جشن یلدا حامل نمایش دقیق و ماندگاری غنای فرهنگ و آداب و سنن ایرانیان است

ایرنا/ براساس خبرهای واصله، جشن یلدا حامل نمایش دقیق و ماندگاری غنای فرهنگ و آداب و سنن ایرانیان است.

گرامیداشت برخی از آیین ها و آداب رسوم در فرهنگ و سنن هر ملتی ریشه تاریخی و فرهنگی دارد و جلوهایی از باورهایی ارزشمند و کهن فرهنگ ملت ها را به نمایش میگذارد. تا باورهای سنتی و مذهبی آنها پیش رفته است و هویت فرهنگی و تاریخی آن جامعه را به نمایش میگذارد. قدمت این آیین باستانی که در طولانی ترین شب سال برگزار می شود، به هفت هزار سال پیش می رسد. جشن یلدا یکی از اصیل ترین و ارزشمندترین آموزه های سنتی در باورهای ایرانیان باستان است که حامل نمایش دقیق و ماندگاری از غنای فرهنگ و آداب و سنن ایرانیان است.

نزدیک به چند هزار سال است که آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا که تاریک ترین و درازترین شب سال است توسط ایرانیان جشن گرفته می شود و آیین ها و رسومات مختلفی در این شب به یاد ماندنی در کنار هم سپری می کنند؛ شب زیبایی که در شهرهای مختلف ایران آداب و رسومی دارد. آیین ها و جشن های ایران هر یک ریشه ای حکمت آمیز و پر رمز ورازی دارند که ایرانیان در حین اجرای جشن به تمام نیکی های زاده شده از آن آیین دست می یابند. یکی از این جشن ها شب یلدا است که به هزاره های پیش از میلاد باز میگردد.

از آیین های رایج و معروف و مرسوم شب یلدا میتوان به آتش روشن کردن، قصه گویی ریش سفیدان و بزرگان، خوردن تنقلات و تفالی بر حافظ اشاره کرد.

شاهنامه خوانی جز جدایی ناپذیر برنامه های شب یلدا می باشد که از دیرباز رایج بوده است. شاهنامه ها اگر با شیوه نقالی خوانده شود، جذابیتش صد چندان می شود. شب یلدا حاصل نگاه فرهنگ ایرانی به این رخداد طبیعی و از مهمترین جشن های ایرانی پس از نوروز می باشد و حاصل استمرار و بازتاب هویت فرهنگی کهن ایرانی است. یکی دیگر از نقل هایی که راجع به شب یلدا وجود دارد، این است که حضرت مسیح نیز در روز انقلاب زمستان متولد شده و اگر دقت کرده باشید عید کریسمس و عید یلدا، هر دو در امتداد یک دیگر برگزار می شوند و مسیحی های ایران علاوه بر جشن شب یلدا، جشن کریسمس خود را نیز برگزار می کنند.

گرامیداشت این آیین فرصتی مغتنم برای پاسداشت فرهنگ مادری و اتحاد و همزیستی تمامی قومیت ها در سرزمین بزرگ ایران است. آیین یلدا هنوز در هر منطقه ای از ایران بسته به فرهنگ آن منطقه یا استان با قصه های مربوط به خودشان نقل می شود. به عنوان مثال، قصه حسین کرد شبستری در میان آذربایجانی ها و داستان های شاهنامه در بین خراسانی ها رایج می باشد. اهمیت و جایگاه این آیین در میان ایرانیان سبب شد که سازمان میراث فرهنگی در 1387 هجری خورشیدی، مراسم شب یلدا را به عنوان یکی از آیین های باستانی ایران در تقویم این مرز و بوم به ثبت برساند.

شب یلدا، بازتاب گسترده ای در عرصه ادبیات فارسی و هنر ایران زمین داشته و هنرمندان به مناسبت های گوناگون به رسوم و جنبه های گوناگون این آیین ایرانی اشاره کرده اند. به عنوان مثال واژه یلدا توسط سرایندگان و نویسندگان پارسی گویی همچون عنصری، مولوی بلخی، حافظ شیرازی، سعدی شیرازی، عطار نیشابوری، ناصر خسرو قبادیانی، صائب تبریزی و مسعود سعد سلمان در اشعار نغز و شیوا بکار رفته است. این سرایندگان واژه یلدا را در سروده های خود در معنای مجازی بلند و تاریک بکار برده اند و سعدی شیرین سخن در یکی از سروده هایش هم به این سنت شاعرانه توجه کرده و هم از دو آیین و جشن ایرانی نام برده است. این شاعر بزرگ سرود: نظر به روی تو هر بامداد، نوروزی است/ شب فراق تو هر گه که هست، یلدایی است

تمدن های مختلفی شب آخر پاییز را به عنوان روز میلاد خورشید جشن می گرفتند. آداب بسیاری از این جشن ها تشابهات زیادی با مراسم شب چله ی ایرانیان دارد و حتی در بعضی موارد نفوذ فرهنگ ایران باستان به عنوان ریشه پیدایش این آیین ها قابل اثبات است. در حدود 4000 سال پیش در مصر باستان جشن «باز زاییده شدن خورشید»، مصادف با شب چله برگزار میشد. مصریان در این هنگام از سال به مدت 12 روز به نشانه 12 ماه سال خورشیدی به جشن و پایکوبی می پرداختند و پیروزی نور بر تاریکی را گرامی می داشتند.

همچنین از 12 برگ نخل برای تزیین مکان تمدن های مختلفی شب آخر پاییز را به عنوان روز میلاد خورشید جشن می گرفتند. آداب بسیاری از این جشن ها تشابهات زیادی با مراسم شب چله ایرانیان دارد و حتی در بعضی موارد نفوذ فرهنگ ایران باستان به عنوان ریشه پیدایش این آیین ها قابل اثبات است.

