سیل فرآیند تخریب مجموعه امیر چخماق را تشدید کرده است

ایسنا/ براساس آخرین گزارش های منتشر شده، سیل فرآیند تخریب مجموعه امیر چخماق را تشدید کرده است.

با نفوذ سیل به بافت تاریخی شهر میراث جهانی یزد، حدود 240 خانه تاریخی در عرصه و حریم تخریب شده است. مسئولان میراث فرهنگی گفته اند آثار شاخص یزد، همچون مسجد جامع یزد از آسیب سیل در امان مانده اند، اما اکنون پس از پایش و ارزیابی کارشناسان و متخصصان مرمت و معماری، وضعیت آثار تاریخی شاخص یزد مشخص تر شده است.

کاوه منصوری، دکتری مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان و کارشناس ارشد مهندسان مشاور عمارت خورشید به همراه گروهی از مهندسان و مرمتگران همکار خود تکیه امیر چخماق را بررسی و پایش کرده است. او درباره وضعیت و آسیب های این بنای شاخص در سیل اخیر نخست این نکته را یادآور شد که یزد در گذشته سابقه سیل داشته و اگر در گذشته با تواتر زمانی طولانی مدت تری اتفاق می افتاده، اکنون با تشدید بحران های طبیعی و تغییرات اقلیمی در سراسر زیست بوم، فواصل وقوع سیل ها کوتاهتر شده است.

این مرمتگر سپس با اشاره به سابقه مهندسان مشاور عمارت خورشید در مطالعه و بررسی تکیه امیر چخماق در یک دهه گذشته و همچنین بررسی هایی که پس از سیل اخیر انجام داده اند، گفت: پیش بینی ما در بررسی سالهای 92-1391 بر این بود که لایه های پایین تر خاک در بستر تکیه امیر چخماق به دلیل توان رمبندگی با خطر بالا، امکان تخریب و فروپاشی آنی بر اثر رطوبت را فراهم می کند.

منصوری با اشاره به ارائه نتایج آن طرح به بیش از سه مدیر کل استان یزد در دهه اخیر و ارائه اخطارهای مجدد پس از پایان دوره قرارداد مشاور، بر این موضوع کرد که مشاور پروژه به جهت اطمینان از نتایج پژوهش های میدانی و آزمایشگاهی و برای پیشگیری از وقوع حادثه غیرمترقبه در بنا، در سالهای 1393 تا 1396 به صورت مداوم از طریق مکاتبه با مدیریت وقت میراث استان، آسیب پذیری بنا را پیش بینی کرده و وضعیت بحرانی بنا را حداقل در چهار نامه اعلام کرده است.

او پیرامون اینکه سیل فرآیند تخریب مجموعه امیر چخماق را تشدید کرده است، افزود: آن زمان تشخیص کارشناسان اداره میراث فرهنگی استان یزد بر این بود که وضعیت بنا به پیچیدگی و حادی که گزارش شده، نیست؛ در نتیجه پروژه آرشیو شد تا اینکه دوباره در حدود سالهای 97-1396 اخطار وضعیت داده شد. اکنون پس از بارش های سیل آسا در یزد، وضعیت تکیه را طی بازدید با حساسیت بالا بررسی کردیم. تأیید میکنم که همه تخریب های مشاهده شده در بنا ناشی از سیل اخیر نیست و بنا قبلا دچار مشکلات عدیده ای بوده است؛ چنانکه شاهدهای گچی قبلی که توسط کارشناسان میراث روی ترک ها و بخش هایی از بنا نصب شده بودند، به دلیل فعال بودن ترک ها دچار شکستگی شده بودند.

منصوری تصاویری از وضعیت حال حاضر امیر چخماق را در اختیار قرار داد و درباره نتیجه پایش ها توضیح داد: زمانی که در یزد سیل آمد، مسئولیت حرفه ای، اخلاقی و اجتماعی ما ایجاب میکرد تا برای ارزیابی دقیق تکیه امیر چخماق اقدام کنیم. به همین دلیل، بدون از دست دادن وقت، در هماهنگی با اعضای انجمن صنفی مرمت استان یزد و با حمایت مدیران اداره کل میراث فرهنگی، برای پایش بنا عازم یزد شدیم. پس از بررسی، این نتیجه گرفته شد که یکسری آسیب ها از قبل روی بنا ایجاد شده اما سیل فرآیند تخریب را تشدید کرده است.

