بیشترین توسعه و عمران حرم رضوی در دوران پادشاهان صفوی رخ داد

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، بیشترین توسعه و عمران حرم رضوی در دوران پادشاهان صفوی رخ داد.

استادان و هنرمندان زیادی با توجه به مهارت، حکمت و با بهره گیری از علومی چون معماری، نگارگری، تاریخ، هنر و اسطوره شناسی فضاهایی از حرم چون صحن ها، رواق ها و گنبدها را به صورتی نمادین آراسته اند تا با این روش بنیادهای فرهنگ ایرانی و اسطوره های اسلامی به نمایش درآیند.

رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان شناس خراسانی در خصوص تاریخچه و معماری حرم رضوی اظهار کرد: از سال 1010 هجری قمری که تجدید طلاکاری گنبد حرم مطهر به دستور شاه عباس صفوی آغاز شد، اقدامات اساسی او جهت گسترش و رونق بی چون و چرای حرم رضوی گسترش یافت.

وی اضافه کرد: جهت احقاق ایده های پادشاه مقتدر صفوی معماران، هنرمندان و خوش نویسان نام آور در مشهد گرد آمدند و شاهکار آفریدند. برای مثال بر کتیبه مینایی ساقه گنبد نوشته شده هنگامی که شاه عباس در سال 1010 هجری قمری با پای پیاده از اصفهان به مشهد آمد، طلاکاری گنبد را آغاز کرد و کار طلاکاری در سال 1016 هجری قمری به اتمام رسید. خطاط کتیبه علیرضا عباسی و نام زرگرهای آن کمال الدین محمد نازل یزدی و محمدباقر ابن حاج زمان جیرانی بوده اند.

این پژوهشگر خراسانی ادامه داد: اندکی پس از طلاکاری گنبد به دستور شاه عباس صندوقی بالای مرقد امام رضا (ع) نیز با ورقه های طلایی کوچک و بزرگ مکتوب به خط ثلث و نستعلیق علیرضا عباسی نصب شد.

لباف خانیکی خاطرنشان کرد: پس از آن سالها نیز چندین بنا و فضای معماری در مجاورت بقعه امام هشتم (ع) ساخته شد. یکی از آن فضاها رواق توحیدخانه بود که گویا به درخواست ملا محسن فیض کاشانی در شمال بقعه ساخته شده است.

وی گفت: رواق دیگر که به گنبد الله وردیخان مشهور است، در مشرق توحیدخانه و به دستور الله وردیخان، سردار مشهور شاه عباس ساخته شد و او بعد از فوت در همان محل به خاک سپرده شد. ویژگی این بنا تزیینات زیبای خیره کننده آن است که با کاشی های معرق شکل گرفته است.

این پژوهشگر خراسانی اضافه کرد: بر ورودی باشکوه سمت شرقی آن بنا کتیبه ای بر زمینه کاشی گل و بوته دار نشسته که بر آن معمار بنا به نام امیر ابن حاج محمود نظرانی و تاریخ بنا به سال 1023 هجری قمری مشاهده می شود اما مهمترین اتفاقی که در عصر شاه عباس اول صفوی در حرم مطهر رخ داد، گسترش و بازسازی صحن کهنه (صحن انقلاب اسلامی) بود.

لباف خانیکی عنوان کرد: با دستور و نظارت شاه عباس دیوار ضلع شمالی صحن با راهرو و اطاق هایی بر بالای آن و ورودی ها و ایوان های بزرگ سمت شرق و غرب و خیابانی در امتداد شرق به غرب که از 2 طرف به صحن عتیق منتهی می شد، احداث شد. در سمت جنوبی صحن و مقابل ایوان امیر علیشیر نوایی نیز ایوان دیگری به نام ایوان عباسی ساخته شد که به لحاظ ساختار و تزیینات شباهت های زیادی با برخی فضاهای مسجد شاه (مسجد امام کنونی) و مسجد شیخ لطف الله در اصفهان دارد و هنرمندان و خوشنویسانی مانند محمد رضا امامی که در آن مسجدها هنرنمایی کرده اند، ایوان عباسی و دیگر ایوان های صحن کهنه را با انواع نقش و خط آراسته اند.

وی ادامه داد: اسکندر بیک منشی (مورخ) در رابطه با گسترش صحن عتیق نوشته از آنجا که صحن کهنه و ایوان امیر علیشیر نوایی تنگ و حقیر به نظر رسید، شاه عباس در سال 1021 هجری قمری بناهایی را که در ضلع شرقی رو به ویرانی گذاشته بود، از میان برداشت و صحن را به گونه ای توسعه داد که ایوان دقیقا بر وسط آن قرار گیرد. او همچنین سه ایوان، یکی در جنوب و در برابر ایوان امیر علیشیر و 2 مورد در غرب و شرق صحن کهنه احداث کرد. افزون بر آن او 2 خیابان بین دروازه های شرقی و غربی شهر ایجاد کرد که از 2 طرف به صحن می رسید.

از آنجا که مردم مشهد و زوار از کمبود آب در رنج بودند، شاه عباس دستور داد با احداث نهری آب را از چشمه گلسب (چشمه گیلاس کنونی) و دیگر قنات ها به شهر آوردند. نهر از وسط خیابان بگونه ای به صحن آورده شد که پس از پر آب کردن حوض وسط آن به بخش غربی خیابان جاری میشد.

این باستان شناس خراسانی اظهار کرد: در یکی از سفرهای شاه عباس که سه ماه به درازا کشید، اقدامات جانبی دیگری نیز در حرم مطهر انجام شد. برای مثال ملا جلال منجم با استفاده از فرصت و به امر شاه دری دیگر از جانب پایین در گنبد حضرت گشود و یک جفت در مرصع به جواهر قیمتی بر آن نصب کرد و چون از شمع و پیه سوز دود بر گنبد نشسته بود، دستور داد 2 روزن بزرگ بر همان گنبد احداث کرده و با پنجره های آهنی محکم کنند. پس از این اقدام درون گنبد بسیار روشن و باصفا شد.

لباف خانیکی افزود: جاذبه معنوی و ولایی حضرت رضا (ع) برای پادشاهان صفوی بخصوص شاه عباس اول به اندازه ای بود که با وجود خطر حمله ازبک ها و تصرف های پی در پی مشهد از حرم غافل نبود و بیشترین توسعه و عمران این آستان در دوران حکومت او انجام شد.