گرامیداشت یلدا در کشورهای دیگر هم جایگاه ویژه ای دارد: آیین یلدا در کشورهای دیگری چون تاجیکستان، پاکستان، افغانستان و حتی در کشورهای چون ژاپن، چین، کره جنوبی، اسکاتلند، روسیه، بولیوی، پرو، اکوادور و آفریقای هم با اسامی و آیین مشابه ی گرامی داشته می شود و این خود حکایت از قدمت تاریخی این آیین و آداب و سنن ایرانی در گستره جهان دارد.

شب یلدا در تاجیکستان

یلدای ایرانی با قدمت 7 هزار ساله اش در کشورهای آسایی میانه مثل تاجیکستان هم برگزار می شود. در این کشور و مخصوصا در تاجیکستان فارسی زبان مردم یلدا را با جمع شدن در دور سفره یلدا برگزار می کنند و از انار، هندوانه، آجیل و تنقلات برای پر کردن سفره استفاده می کنند. دیگر مراسم این شب پختن نان شیرینی های خوشمزه است که به شکل موجودات زنده هستند. تعدادی از مردم قدیمی در روستاها در این شب جدار پنجره ها را با پوستین پر می کنند، از سقف چرم آویزان می کنند و به محوطه حیاط گندم می پاشند. آنها در این شب فال می گیرند تا اتفاقات سال آینده را پیشگویی کنند.

شب یلدا در پاکستان

پاکستانی ها از دیرباز یلدا را با دعا و نیایش می گذرانند. مردان در این شب به حمام زمستانی می روند و بعد از حمام جشن شروع می شود. این جشن که با آتش بازی همراه است، با یک شام خوشمزه ادامه پیدا می کند.

شب یلدا در افغانستان

در افغانستان هم جشن یلدا تقربیا مثل ایران است؛ مردم سفره مخصوص یلدا می چینند و آن را پر از میوه و آجیل های خوشمزه می کنند. دو میوه اصلی سفره انار و هندوانه است که سرخی آنها نمادی از سرخی خورشید است. مردم حتما این شب را در کنار بزرگان خانواده می گذرانند و دورهمی های شادی دارند.

شب یلدا در شرق آسیا

شب یلدا در شرق آسیا یعنی نان برنجی های خوشمزه! مردم شرق آسیا به شب یلدا اهمیت زیادی می دهند و این شب را با فستیوال های خاص می گذرانند. از آنجایی که در شرق آسیا خانواده خیلی مهم است افراد خانواده حتما در این شب دور هم جمع می شوند. چینی ها برای گذراندن یلدا مراسمی خاص دارند، دور هم جمع می شوند و چای مخصوص و نان برنجی می خورند. در کره جنوبی هم از همین نان برنجی ها خورده می شود اما نان برنجی های آنجا با لوبیای قرمز درست می شود. البته کره ای ها یک رسم جالب دیگر هم دارند و آن ریختن آب در اطراف خانه است تا با این کار نیروهای بد و شر را از خود دور کنند.

چینی ها یک افسانه دارند که می گویند در این شب روح یک شکارچی به خانه روستایی ها می رود تا بتواند برای زمستان سرد غذا پیدا کند. شب یلدا در ژاپن ژاپنی ها به شب یلدا «توئوجی» می گویند و آن را با سنت های خاصی می گذرانند. اول از همه حمام نارنج می گیرند تا برای این شب تمیز و مرتب باشند. آنها معتقدند با این کار انرژی های منفی از آنها دور می شود و تا آخر زمستان هم سرما نمی خورند. خوردن میوه و سبزی هم بخش دیگری از جشن شب یلدای ژاپنی هاست.

شب یلدا در اسکاتلند

در اسکاتلند برای شب یلدا مراسمی برگزار می شود که شبیه مراسم چهارشنبه سوری ما ایرانی هاست! همین که شب یلدا می شود یک نفر که حتما باید موهای سیاه و بلند داشته باشد برای گرفتن خوراکی های خوشمزه به جلوی در خانه همسایه ها می رود. شب یلدا در بولیوی، پرو و اکوادور مردم این سه کشور برای شب یلدا یک رسم مشترک دارند و آن هم طناب پیچیدن دور خورشید است! آنها برای اینکه دستشان به خورشید برسد به بالای کوهها می روند تا در مراسمی نمادین خورشید را بگیرند و آن را به سنگ ها ببینند! و با این کار روزها را بلندتر کنند! یکی از نقاط باستانی و معروف در پرو که برای طناب پیچی خورشید استفاده می شود ارتفاعات ماچوپیچو است.

شب یلدا در آفریقا

در بین مراسم مختلفی که در این لیست برایتان تعریف کردیم شاید مهیج ترین آنها جشنواره ای باشد که در مناطق غربی آفریقا برگزار می شود. این فستیوال لباس مخصوص و در عین حال عجیبی دارد که شبیه حیوانات و یا عناصری مثل شیطان و فرشته است. مردم در حالی که این لباسهای بامزه در تنشان است به خیابان ها می روند و با موسیقی نواختن خود را آماده آمدن فصل زمستان می کنند.

شب یلدا در روسیه

براساس مقاله جشن یلدا حامل نمایش دقیق و ماندگاری غنای فرهنگ و آداب و سنن ایرانیان است، باید بدانید که شب یلدا در روسیه تعدادی از مردم روسیه یلدا را با نیایش و خوردن نان، پنیر و عسل می گذرانند. آنها در طولانی ترین شب سال خیابانها را چراغانی کرده و برای هم کلوچه های خانگی درست می کنند.

نویسنده: مهدی رضا | کارشناس ارشد ارتباطات و امور بین الملل