میراث فرهنگی از سال 1389 فرصت کاوش در محوطه باستانی سد چم شیر را داشته است

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، میراث فرهنگی از سال 1389 فرصت کاوش در محوطه باستانی سد چم شیر را داشته است.

این روزها آبگیری سد چم شیر بیش از گذشته خبر ساز شده است. این سد بزرگترین پروژه برقابی در حال ساخت روی رودخانه زهره است که در 25 کیلومتری گچساران واقع شده و با حجم 1.3 میلیون متر مکعب بزرگترین سد RCC خاورمیانه است.

چندی پیش مجری طرح سد چم شیر گفته بود: مطالعات طرح از سال 73 شروع و سال 76 به مناقصه رفت و به پیمانکار واگذار و در سال 88 به شرکت آب نیرو منتقل شد و بواسطه محدودیت مالی از خط اعتباری و پیمانکار چینی استفاده کردیم. گشایش اعتبار اسنادی سال 91 انجام و اجرای قرارداد آغاز شد. هدف احداث سد مدیریت و بهبود کیفی آب زهره، تامین آب کشاورزی و تولید 482 گیگاوات برق در سال است.

با توجه به پیشرفت حدود 94 درصدی سد، مسئولان اجرایی از آمادگی آبگیری سد در دی خبر داده اند چنانکه گفته می شود احتمال آبگیری سد در اواسط دی بسیار زیاد است.

محمدرضا فاضل (معاون اجرایی سد و نیروگاه چم شیر گچساران) با تایید اتمام مراحل آبگیری این سد گفت: برای آبگیری سد مصمم هستیم، چرا که به کارهای مطالعاتی که طی چند سال اخیر صورت گرفته، ایمان و اعتماد داریم. حدود بیست سال کار روی پروژه انجام گرفته و شرکتهای متعدد مهندسی مشاور و موسسات دانشگاهی در این پروژه شرکت داشتند. کار پروژه نیز به مرحله ای رسیده که آماده آبگیری سد هستیم.

این صحبت ها در حالی مطرح می شود که نقدهایی از مسائل زیست محیطی گرفته تا موضوعات فنی و… درخصوص آبگیری سد چم شیر مطرح است. اما در کنار مسایل زیست محیطی، یکی از جنبه های آسیب رسان ساخت سدهایی همچون چم شیر موضوع غرق شدن و نابودی محوطه های باستانی است که طی سالهای گذشته در مورد سدهای سیوند، سلمان فارسی، گتوند، سیمره و مواردی دیگر رخ داد.

گفته می شود در محدوده آبگیر سد چم شیر، باستان شناسان بیش از 140 اثر و محوطه باستانی را شناسایی کرده اند که قرار بود از میان آنها 30 محوطه مورد کاوش گسترده قرار گیرد. با این حال، تاکنون فقط کاوش 8 محوطه انجام شده و با ضرب الاجلی که مسئولان سد مذکور برای دی سال جاری داده اند، پژوهشگاه میراث فرهنگی در روزهای گذشته گروههایی را برای کاوش محوطه های پشت این سد اعزام کرده است. با این حال زمان اندکی که برای این کاوش ها در نظر گرفته شده، انتقاد باستان شناسان را به دنبال داشته است.

معاون اجرایی سد و نیروگاه چم شیر گچساران در پاسخ به این سوال که با توجه به نقدهایی که درخصوص زیر آب رفتن محوطه های باستانی با آبگیری سد چم شیر مطرح است، مجریان این طرح چه برنامه ای برای آبگیری سد در نظر گرفته اند، گفت: در تمام پروژه های سدسازی یکی از کارهای مهمی که انجام می شود کاوش و نجات بخشی است. در این راستا قراردادهایی با پژوهشکده باستان شناسی و وزارت میراث بسته می شود. مطابق فرآیندی که پروژه های سدسازی بواسطه ایجاد مخزن و زیر آب رفتن محوطه ها با آن روبرو هستند، قراردادهایی منعقد می شود و گروهی از باستان شناسان برای انجام کاوش به محوطه اعزام می شوند.

