستان شناس درباره سامانه آبرسانی حمام اظهار کرد: با وجود اینکه حمام، روی یک چشمه طبیعی کنده شده و از یک منبع مطمئن تأمین آب برخوردار است، طراحان حمام با استفاده از تنبوشه های سفالی (لوله های سفالی) از فاصلە تقریبی یک هزار و 500 متری شمال شرق حمام، آب چند چشمه دائمی به نامهای دمیرچی دره سی، اورج قلی، اوروج خان و نیغیر بولاغی را به محدوده حمام منتقل کرده اند.

بنابر اظهارنظر او، درازای هر تنبوشه کم و بیش حدود 37 سانتیمتر است و البته تمام آب منتقل شده از این چشمه ها جهت استحمام نبوده بلکه به مصارف شرب ساکنان محل نیز می رسیده است و به دلیل واقع شدن چشمه های یاد شده در ارتفاعات، تنبوشه ها با شیب مناسبی در داخل کانال های از قبل آماده شده کار گذاشته شده است.

رئیس گروه باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل تصریح کرد: داش حامامی در زندگی و باورهای مردم بومی به عنوان قدیمی ترین حمام گیوی سفلی از اهمیت بسزایی برخوردار است و باورهای مردم در رابطه با تاثیرات آب حمام و برگزاری مراسم های خاص در آن باعث شده این حمام به نمونه ای متمایز در بین بناهای عام المنفعه تبدیل شود.

محمدی می گوید: اهالی محل معتقدند آب چشمە درون حمام ضد سنگ کلیه است و همچنین شخصی که در این حمام استحمام می کند، به سرعت گرسنه می شود و آب ولرم حمام مناسب ترین آب جهت تهیە چای با کیفیت و خوش رنگ است و برای شستن موها با آب این حمام نیاز به مواد شوینده و بهداشتی از قبیل شامپو نیست.

وی ادامه داد: در ارتباط با مراسم و آیین های خاصی که در داش حامامی رایج بوده، میتوان به مراسم شال اویماق اشاره کرد که در این رسم کهن از نخ های تابیده شده از پشم گوسفند، پارچه های نازکی می بافتند و سپس این پارچه ها را در داخل حمام با آب خیس کرده و بدن را با آن مالش می دادند.

این باستان شناس معتقد است که داش حامامی با توجه به نوع ساخت، فضاهای ایجاد شده جهت استحمام، سامانە آبرسانی و احداث در محل چشمه، در تاریخ معماری ایران نمونە کم نظیری است و تاریخ احداث آن به یقین مشخص نیست اما بنابر مستندات صفحه 93 کتاب نزهت القلوب، مسلم است که داش حامامی قبل از دورە صفوی احداث نشده است، زیرا حمدالله مستوفی، جغرافی نویس قرن هشتم و دوران ایلخانی از گیوی بازدید و آثار و جاذبه های طبیعی آنجا را توصیف کرده و از قریه کوئیدره که همان گیوی سفلی است، یاد کرد و از ایستی سو یعنی آبگرم و غار بوزلوخ یعنی غار سرد نام برده و توصیف کرد اما از داش حامامی نامی نبرده است و میتوان نتیجه گرفت که حمام سنگی به احتمال قوی در دوران ایلخانی دایر نبوده و پس از این دوره ساخته شده است.

به گفته محمدی، براساس بررسی های صورت گرفته توسط نگارندگان در شهر گیوی سفلی به صورت تقریبی زمان احداث این حمام بنا بر احتمال در دورە صفوی بوده و مطالعە تنبوشه های سفالی که در گیوی سفلی بدست آمده، نشان می دهد که سامانە آبرسانی کهن این قسمت از شهر دارای دو مرحله و همراه سفال های دورە صفوی کشف شده اند.

وی اظهار کرد: در سال 1390 داش حامامی جهت ثبت در فهرست آثار ملی مورد مطالعه قرار گرفت و مطالعات اولیه جمع آوری و اثر مستندسازی شد و پس از طی مراحل اداری با شماره 30699 در تاریخ 1390/10/18 در فهرست آثار فرهنگی ملموس ملی به ثبت رسید و در سال 1386 سازمان امور آب استان اردبیل مطالعاتی در خصوص میزان آبدهی، عناصر تشکیل دهنده آب و طرح توسعە حمام به مجتمع آبدرمانی و در نهایت تبدیل آن به قطب گردشگری شهرستان کوثر به انجام رسانده است.

شاید این حمام برای استحمام در فصول سرد سال مناسب نباشد اما همانگونه که گفته شد، به عنوان یک قطب و مرکز گردشگری در جذب گردشگر بخصوص در ایام پرمسافر و تعطیلات نوروز و تابستان نقش بسزایی دارد و برنامه ریزی مناسب برای استفاده بهینه از آن می تواند در رونق اقتصاد گردشگری شهر گیوی و شهرستان کوثر موثر باشد.

گزارش از: عیسی پاشاپور