ادعای مدفون بودن بوعلی سینا در اصفهان مصداق تحریف تاریخ است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، ادعای مدفون بودن بوعلی سینا در اصفهان مصداق تحریف تاریخ است.

خودش میگوید: پدرم از مردم بلخ بود. به روزگار امیر نوح بن منصور سامانی به بخارا منتقل شد. دختری به نام ستاره از روستای افشنه را به زنی گرفت و من در آنجا به سال 370 هجری چشم به جهان گشودم.

نقل قول کوتاهی که در بالا آمد از «رساله سرگذشت» یا «سیره» یا «مناقب» شیخ الرئیس ابوعلی سینا است. این کتاب زندگینامه اوست که به درخواست گروهی از دوستانش از سال تولد تا سال 403 که 33 سال از عمرش میگذشت را برای شاگرد و مرید باوفای خود «ابوعبید جرجانی» روایت کرده و بعدها ابوعبید دیده ها و شنیده های خود را بر گفته استاد افزوده و از مجموع آنها این رساله را فراهم کرده و از آن زمان تاکنون معتبرترین سند تاریخی درباره زندگی حکیم هزاره هاست.

هدف از پرداختن به زندگی ابوعلی سینا در این گزارش بررسی ادعای اصفهان برای مصادره مدفن بوعلی است. ادعایی که تازگی ندارد و سالها قبل هم مطرح و با انتقادهایی شدید روبرو شده بود. یکی از خبرگزاری های داخلی در تاریخ 5 دی 1401 خبری تحت عنوان «ابن سینا در همدان مدفون است یا اصفهان؟» منتشر کرد که در آن ادعا شد «در نسخه خطی احوال شیخ الرئیس پیکر او مدتی پس از خاکسپاری در همدان به اصفهان منتقل شده است».

در سال 91 نیز محمدحسین ریاحی، مسئول پژوهشی مرکز اصفهان شناسی در خبری با عنوان «آیا بوعلی سینا در اصفهان مدفون است؟» چنین ادعایی را مطرح می کند و میگوید: چند سال پیش قرار بود در اصفهان آرامگاهی برای شیخ الرئیس ساخته شود اما عده ای گفتند که اصفهان آثار تاریخی زیادی دارد و در نهایت از انجام این کار جلوگیری شد.

داستان مصادره مفاخر از بیرون مرزها را بارها شنیده ایم اما گویی این قضیه به داخل کشور هم سرایت کرده و بار دیگر ادعای نادرست وجود مدفن بوعلی در اصفهان مطرح شده و موجی از نارضایتی در بین مدافعان فرهنگ و دانش و بویژه همدانی های علاقمند به میراث تاریخی این دیار ایجاد کرده است.

این موضوع بهانه ای شد تا گپ و گفتی با رئیس روابط عمومی بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا بزنیم و در بررسی ادعای اصفهان مبنی بر مصادره مدفن شیخ الرئیس نگاهی به اسناد تاریخی بیندازیم.

توکل دارائی مدفون بودن بوعلی در اصفهان را به شدت مردود دانسته و این امر را مصداق تحریف تاریخ و به باد دادن مفاخر ارزیابی می کند و میگوید: این نخستین بار نیست که چنین ادعای ناواردی از سوی برخی افراد در اصفهان مطرح می شود.

او پیرامون اینکه ادعای مدفون بودن بوعلی سینا در اصفهان مصداق تحریف تاریخ است، ادامه می دهد: 10 سال پیش نیز این ادعا از سوی برخی نشریات اصفهان مطرح و رسانه ای شد که با واکنش صریح بنیاد بوعلی سینا همراه بود، چرا که بررسی اسناد تاریخی و منابع علمی نشان می دهد مرگ بوعلی در همدان بوده و در آنجا هم دفن شده است.

دارائی شرح می دهد: به نظر می رسد منشأ این شبهات گزارش «ابن اثیر» مورخ قرن هفتم در کتاب «تاریخ کامل»، در جزء هشتم، صفحه 15 است که احتمال داده محل فوت بوعلی اصفهان بوده است. اگرچه هیچ یک از مورخان قبل و بعد از او چنین ادعایی نداشته اند و حتی بر محل دفن بوعلی در جنوب شهر همدان نیز تأکید کرده اند.

او با تأکید بر اینکه ادعای اصفهان هیچ گونه سندیت تاریخی ندارد، اضافه می کند: در طول 1000 سال گذشته بسیاری از بزرگان، عالمان، مورخان و سیاحان نوشته و گفته اند که مدفن بوعلی در همدان است و آن را در این شهر زیارت کرده ایم. یک سند تاریخی در دست نداریم که این قضیه را رد کند بنابراین ادعای اصفهان ناروا و دروغین است.