او پیرامون اینکه میراث فرهنگی از سال 1389 فرصت کاوش در محوطه باستانی سد چم شیر را داشته است، ادامه داد: هرچند درخصوص سد چم شیر گفته می شود که سایتهای باستانی در محوطه سد وجود دارد اما بد نیست بازدیدهایی در این خصوص صورت بگیرد. اصحاب رسانه و کارشناسان امر می توانند با انجام هماهنگی برای تهیه گزارش و دیدن محوطه به این منطقه بیایند و ممانعتی نیز صورت نخواهد گرفت. هنگامی که صحبت از سایت باستانی می شود، گاها تصورات به سمت یک شهر زیرزمینی یا سایتی خاص با ویژگی های باستانی کشیده می شود در حالی که چنین تصوری درخصوص سد چم شیر و محوطه های باستانی در محدوده آن درست نیست.

هر چند سایتهایی که درخصوص آن صحبت می شود باید از سوی متخصصان امر مورد بررسی قرار گیرد و درباره آن اعلام نظر شود اما چیزی که دیده می شود و انتظاری که وجود داشت، اینگونه نیست که شهر باستانی را قرار است زیر آب کنیم. با این حال قاعدتا مطابق کارهایی که در سایر طرح ها انجام می شود، مجوز باستان شناسی صادر خواهد شد. به همین منظور عملیات باستان شناسی انجام شده و اگر محوطه ای قدیمی وجود دارد، مورد بررسی قرار گرفته است.

فاضل در پاسخ به این سوال که آیا اطلاعی از میزان و نتایج کاوش های باستان شناسی که در محوطه سد چم شیر انجام گرفته در اختیار دارد یا خیر گفت: این گزارشات باید توسط وزارت میراث اعلام شود و تاکنون گزارش نهایی به ما اعلام نشده است. البته نباید فراموش کرد که فاز نخست کاوش باستان شناسان در سال 1389 آغاز شد. دو قرارداد نوشته شد و اکنون کار تکمیلی در جریان است و در حال حاضر 18 تیم باستان شناسی با حضور 70 باستان شناس در حال کاوش است.

باستان شناسان با کاوش در حوضه چم شیر، فرضیه استقرار فصلی زمستانی، تفرجگاه یا دسکره ساسانی را مطرح کرده اند. کاوش های پیشین باستان شناسان در این محوطه به آثاری با قدمت بیش از 16 تا 10 هزار سال از دوره های فراپارینه سنگی و همچنین دوره های نوسنگی، عیلام میانه و اسلامی رسیده بود. در سال 1396 در نتیجه گمانه زنی و ارزیابی اولیه باستان شناسان در محدوده آبگیری سد چم شیر، 120 محوطه باستانی شناسایی شد. کاوشگران همچنین استقرارگاه های موقت زیادی متعلق به عشایر کوچ رو را شناسایی کرده اند.

البته «شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران» اخیرا طی قراردادی با پژوهشگاه مبلغ پنج میلیارد و دویست میلیون تومان برای انجام کاوش های باستان شناسی سد چم شیر تخصیص داده است. قرار بود از این مبلغ حدود 30 درصد یا بیشتر را پژوهشگاه میراث فرهنگی به عنوان بالاسری کسر کند و مابقی را به کاوشها اختصاص دهد.

فاضل با تایید تامین بودجه کاوش های محوطه های سد چم شیر توسط مجری این طرح گفت: براساس قراردادی که پژوهشکده باستان شناسی با پروژه سد چم شیر دارد، هزینه های کاوش باستان شناسان توسط ما تامین می شود. در تمام پروژه های سدسازی اینگونه است و ما ملزم هستیم که با وزارت میراث قرارداد برای انجام بررسی های باستان شناسی ببندیم. البته در مراحل نخست با توجه به آنکه اطلاع چندانی درخصوص چگونگی کار باستان شناسان نداشتیم، تصورمان آن بود که ممکن است باستان شناسان در تکه تکه و تمام بخش های محوطه سد کاوش داشته باشند و گمانه بزنند که البته با توجه به وسعت محوطه بعید به نظر می رسید. بعدها دیدیم که باستان شناسان براساس بررسی و فرضیاتی که خودشان دارند، کاوش می کنند و بدنبال آثار باستانی می گردند. البته درخصوص نتایج این کاوش ها باید از متخصصان امر سوال بپرسید.

معاون اجرایی سد و نیروگاه چم شیر گچساران در پاسخ به این سوال که با توجه به آنکه گفته می شود زمان آبگیری سد نزدیک است اما آیا مجوزهای لازم از سوی میراث فرهنگی و باستان شناسی برای آغاز آبگیری صادر شده ، گفت: مجوز قاعدتا تا چند روز دیگر که کار باستان شناسان تمام شود، صادر خواهد شد. دلیل آنکه اعتقاد داریم این مجوز بزودی صادر می شود از آن جهت است که در صحبت های اولیه این اطمینان به ما داده شده است.

