حمام های سنتی تهران نفسهای آخر را می کشند

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های بدست رسیده، حمام های سنتی تهران نفسهای آخر را می کشند.

حمام های سنتی تهران نفس های آخر را می کشند. یا تعطیل و متروکه شده اند یا جایشان ساختمانهای تجاری و مسکونی سبز شده و تعدادی کمی از آنها هم روزهای آخر زندگیشان را می گذرانند.

صندلی های فلزی آبی رنگ ارج را دور تا دور سالن انتظار چیده است. شانه های چند صندلی به حوله های رنگارنگی که رویشان پهن شده، گرم است. حاج علی روی یک صندلی، خسته لم داده و سیگارش را می پیچد. بعضی از گیاهان از پشت پنجره تا سقف قد کشیده اند و نور از بین برگها راه خودش را به وسط حمام باز کرده است.

کمر حاجی بعد از 88 سال خمیده شده و وقتی راه می رود پایش را روی زمین می کشد. 62 سال پیش زمانی که اولین خشت حمام را می گذاشتند تا حالا آنجا را اداره می کند. هر روز از 8 صبح در گرمابه را باز می کند و تا 8 شب طاقت می آورد و معمولا در یک روز 30 مشتری راه می اندازد.

دو مرد جوان وارد می شوند. حاجی خودش را به پشت دخل می رساند. کارت خوان ندارد و پول نقد می خواهد. یکی از مردها دست در جیبش می کند و 50 هزار تومان به حاجی می دهد. برای یک ساعت حمام، نفری 25 هزار تومان میگیرد. پایش را روی زمین می کشد و دو مرد را روانه یکی از حمام های نمره می کند و ساعت ورودشان را روی کاغذی که جلوی در به یک میخ بند کرده، می نویسد و برمی گردد و روی صندلی خسته اش لم می دهد.

«یه زمانی اینجا برو بیایی داشت. انقدر دوماد و عروس برای حموم می آوردن و روی سرش نقل و نبات می ریختن که کف حموم سفید می شد. زائو می آوردن حموم و شیرینی و شربت می دادن. چه روزای عیدی که من تو این حموم سر کردم. هی ... خانوم ... گل بود و بهار بود، گذشت ... حالا دیگه همه خونه ها حموم داره و فقط کارگرا و معتادا و یه وقتایی هم سربازا میان حموم. اینجا رو برای ثوابش باز نگه داشتم. خدا میدونه تا کی می تونم دووم بیارم چون خرج و دخلش باهم جور درنمیاد و اصن راضی نیستم.»

حالا دیگر نه از آب زرشک تگری خبری است و نه نوشابه های شیشه ای کانادا. جای شامپوهای پلاستیکی زرد را قوطی های کوچک شامپوهای هتلی گرفته که هر کدام پنج هزار تومان است و صابون های کوچک عطری هم هر عدد سه هزار تومان.

دو دختر جوان وارد حمام می شوند. با حاج علی سلام و علیکی می کنند و می خواهند در حمام عمومی را باز کند تا داخلش را ببینند اما حاجی روی خوش بهشان نشان نمی دهد تا بروند: «روزی چند نفر از اینا میان و میخوان توی حمومو ببینن. برای دستشویی میان، فک می کنن من نمی فهمم. باید حواسم به اینا باشه، دیگه نمیشه به کسی اعتماد کرد. یه بار دو تا پسر جوون اومدن و رفتن تو حموم، یکیشون زودتر اومد بیرون و گفت دوستش که بیاد بیرون حساب می کنه و رفت. هر چی صبر کردم دیدم کسی نمیاد بیرون، در زدم و رفتم تو، دیدم طرفو کشته. مونده بودم چیکارش کنم. واسه همین اتفاق 6 ماه اسیر کلانتری و آگاهی شدم.»

در یکی از حمام ها باز می شود و جوانی بیرون می آید. سر و وضعش را مرتب می کند و از حمام بیرون می زند. حاجی در آبی رنگ همان حمام را باز می کند و داخلش را نگاهی می اندازد. لگن قرمزی را برمی دارد و نشانم می دهد: «همین لگنو می بینی؟ باید 60 هزار تومن بخرم. اونوقت مشتری میاد می شینه روش و می شکندش. مگه چقدر واسه حموم پول میدن؟ ماهی یک تا یک میلیون و 500 هزار تومن پول برق و گاز میدم. می بینی خانوم؟ اصن نمی صرفه.»

