یه قل دو قل از بازی های جذاب و اصیل ایرانی به شمار می رود

باشگاه خبرنگاران جوان/ براساس اخبار منتشر شده، یه قل دو قل از بازی های جذاب و اصیل ایرانی به شمار می رود.

تصور کنید الان بیش از دو دهه از روز هایی که با دوستان، اعضای خانواده و یا فامیل دور هم می نشستید و تنها با چند سنگ که شاید ساعتها برای پیدا کردنشان زمان می گذاشتید، گذشته است.

سنگهای به ظاهر ساده و در اندازه های مختلفی که اگر دستان کوچکی داشتید تمام تلاشتان را می کردید تا مشت گره خورده تان باز نشود و سنگها از میان آنها نریزند و برای برنده شدن در این بازی، از تمام قدرت جسمی و تمرکزتان استفاده میکردید؛ بازی که شاید برای نسل های امروزی تنها به یک اسم ختم شود، اما برای نسل هایی که بازنده شدن به قیمت قهقهه هایشان بود خاطره شیرینی به وسعت تمام زندگیشان است.

یه قل دو قل؛ بازی سنتی جذاب و خاطره انگیزی که اگرچه متعلق به منطقه خاصی از کشور نیست، اما در برخی از نقاط مختلف، با نامهای متفاوتی چون یک گل دو گل، تیلوبازی، بش داش، پنج سنگ و... از آن یاد می شود و نکته جالب توجه این که از دیرباز، نحوه این بازی گروهی در شهر های مختلف ایران متفاوت بوده است که از آن جمله میتوان به دلیجان در استان مرکزی، آذربایجان، نهاوند در استان همدان، کاشان در اصفهان، اصفهان، اهواز، لرستان، سمنان و.. اشاره کرد.

براساس مقاله یه قل دو قل از بازی های جذاب و اصیل ایرانی به شمار می رود باید بدانید که بازی یه قل دو قل در اصفهان برای سپری کردن اوقات فراغت در خانه یا حتی ایوان به منظور سرگرمی و رقابت بین افراد، در گروه دو تا پنج نفره آن هم در رده سنی های متفاوت و تنها با پنج سنگ مناسب انجام میشد که در کتاب «وازیگاه» نحوه بازی آن در شهر اصفهان اینطور شرح داده شد که شرکت کنندگان، پنج عدد سنگ صاف، مدور و فندوقی تمیزی را تهیه میکردند و وارد مراحل بازی که شامل یه قل، دوقل، سه قل، چارقل، تخم کن، بشکن، نشکن، گل آبپاش، دروازه و در نهایت چاله میشدند.

بدین صورت که در مرحله اول، سنگها را روی زمین می ریختند و یکی از آنها را در دستشان می گرفتند و به طرف آسمان (بالا) پرتاب میکردند و زمانی که سنگ پرتابی در هوا بود، یکی دیگر از سنگها را از روی زمین بر می داشتند و سنگ پرتابی قبلی، قبل از رسیدن به زمین گرفته میشد و تا جمع آوری کردن همه سنگریزه ها از روی زمین ادامه داشت و مرحله دوم که دو قل بود نیز همانند مرحله اول انجام میشد و تنها تفاوتشان این بود که در این مرحله، سنگها دوتا، دوتا از روی زمین برداشته میشد و در مرحله سه قل، پس از پرتاب کردن سنگ به سمت بالا، سه سنگ همراه سنگ پرتابی گرفته شده و سپس، سنگی که باقی مانده بود، برداشته میشد و در چارقل، پس از انداختن سنگ، این بار چهار سنگ از روی زمین برداشته و پس از آن، سنگ پرتابی گرفته میشد.

در مرحله تخم کن، با پرتاب کردن سنگ به سمت بالا، به ترتیب، سنگها روی زمین گذاشته و دوباره از روی زمین برداشته میشد و شاید بتوان گفت که چالش بیشتر شرکت کننده ها از مرحله چارقل به بعد بود و پس از آن، نوبت به بشکن می رسید و در این مرحله، پس از اینکه سنگها روی زمین پخش میشد باید مثل مرحله یه قل، از روی زمین برداشته میشدند و تفاوت این مرحله با مرحله اول در این بود که هنگام قرار گرفتن دو سنگ داخل دست و زمان برگشتن سنگ پرتاب شده باید صدایی از آن تولید میشد که بشکن بودن را نشان میداد و در قسمت بعدی که نوبت به نشکن می رسید، وقتی سنگ به طرف بالا پرتاب میشد، سنگهایی که روی زمین بودند، جمع شده و با فرود آمدن سنگ پرتاب شده، گرفته میشدند و تفاوتش با مرحله قبلی در این بود که سنگها باید بگونه ای در دست قرار می گرفتند که صدایی از آنها تولید نشود و نشکن بودن را نشان میدادند.

گل آبپاش، مرحله ای بود که ابتدا باید سنگها روی زمین ریخته شده و سپس یک سنگ برداشته و به طرف بالا پرتاب شده و یکی از سنگها با مهار کردن سنگی که معلق در فضا بود، مهار میشد و سپس، دو سنگ و به ترتیب سه سنگ و چهارسنگ تا در این مرحله، چهارسنگ به بالا انداخته و سنگ باقیمانده برداشته میشد.

در مرحله دروازه، ابتدا، با قرار دادن انگشت های سبابه و شست بر روی زمین، شکلی مثل دروازه بوجود می آمد و سپس، سنگها روی زمین ریخته شده و با پرتاب کردن یکی از آنها به سمت بالا، به ترتیب، سنگهای دیگری که روی زمین بودند با دست دیگر به داخل دروازه هدایت میشدند و در پایان هم سنگی که به بالا انداخته و تمام سنگهایی که از دروازه رد شده بودند یکدفعه جمع میشدند و سنگ پرتابی هم گرفته میشد.