عموما در همان سالهای اولیه آغاز پروژه های بزرگی همچون سدسازی، بررسی ها و کارهای کارشناسی اولیه درخصوص محوطه صورت میگیرد. در برخی موارد عنوان می شود که بررسی ها و مطالعات باستان شناسی صورت گرفته و مستندسازی ها انجام و مانعی برای آبگیری سد وجود ندارد و در برخی موارد نیز ممکن است محوطه عظیم باستانی بدست آید که قاعدتا آبگیری سد را متوقف خواهد کرد. براساس کاوش های اولیه در محوطه سد چم شیر عنوان شد که در این محوطه آثار خاصی نیست ولی نیاز است کاوش و مطالعات انجام شود و بعد از آن مانعی برای آبگیری سد وجود ندارد. در حال حاضر مجوز محیط زیست و کارهای مطالعاتی را در اختیار داریم.

او در پاسخ به این سوال که اگر میراث فرهنگی مجوز آبگیری را صادر نکند آیا مجریان حاضر خواهند بود آبگیری سد را متوقف کنند، گفت: ما مطمئن و بر این باور هستیم این مجوز حتما صادر می شود، چرا که در سال 1389 و قبل از شروع عملیات های اجرایی سد گفته شد که اینجا محوطه خاصی وجود ندارد و در برخی جاها نیازمند مطالعات بیشتری هستیم تا بدانیم در دوره های تاریخی چه نوع زندگی در این محوطه جریان داشت و…اکنون دیگر نمی توانند بگویند که مجوز نمی دهیم.

سعید امیرحاجلو (سرپرست هیأت باستان شناسی کاوش محوطه تاریخی شماره 106 در حوضه آبگیر سد چم شیر) که یکی از دهها محوطه ای است که کاوش شده، در خصوص یافته های این محوطه گفت: این محوطه تقریبا در دورترین محوطه نسبت به دیواره سد چم شیر است و حرف و حدیث ها درخصوص زیر آب رفتن این محوطه با آغاز آبگیری سد متفاوت است و این امر بستگی به میزان آبگیری دارد. مسئولان سد معتقد هستند که آب به آن محوطه نخواهد رسید اما پژوهشکده باستان شناسی معتقد است که اگر سد در حداکثر میزان آبگیری خود فعال شود، محوطه زیر آب خواهد رفت.

او ادامه داد: در این محوطه که تقریبا مهم بود شواهدی از ساختارهای معماری سنگی، قطعات سفال دوران ساسانی تا سده های میانی اسلامی، اشیای سنگی و شیشه ای شناسایی و مستندنگاری شد. میتوان گفت این محوطه یک اقامتگاه فصلی در دوره ساسانی بوده است. وجود 2 استودان در صخره های جنوبی مشرف به محوطه می تواند فرضیه های استقرار فصلی زمستانی، تفرجگاه یا یک دسکره ساسانی را مطرح کند، با این حال این بدان معنا نیست که یک محوطه شاخص یا شهر باستانی کشف شده باشد اما کیفیت استقرار در دوره اسلامی در این منطقه ضعیف می شود.

این باستان شناس با اشاره به کاوش های میدانی و بررسی هایی که سایر باستان شناسان در محوطه های سد چم شیر داشته اند، گفت: هرچند اطلاع چندانی از نتایجه آن کاوش ها ندارم و سرپرستان کاوش باید گزارش خود را ارائه دهند اما میدانم که در بررسی های انجام گرفته محوطه هایی مربوط به دوره های ایلامی و هخامنشی بدست آمده است اما سایر محوطه ها استقرارهای اواسط دوره اسلامی را نشان داده اند. اما ساختار معماری خیلی قوی نیست. به نظر می رسد که بسنده کردن به مطالعات و مستندنگاری های فعلی کافی است. باز هم تاکید میکنم که تاکنون تعداد محدودی از محوطه ها کاوش شده است.

امیرحاجلو با اشاره به آنکه مطالعات این پژوره تا سال آینده ادامه خواهد داشت، گفت: کار میدانی پایان یافته اما شواهدی که بدست آمده مانند دانه های گیاهی، گرده شناسی و…برای آزمایش ارسال شده اند و پس از کسب اطلاعات و پژوهش های لازم کار مطالعاتی ادامه خواهد یافت.