حمام های سنتی تهران جایی برای خانم ها ندارند و فقط ویژه آقایان هستند. حاجی تا سال 1374 فقط پنج کارگر زن داشت؛ در حمام زنانه از کوچه پشتی باز می شده اما سالهاست که بسته شده است. از زمانی که خانه ها گازکشی شد، بساط حمام های عمومی هم جمع شد و فقط حمام های نمره مانده اند. سالی چند بار مثل بیست و یکم ماه رمضان، روزهای تاسوعا و عاشورا و 13 بدر در همین حمام های نمره هم بسته می شود، چرا که باورهای عامه این بوده که نباید در روزهای قتل حمام رفت.

سینه حاجی علی بین صحبت هایش خس خس می کند و نفس های بریده بریده اش برایش از گذشته به یادگار ماند؛ زمانی که آب حمام ها با نفت گرم میشده است. او دیابت هم دارد و دو سالی می شود که زنش را از دست داده و حالا منتظر است که عمر خودش هم تمام شود: «منم دیگه رفتنی ام، دیر یا زود، روزگار خیلی بهم سخت می گذره، خدا به داد شما جوونا برسه با این همه گرونی و بیکاری. پسر خودم مهندسی عمران خونده، 42 سالشه و بیکاره، هر جا میرم براش خواستگاری میگن باباش حمومیه. دل آدم میگیره خانوم...»

از حمامی که حالا زمینش 20 میلیارد تومان می ارزد، بیرون می زنم. از سردر آن جز چند حرف پراکنده، اسمی نمانده است.

براساس مقاله حمام های سنتی تهران نفسهای آخر را می کشند، باید بدانید که حمام بعدی که به آن سر می زنم، متروکه شده و درهایش بسته است. حمام دیگری پیدا می کنم. پسر جوانی پشت دخل نشسته و با موبایلش سرگرم است. همه 20 حمام نمره ای که 66 سال پیش ساخته شده، از مشتری خالی اند و قرار است تا دو ماه دیگر جایش یک مجتمع سبز شود.

پسر 28 ساله است و حقوق خوانده و گاهی هم به پدرش در حمام کمک می کند؛ از مشت و مال گرفته که برای 20 دقیقه اش 50 هزار تومان می گیرد تا کارهای دیگر اما متقاضی کمی دارند و بیشتر مشتری هایشان، کارگر و معتاد هستند که بعضی از آنان درخواست های عجیب و غریبی هم می کنند: «مشتری داشتیم که ظاهر خیلی محترمی هم داشته و درخواست مشت و مال کرد. وقتی رفتم تو حموم و کارمو شروع کردم درخواستی ازم کرد که حالم بد شد و از حموم زدم بیرون. حالا من به اندازه بابام تجربه ندارم، بذارین بابا بیاد باید خاطره های اونو بشنوین.»

حمام از پدر زن عمویش به عمویش ارث رسیده و حالا او و پدرش چرخش را می چرخانند و دو ماه دیگر بیشتر آنجا مهمان نیستند، چرا که مجوز ساخت و سازش صادر شده است.

مغازه دارهای اطراف هر چند دقیقه یکبار برای استفاده از دستشویی وارد حمام می شوند. برگهای گیاه پوتوس، سالن انتظار را برداشته اند و روی در حمام عمومی کاغذ «ورود ممنوع» چسبانده اند و حالا تبدیل به انبار شده است. در این حمام هم جایی برای زنان نیست اما آثار زمانی که زنان هم می توانستند از امکانات حمام عمومی استفاده کنند، هنوز بجا مانده است؛ نوشته های رنگ و رو رفته ای مثل: «ورود آقایان به سالن زنانه ممنوع»

پسر جوان میگوید: «تا سال 80 اینجا رونق داشت و زن ها هم می اومدن اما وقتی وزارت بهداشت فعالیت حمومای عمومی رو ممنوع کرد، سالن های عمومی بسته و تبدیل به انبار شدن. آدم داریم که 30 سال پیش با باباش می اومده حموم و از اینجا خاطره داره و میگه اون موقع ها انقدر سالن انتظار شلوغ بوده که باید نوبت می گرفتن، می رفتن تو صف تا صداشون کنن. اما این آدما خیلی کمن و حالا کمتر کسی میاد حموم بیرون. معمولا مشتری این حموم قشر ضعیفن. مثلا مشتری داشتیم که معتاد بوده و اومده گفته من 10 هزار تومن بیشتر ندارم، میشه بذاری با همین پول برم یه دوش بگیرم؟ یا کارگرایی که میان واسه دادن 25 هزار تومن هم چونه می زنن. خب شما توقع داری با این اوضاع حموم های عمومی دووم بیارن؟ حتی یه زمانی تشت های اینجا مسی بود که دزدیدنش.»

