وضعیت این روزهای خانه مستوفی الممالک تهران

ایسنا/ این خبر پیرامون وضعیت این روزهای خانه مستوفی الممالک تهران برای شما نگارش شده است.

از کوچه پس کوچه هایی که بیشتر خانه های قدیمی اش در قرق کارگاه ها و انبارهاست، میگذرم تا به عمارت کارت پستالی برسم. از دور، بخشی از سردر و یک تک درخت کاج خشک شده به من مژده رسیدن می دهند. مقابل یک در زهوار دررفته سبزرنگ می ایستم و این نقطه شروع ماجراست.

پیش از آنکه وارد عمارت شوم، نگاهی به حیاط می اندازم، حتی وضعیت درختان هم نسبت به پارسال بدتر شده است. گوشه ای از حیاط به تلی از خاک و تنه درختان خشک شده اختصاص دارد و کنار همان ها میتوان باقیمانده مجسمه های سنگی شکسته شده عمارت را دید. آنطرف تر مرغ، خروس و اردک های آقای سرایدار دانه می خورند و درست پشت سر آنها گلخانه با شیشه های شکسته نظرم را جلب می کند.

اوضاع زیرزمین هم تعریفی ندارد. درست زیر اتاق پروانه ای در زیرزمین ایستاده ام. پوشش بخشی از سقف ریخته و تیرک های چوبی بچشم می آیند و کافی است یک نفر آن بالا با خیال تماشای پروانه های سقف در حال قدم زدن باشد که تو این پایین احساس ترس کنی که مبادا سقف بر سرت هوار شود.

هر سال دریغ از پارسال؛ این شبیه ترین و ملموس ترین ضرب المثلی است که با دیدن دوباره خانه مستوفی الممالک به ذهن کسانی می رسد که قبلا هم از آن دیدن کرده اند. درست یک سال قبل بود که برای اولین بار پا به خانه پروانه ای گذاشتم. وضعیتش تعریفی نداشت اما قطعا از امسال که پروانه های سقف اتاق شاه نشینش در حال افتادن بودند، بهتر بود. شاید هم وقت رهایی رسیده است تا یک به یک با خیال پرواز از سقف این خانه 128 ساله جدا شوند؛ غافل از اینکه مقصد بعدی، زمین خاکی و سرد اتاق است. باقی بخش ها هم تعریفی ندارد. همان ابتدا که وارد عمارت میشوی بالای یکی از سرستون ها کبوتری لانه درست کرده، روی کاشی های لق که راه میروی صدایشان در سکوت خانه می پیچد، سقف دوتا از اتاق ها در حال ریزش است و جای یادگاری نویسی های گروه های فیلمبرداری بر تن خسته عمارت به تو دهن کجی می کند. البته حیاط و زیرزمین هم وضع بهتری ندارند.

میرزا حسن مستوفی الممالک کیست؟

حسن مستوفی در سال 1254 ه .ش به دنیا آمد. پدر او میرزا یوسف آشتیانی نیز از رجال قاجار، مستوفی الممالک و صدرالاعظم بود که از سوی ناصرالدین شاه با عنوان «جناب آقا» خطاب میشد. از آنجا که میرزا حسن در سن 12 سالگی پدرش را از دست داد، لقب آقا و شغل پدر (مستوفی الممالکی یا همان وزیر دارایی امروز) را به صورت موروثی از آن خود کرد. او در این سن وارد خدمات دیوانی شد و در مقام مستوفی الممالک، ریاست کل مالیه ایران را برعهده گرفت. او در سن 26 سالگی به اروپا رفت و فرصتی پیدا کرد تا با نظام های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اروپا آشنا شود و در عین حال برای پذیرش مسئولیت در دوران پس از مشروطه آمادگی لازم را پیدا کند. او پس از برقراری نظام مشروطه و در فاصله سالهای 1286 تا 1306 خورشیدی در ادوار گوناگون مجلس شورای ملی به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد.

این خانواده که نقش مهمی در تاریخ ایران دارند، مالک اراضی وسیعی در تهران و شمیران و شکل دهنده برخی محلات شهر مانند حسن آباد، یوسف آباد، بهجت آباد و ده ونک بودند و موقوفات مهمی را در شهر تهران از خود به جا گذاشتند که از جمله آنها میتوان به قلعه ارامنه، کلیسای میناس مقدس و بخشی از زمین های دانشگاه الزهرا در محدوده ونک اشاره کرد.

داستان این خانه اما از سال 1273 ه .ش یعنی در آخرین سالهای سلطنت ناصرالدین شاه آغاز شد؛ خانه ای که توسط میراز حسن مستوفی در باغ پدری و در جبهه جنوبی چال حصار و در پهنه میانی محله سنگلج ساخته شد. این باغ که مساحت بمراتب بیشتری داشت، پس از فوت میرزا حسن، تفکیک و بخشهایی از آن فروخته شد و فقط عمارت اصلی در یک زمین حدودا 1600 متری باقی ماند تا اینکه سرانجام در دوم اردیبهشت سال 1356 این خانه در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. در دهه 70 هم شرکت پست با هدف تبدیل این بنا به موزه، این اثر تاریخی را از ورثه آقای مستوفی خریداری کرد اما نزدیک به سه دهه است که این عمارت به حال خود رها شده و هر روز وضعیت آن نسبت به روز قبل بدلیل عدم رسیدگی بدتر می شود.