رئیس روابط عمومی بنیاد بوعلی سینا بیان می کند: چند سال پیش که یکی از رسانه های محلی اصفهان چنین تحریفی را عنوان کرد، پاسخ قاطع، علمی و مستدلی بدان داده ایم بنابراین به نظر می رسد قصدشان به کرسی نشاندن این دروغ بر اثر تکرار است که باید پاسخی در خور از سوی مجامع علمی و حتی مدیریتی استان و نیز وزرای دخیل در این مسأله مهم تاریخی به آنها داده شود تا یک بار برای همیشه پرونده این ادعای ناروا بسته شود.

دارائی تصریح می کند: این اخبار نادرست در دوره معاصر از هزاره تولد شیخ در دهه 30 خورشیدی سرمنشأ دارد که مرحوم جلال الدین همائی در سخنانی آن هم به نقل از ابن اثیر تردیدی ناروا بر محل دفن بوعلی اظهار کرد.

او ادامه می دهد: در نگاه اولیه به نظر می رسد دامن زدن به این موضوع، تاریخی و حتی علمی جلوه کند اما با توجه به قرائن و شواهدی که در زمینه احیای مدرسه ای گمنام به نام مدرس ابن سینا در اصفهان و پر و بال دادن به خیالاتی که می خواهد آن را به بوعلی منتسب کند، قصد خیری از طرح این ادعای بی وجاهت دیده نمی شود بلکه بوی توطئه برای ربایش یک میراث معتبر و پرافتخار از همدان به مشام می رسد.

دارائی اعتقاد دارد مسئولان و مقامات استانی و ملی باید یک بار برای همیشه بطور رسمی خلاف واقع بودن رویکرد برخی مسئولان اصفهانی را اعلام کنند تا بیش از این تیشه به ریشه تاریخ هزاره پیشین ایران زده نشود.

رئیس روابط عمومی بنیاد بوعلی سینا خاطرنشان می کند: از بوعلی سینا در اصفهان جز نام یک خیابان و یک مدرسه نشان دیگری موجود نیست اما آرامگاه او 1000 سال در جنوب شهر همدان زیارتگاه اهل دانش و عموم مردم بوده و شکوه معماری مدرن آرامگاه او 70 سال است چون نگینی بر پیشانی پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین می درخشد.

او در ادامه گریزی به ادعاهای کشورهای همسایه مبنی بر مالکیت این دانشمند می زند و یادآوری می کند: چند سال پیش نیز انتشار عکسی از مجسمه بوعلی در دانشکده پزشکی ابن سینای آنکارا در ترکیه که در پلاک معرفیش او را دانشمند و حکیم ترک دانسته بود، باعث تکدر خاطر افکار عمومی شد که با پیگیری بنیاد بوعلی سینا و یادداشت رسمی سفارت ایران به این عمل اعتراض شد.

دارائی اضافه می کند: در حالیکه ترکیه به نوعی درصدد تصاحب بوعلی است و او را جز مفاخر خویش می داند شنیدن صدای ناموجه و غیرمتعارف از سوی برخی در اصفهان، مصداق بر شاخه نشستن و بن بریدن است.

او در ادامه گریزی به معتبرترین سند تاریخی شرح حال ابن سینا یعنی «رساله سرگذشت» می زند و تأکید می کند: در این کتاب که شرح حال زندگی بوعلی بشمار می آید، آمده است «هنگامی که علاءالدوله با تاش فراش می جنگید و ابن سینا همراه او بود بیماری قولنج گریبان شیخ را گرفت و به شدت گرایید. چون به همدان رسید دانست که نیروی جسمانی خود را چنان از دست داده که دیگر از غذا و دارو کاری ساخته نیست بنابراین از درمان خویش دست کشید و گفت مدبر تن من از تدبیر فرومانده و درمان بی فایده است. چند روزی بر این حال بود تا دیده از جهان فروبست. جسمش را در همدان به خاک سپردند. در آن زمان 58 ساله بود.»

دارائی با اشاره به اینکه این شرح حال در کتابهای معتبر دیگری نیز آمده، میگوید: در جلد اول کتاب «جشن نامه ابن سینا» که سرگذشت، تألیفات، اشعار و آرا ابن سینا به قلم دکتر ذبیح الله صفا است به محل وفات شیخ اشاره شده و آمد «ابوعبید همچنان که از گفتار منقول او در صحایف مقدم بر می آید به وفات شیخ در همدان تصریح کرده است و قبر او از دیرگاه زیارتگاه اهل دانش و بینش در همدان بوده و در همدان شهرت داشته است.»