براساس مقاله حمام های سنتی تهران نفسهای آخر را می کشند، باید بدانید که پدرش بعد از 40 دقیقه می آید و سفره دلش را باز می کند. زمانی معلم روستایی در لرستان بوده که بدون هیچ دلیلی اخراجش می کنند و شکایت هم بی فایده بود. بعد از آن مجبور شده شغل های دیگر فصلی را امتحان کند تا بتواند سه فرزندش را بزرگ کند. حالا بچه هایش همه درس خوانده اند، یکی مهندس است و یکی دیگر برای امتحان وکالت می خواند. چند سالی است که به ناچار همراه پسرش در یکی از حمام های نمره زندگی می کند و برای همسرش که در شهر دیگری زندگی می کند پول می فرستد. از کار در حمام و دلاکی متنفر است اما چاره چیست؟ با 60 سال سن کجا به او کار می دهند؟

«98 درصد مشتریای اینجا بدن و درخواست بد می کنن. اگه پسر بودی سیر تا پیاز درخواستاشونو برات تعریف می کردم اما روم نمیشه به شما بگم. تو این سالا خون به جیگر شدم. منو پسرم شبا توی بوی لجن می خوابیم چون توانایی اجاره یه خونه رو ندارم. اینجا پر از اجنه است اما انقدر سم ریختم که حتی شما یه سوسک هم نمی تونی پیدا کنی. من خیلی به اینجا می رسم و تمیزش می کنم چون مامور بهداشت هر 20 روز یه بار یا ماهی یه بار میاد بازرسی و آب اینجا رو تست می کنه. ما دستگاه کلر داریم و باید به آب کلر بزنیم.»

یکی از اتاقک های حمام را تبدیل به آشپزخانه کرده است. بلند می شود و زیر سماور را روشن می کند:

- چای می خوری یا قهوه؟

- ممنون. هیچکدوم

- نگران نباش. وسایل اینجا تمیزه . اگه دلت نمیگیره برات تو لیوان یه بار مصرف می ریزم. من موظفم رسم مهمون نوازی رو بجا بیارم اما زیاد اصرار نمی کنم، چون شاید یکی دوست نداشته باشه.

برای خودش یک استکان چای می ریزد. ساعت از 8 گذشته اما چراغ حمام همچنان روشن است و در آن باز. دلاکی را با نگاه کردن یاد گرفته است و حالا مشتری های ثابت هم دارد که در سرما و گرما با موتور از خاک سفید یا میدان امام حسین پیش او می روند؛ مشتری هایی که 98 درصد آنان گرفتار اعتیاد هستند.

چایش را سر می کشد و این شعر را می خواند: «افسرده دلی آزرده کند انجمنی را ... زندگی تو اینجا برام پر از سالهای تلخ و عجیبه. ببخش اگه با حرفام ناراحتت کردم، صبح تا شب همیشه کار می کنم بدون تفریح. معلوم نیست دو ماه دیگه سرنوشت ما چی بشه.»

در فکر فرو می رود و زیر لب با خودش چیزهایی زمزمه می کند. خداحافظی می کنم و از در حمام بیرون می زنم.

اوضاع حمام های سنتی تهران چندان خوب نیست. خیلی از آنها تخریب شده اند و جایشان مجتمع های تجاری قد علم کرده است. چند تایی هم که در برخی از محله ها هنوز باقی مانده اند تعطیل شده اند. آنهایی هم که همچنان کار می کنند مثل صاحبانشان نفس های آخر را می کشند و طبیعتا نسل های آینده نمی دانند که زمانی پدربزرگ و مادربزرگ هایشان کجا و چگونه جسمشان را از آلودگی ها پاک میکردند. درحالیکه چند کیلومتر دورتر، پشت خط هایی که آدم های دنیا را به اسم مرز از هم دور کرده است، در همسایگی نه تنها از حمام های سنتی قدیمی به عنوان یک جاذبه گردشگری استفاده می کنند بلکه حمام های جدیدی هم با همان معماری قدیمی می سازند و به اسم «حمام ترکی» به گردشگران معرفی می کنند و خدمات زیادی از جمله ماساژ و مشت و مال می دهند و به دلار هم پول میگیرند.