و داستان این روزهای خانه پروانه ای

داستان مهجوری این خانه تا اوایل تابستان سال 1397 ادامه داشت. درست در همین ایام بود که محمدجواد آذری جهرمی، وزیر سابق ارتباطات متوجه شد این خانه ازرشمند متعلق به وزارتخانه متبوعش است و بسرعت دستور رسیدگی به وضعیت خانه را داد. او با انتشار پستی در صفحه اینستاگرامش پیرامون وضعیت این روزهای خانه مستوفی الممالک تهران خبر داده بود: طرح احیای خانه تاریخی مستوفی الممالک کلید خورد و قرار است به یک مرکز فرهنگی تبدیل شود؛ وعده ای که البته هیچگاه محقق نشد!

با انتشار این پست و بدنبال برگزاری نشست خبری وزیر جوان با متخصصان و فعالان میراث فرهنگی کم کم بیم ها به امید تبدیل شدند که بالاخره صدای تخریب این عمارت به گوش مسئولین رسیده است. با این مطلب وزیر ارتباطات نخستین قدم ها برای عملی شدن قول آقای وزیر برداشته شد و در نخستین اقدام، این عمارت برای احیا از بخش پست به مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارتخانه که مدیرکل آن یکی از فعالان قدیمی میراث فرهنگی بود، واگذار شد.

تا قبل از این اتفاق خانه مستوفی شاهد حضور گروه های فیلمبرداری متعددی از جمله «دلشدگان»، «شهرزاد»، «خوب بد جلف» و این تازگی ها سریال «از یادها رفته» بود؛ گروه هایی که به دلخواه خود تغییراتی در بنا ایجاد میکردند؛ تغییراتی از زدن رنگ قرمز به دیوارهای این عمارت خسته تا صورتی کردن ایوان پشتی عمارت، چسباندن پارچه به جداره بیرونی.

اما این خیال خوش هم دوام چندانی نداشت. آذری جهرمی که تاکید کرده بود «برای بازسازی و ترمیم و تعریف کاربری جدید خانه مستوفی الممالک بعنوان یکی از ارزش های تاریخی مصمم هستیم» بزودی وعده خود را از یاد برد. یک سال بعد از وعده های طلایی او یعنی در بهار 1398 بود که علی بختیار، رئیس وقت فراکسیون پاسخگو در مجلس شورای اسلامی با شنیدن خبرهایی از وضعیت نامطلوب خانه، تصمیم به بازدید از آن گرفت اما این بازدید هم سرانجام خوشی برای خانه به دنبال نداشت.

در این میان اعضای شورای شهر سابق هم مراتب اعتراض خود را نسبت به وضعیت این خانه در دل بافت تاریخی تهران عنوان میکردند اما گویی گوش شنوایی برای شنیدن ضجه های این عمارت نبود. با رسیدن به روزهای پایانی دولت قبل، مجددا تلاش هایی برای معطوف سازی توجه ها به این خانه از سوی فعالان فرهنگی شکل گرفت تا شاید پیش از اتمام دولت بتوان کاری برای خانه کرد اما این اقدامات هم راه به جایی نبرد و در نهایت پیشنهاد جذب سرمایه گذار بخش خصوصی برای مرمت و احیای این بنا از سوی حجت نظری عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی وقت شورای شهر تهران در مرداد 1400 مطرح شد که این طرح هم تاکنون بی ثمر مانده است.

البته ناگفته نماند که در همان ایام پیشنهاد تغییر تملک خانه از وزارت ارتباطات به وزارت میراث فرهنگی از سوی آذری جهرمی به مونسان وزیر وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری داده شده بود اما او درخواست کرده بود تا خانه همچنان در اختیار وزارت ارتباطات بماند.

این روزها اما در هیاهو و شلوغی کوچه پس کوچه های منتهی به بازار بزرگ تهران و زیر گوش ارگ سلطنتی کاخ گلستان، بقایای عمارت یکی از دولتمردان بزرگ قاجار و پهلوی مرگ تدریجی را به خود می بیند؛ عمارتی که این اواخر به جای آنکه مسئولان و مرمتگران در حال رفت و آمد به آن باشند شاهد حضور گاه و بی گاه تورهای تهرانگردی یا عکاسان مدلینگ است؛ عمارتی کم نظیر که هرچند سخت اما در قلب تاریخی پایتخت نفس میکشد و فعلا سرپا مانده تا شاید روزهای بهتری در انتظارش باشد.