چاله، آخرین مرحله بازی بود که در آن، یکی از دستها به شکل مشت شده در می آمد و در قسمت بالای آن، سوراخی مثل چاله قرار میگرفت و ادامه اش هم مثل مرحله قبلی بود.

افتادن سنگ پرتابی به زمین، خوردن دست بازیکن به سنگی غیر از سنگی که باید برمی داشت یا حرکت میداد، برخورد کردن سنگها با یکدیگر در مرحله نشکن، برخورد نکردن سنگها با هم در مرحله بشکن و با موفقیت برداشتن سنگها در هر مرحله، نکاتی است که هر یک از بازیکنان باید رعایت میکردند، چرا که در غیر این صورت، دچار خطا در بازی شده بودند.

اگر در هر یک از مراحل، بازیکن بطور مداوم دچار خطا می شد باید نوبت را به بازیکن بعدی میداد و بازیکنی که خطا کرده هم در دور بعدی که نوبتش میشد باید دقیقا از همان مرحله ای که متوقف شده بود، بازی را ادامه میداد.

هدف از بازی یه قل دو قل چه بوده است؟

باید گفت کنترل دستان و قوی تر کردن آنها، تمرکز زیاد، تقویت هوش حرکتی و جنبشی افراد، هماهنگی های عضلانی، چابکی فرد و یادگیری مهارت و بازی های گروهی بخشی از هدف این بازی بوده که علاوه بر پر کردن اوقات فراغت افراد، اوقات خوشی را برای آنها به همراه داشته است.

حسن ذوالفقاری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، نویسنده و پژوهشگر ادبی در رابطه با پیدایش و اهمیت بازی میگوید: بازی، یکی از نیازهای ضروری هر انسانی و مقدمه زندگی است که این موضوع در کودکی بیشتر احساس می شود و کودکان را برای بستر زندگی آماده می کند و با توجه به ضرورت نیازهای بدنی، تربیتی و...، همیشه بازی کردن در میان بچه ها مرسوم بوده است.

این نویسنده ابتدای خلقت انسان را زمان پیدایش بازی ها میداند؛ بطوریکه می گوید بازی در سنت های گذشته، ضرورت و جزئی از زندگی بوده که اوقات فراغت افراد را تأمین میکرده و در حال حاضر نیز فرصتی است برای بچه ها که بتوانند فرصت های آزادی که دارند را با بازی کردن سپری کنند و بعضاً با هم سن و سالان خود تعامل داشته باشند و رشد پیدا کنند.

نکته ای که وجود دارد این است که همیشه تصور می کنیم بازی صرفاً برای کودکان است و باید گفت اینطور نیست، چرا که در گذشته بزرگترها نیز بازی های خود را داشته اند. بطور مثال؛ در ماه رمضان، پس از افطار در محله ها شروع به بازی میکردند و یا در ایام عید و شب نشینی ها بازی های مختص به خود را داشتند و مشغول به بازی کردن میشدند.

در گذشته، بازی های سنتی که بچه ها انجام میدادند به چند صورت بوده است. یعنی معمولاً جنبه بدنی و حرکتی داشته اند یا کلامی و یا شامل هردو می شده اند که از آن جمله میتوان به بازی عمو زنجیرباف و... اشاره کرد که در عین حرکتی بودن، با شعر نیز همراه بوده است و در حقیقت، در گذشته، هرکدام از بازی ها فوایدی داشته اند.

ذوالفقاری با اشاره به تفاوت بازی های دیروز و امروز ادامه میدهد: بازی های حرکتی، به تربیت بدن و بازی های کلامی به توسعه و تقویت زبان و قدرت بیان کمک می کرده اند و اغلب این بازی ها گروهی بوده اند که همین موضوع نشان دهنده تفاوت بازی های سنتی دیروز با بازی های رایانه ای امروز است که در مورد دوم، فرد می تواند به تنهایی انجام دهد و در این صورت، مهارتهای زیادی را هم بدست نمی آورد. اما وقتی بازی شکل جمعی پیدا کند فرد مهارتهای گروهی و ایجاد تفاهم با تک تک اعضا را بدست می آورد تا آنها بتوانند کاری جمعی را با یکدیگر انجام دهند.

البته به دلیل این که امروزه فضای بازی بچه ها از کوچه، محله، فضای میدانی و باز به خانه های اغلب، آپارتمانی تغییر کرده طبیعتاً، سبک و نوع بازی ها از کلامی و حرکتی به سمت فکری رفته است که این موضوع آسیب جدی بشمار می آید. زیرا بازی های رایانه ای امروز، روحیه هیجان و نشاطی که باید در بازی شکل بگیرد را ندارند. از طرفی هم، بازی نکردن، تنبلی فکری، بدنی و بدنبال آن اضافه وزن به همراه دارد.

برخی از بازی های سنتی هستند که در گذشته محبوب بوده اند. اما متأسفانه امروز یا فراموش شده اند یا اینکه در حال به فراموشی سپرده شدن هستند و میتوان با زنده کردن آنها این نوع بازی ها را در خانه انجام داد که یک قل دو قل از آن جمله است و در مقابل، بازی هایی مثل وسطی، هفت سنگ و...به مکان باز نیاز دارند تا بچه ها بتوانند به راحتی این بازی ها را انجام دهند و بدنبال آن، برخی از بازی های سنتی می توانند به دلیل وجود فضای باز، در مدارس کشور تبلیغ و انجام شوند و ترویج همه این بازی های ایرانی، کمک والدین، معلمان و مسئولان مربوطه را می طلبد تا نسل امروز همانند نسل گذشته، خاطرات شیرینی از آنها را داشته باشند.