او ادامه می دهد: ابن خلکان در صفحه 169 جلد دوم کتاب وفیات الاعیان درباره محل وفات شیخ گفته است «توفی بهمدان یوم الجمعه الاولی من شهر رمضان سنه ثمان و عشرین و اربعمائه و دفن بها.»

دارائی اضافه می کند: بیهقی، ابن خ لکان و ابن العبری در بیان اینکه مقبره بوعلی در همدان است تردیدی نکرده اند، بیهقی در صفحه 58 تتمه صوان الحکمه، ابن خلکان در صفحه 169 جلد دوم کتاب وفیات الاعیان و ابن العبری در صفحه 329 مختصرالدول به این موضوع بطور دقیق اشاره کرده اند.

او تصریح می کند: ابن ابی اصیبعه در جلد دوم کتاب طبقات الاطبا میگوید «قبر بوعلی در زیرحصار همدان در جانب قبله است، برخی گویند به اصفهان نقل شده و در موضعی از محلت کوی گنبد مدفون شده است.» دکتر ذبیح الله صفا در این باره اذعان می کند ابن ابی اصیبعه خود به صحت این قول اعتمادی نداشته و آن را به قائل نامعلوم نسبت داده است.

رئیس روابط عمومی بنیاد بوعلی سینا در ادامه بیان می کند: از متأخرین نیز خواندیم در صفحه 133 کتاب دستور الوزرا و قاضی نور الله شوشتری در صفحه 331 کتاب مجالس المومنین به وجود مقبره شیخ در همدان اشاره کرده اند.

دارائی ادامه می دهد: در دایرة المعارف بزرگ اسلامی ذیل واژه ابن سینا نوشته شد «پس از آنکه علاءالدوله، حاکم اصفهان مجددا قصد همدان کرد، ابن سینا نیز او را همراهی کرد اما در راه بیماری او شدت یافت و پس از رسیدن به شهر همدان در روز جمعه ماه رمضان سال 428 هجری قمری/ 1037 میلادی در 58 سالگی درگذشت.»

او در ادامه به معماری آرامگاه بوعلی اشاره می کند و میگوید: آرامگاه ابن سینا که شاهکار استاد هوشنگ سیحون است، یکی از نمادین ترین ساختمان های دنیاست. معماری آن تلفیقی نمادین از معماری یونان و ایران باستان و ایران پس از اسلام است. معمار آرامگاه و انجمن آثار و مفاخر ملی وقت با هوشمندی تمام حتی بر روی قبر بوعلی سند تاریخی وفات او را به نقل از ابوعبید جوزجانی در رساله سیرة الشیخ نقل کرده اند. به نظر می رسد شاید مسئولان وقت که ناظر بر ساخت آرامگاه بوده و در انتخاب عناوین و منتخبی از اشعار و نوشته های بوعلی در آرامگاه تصمیم گرفته اند؛ می دانستند ممکن است روزی در سند این آرامگاه تشکیک واقع شود که با درایت و هوشیاری عین جمله رساله سرگذشت ابوعبید را در مورد رحلت و دفن ابن سینا در همدان بر روی سنگ قبر او نقر کرده اند. همچنین قبر وی یک سند معتبر است که همه اطلاعات با انتخاب و درایت روی آن نگاشته شده است.

در اسناد معتبری که به برخی از آنها در بالا اشاره شد، به وضوح آمد که ابن سینا در سفر با علاالدوله بیماری اش شدت گرفت و قصد همدان کرد، شیخ واپسین روزهای عمرش را در منزل دوستش «ابوسعید دخدوک» گذراند و جالب آن که آرامگاه کنونی بوعلی سینا همان منزل ابوسعید و آرامگاه هر دوی آنهاست.

حال باید دید با وجود این همه اسناد تاریخی معتبر چرا هر از چندگاهی ادعای بی اساس اصفهان در مصادره آرامگاه حکیم هزاره ها مطرح و رسانه ای می شود؟ و اصفهانی ها با مطرح کردن این ادعا بدنبال چه چیزی هستند؟ بطور حتم نیاز است برای همیشه خط بطلان به این ادعای پوچ بزنیم و اگر یک بار دیگر شاهد این ادعای دروغین بودیم با تمام نیرو از ظرفیت نمایندگان مردم در مجلس گرفته تا مدیران و مسئولان زیربط به دفاع از میراث معتبر و پر افتخار دیار هگمتانه بپردازیم.