او اضافه کرد: پس از بارش ها، آبگیر بزرگی به عمق حدودی 20 سانتیمتر در محوطه غربی مقابل تکیه تشکیل شده بود که آب آن بتدریج جذب زیرزمین تکیه شده و در خاک بستر فرو رفته است. این رطوبت، دقیقا عامل اساسی تشدید وضعیت خاک رُمبنده و عامل تغییر شکل آن شده است؛ بطوریکه با شدت یافتن تغییر بستر، عوارض آن بصورت مستقیم در بنا قابل مشاهده است. این عوارض شامل رطوبت زدگی شدید پایه های تحتانی، تخریب ملات ها و از بین رفتن مقاومت پایه های باربر، نفوذ رطوبت به بدنه های داخلی خشتی بنا، ناشاغولی پایه ها، تشدید ترک های قبلی و ایجاد ترک های جدید در بنا، تورم و برآمدگی در کف ایوانچه های جنوبی و بروز شکم دادگی در بخش های زیرین مناره جنوبی و ... است.

این کارشناس مرمت تاکید کرد: سازه امیر چخماق به لحاظ فنی به حفاظت و مرمت اضطراری نیاز دارد و باید اقدامات عاجل در آن انجام شود.

منصوری گفت: در جلسه کمیته فنی و مشورتی که با ریاست آقای دکتر هادی احمدی، مدیرکل دفتر حفظ و احیا و در حضور ریاست اداره کل میراث فرهنگی یزد (آقای دکتر آخوندی) و معاونت حفظ و احیای استان (آقای مهندس شاکری)، کارشناسان و اعضای انجمن صفی مرمت داشتیم، گزارش کاملی از نتایج بررسی و پایش تکیه امیر چخماق در سیل اخیر ارائه کردیم و تصمیم هایی گرفته شد.

او بر این تاکید بر اینکه تکیه امیر چخماق به اقداماتی فوری برای رفع خطر نیاز دارد، گفت: ما باید ابتدا این بیمار را زنده نگه داریم تا بعد برای ادامه حیات آن اقدام کنیم.

منصوری با بیان اینکه هنوز نمیتوان با قطعیت میزان خسارت سازه امیر چخماق از سیل اخیر را مشخص کرد، درباره اقدامات اضطراری پیشنهاد شده توضیح داد: باید خیلی سریع جلوی نفوذ آب به مجموعه گرفته شود. مغازه هایی که زیر تکیه فعالند سابقه داشته که آب را پای تکیه رها کرده اند؛ بنابراین ضرورت دارد از هر جریان آبی در بیرون بنا که امکان تجمیع و نفوذ آن وجود دارد، جلوگیری شود. علاوه بر این، جلوی پیشروی ترک ها گرفته شود تا آب از طریق ترک ها وارد بدنه های خشتی بنا نشود.

این مرمتگر هدف از این اقدامات را جلوگیری از گسترش تخریب بر اثر عوامل جوی و تشدید وضعیت خاک بستر عنوان کرد و گفت: پس از اقدامات اضطراری و رفع خطر، میتوان اقدامات مهندسی را انجام داد. برای این موضوع، اقدامات شناسایی دقیقی را پیش بینی کرده ایم که شامل فتوگرامتری، پایش مقاطع عرضی بنا، انجام مطالعات ژئوتکنیک، GPR و نصب ترک سنج های الکترونیکی برای پایش لحظه ای بناست. بعد از مشخص شدن نتایج این مطالعات، امکان مداخلات پیچیده تر برای مقاوم سازی خاک، دیواره های خشتی و آجری بنا و مناره ها را به منظور تثبت در وضعیت مناسب را خواهیم داشت.

منصوری در پایان با اشاره به حساسیت هایی که درباره بافت تاریخی یزد و آثار ارزشمند آن وجود دارد، تاکید کرد: هیچ اقدامی بدون شناخت دقیق، ارزیابی همه جانبه اثر و بدون اخذ نظرات کارشناسی متخصصان حوزه مرمت و کارشناسان میراث کشور در تکیه امیر چخماق صورت نخواهد گرفت.