حیات شبانه چرا و چگونه به وجود آمد؟

ایسنا/ بدنبال آخرین خبرهای بدست رسیده، این پرسش مطرح می گردد که حیات شبانه چرا و چگونه به وجود آمد؟

روزها تاریک و شب ها روشن، لب ها عطشان و معده ها جوعان؛ «رمضان» است. ماه میهمانی که می رسد، روز برای بسیاری از کسبه، از دم دم های اذان ظهر شروع می شود و تا اذان مغرب ادامه پیدا می یابد؛ از تیزی آفتابی که بر هرم بدن می افزاید، تا غروبی که جان را در تن کرخت می کند. اما همین که آفتاب می رود، شهر بیدار می شود؛ خیابان ها ترافیک می بندد و مغازه ها یکی یکی باز می کنند. اغلب رستوران ها، کافه ها، اغذیه فروشی ها و فروشگاه هایی که سروکارشان با خوراکی و مواد غذایی است، بعد از افطار شروع بکار می کنند. پارک ها و محافل عمومی غلغله شده و قرارها و دیدارها به ساعات تاریکی شب موکول می شود.

نقل امروز و دیروز نیست، سالهاست که ماه رمضان تنها بازه زمانی است که شبهایش از روزها، باکیفیت تر و شلوغ تر است. در سالهای اخیر، روال زندگی در ماه رمضان بدین صورت است که اغلب مشاغل اداری، بدلیل رفاه حال روزه داران، ساعت کاری کوتاهتری دارند. به همین ترتیب خیلی از مشاغل دیگر هم به تبعیت از ساعت حضور افراد شاغل، زمان کاری خود را با آنها منطبق می کنند. در یک ماه رمضان، از افطار تا سحر شب نیست.

یعقوب موسوی، استاد دانشگاه به این مسئله اشاره کرد که از آنجایی که شهر نمی تواند در طول روز پاسخگوی تمام انتظارات و مطالبات مردم باشد و جمعیت متکثر و متنوع و دارای سلایق، اشتغال و فعالیت های مختلف نمی توانند بطور کامل در روز تأمین شوند و خواسته هایشان مجاب شود، بخشی از امور خود را به شب که آرامش بیشتری بر فضا حاکم است، موکول می کنند.

بصورت طبیعی، برخی مراکز درمانی و بهداشتی، خدماتی، رفاهی و... شبها فعالند، بنابراین برای اینکه از فعالیت آنها خوب استفاده شود، می بایست حیات شبانه را پذیرفت. این پژوهشگر گفت: اینکه بگوییم شهر باید از ساعت دوازده شب تعطیل بشود تا صبح، فرمولی غلط، ناقص و نابه کاراست. شبها فعالیت بیمارستان ها برقرار است و افراد در سطح شهر جابجا می شوند. حتی بعضی از افراد دوست دارند از فضای شب استفاده های معنوی، فرهنگی و تفریحی کنند. به همین دلیل، نهادهای مسئول در جای جای دنیا، بخشهایی از شهر را تا پاسی از شب به برخی فعالیت ها تخصیص داده اند.

در طی سالیان دراز، در دنیا، شهرها گسترش یافته اند و به تبع، انتظارات و توقعات توده های شهرنشین نیز افزایش پیدا کرده و با این امکاناتی که شهرها به لحاظ زیرساخت فراهم کرده اند، حیات شبانه، مطالبه اجتناب ناپذیر و منطقی مردم است که می خواهند از آن استفاده کنند. اما در ایران مدتهاست که موضوع حیات شبانه در حوزه مدیریت شهری، در سازمان هایی نظیر شهرداری مطرح، و بخشی از مناطق تهران هم برای این امر مشخص شده است. موسوی در این باره بیان کرد: در این پروژه، منطقه 12 تهران به عنوان یکی از اصلی ترین پاتوق ها جهت برقراری این رویداد معرفی می شود. اما در حال حاضر، امر مهم بحث بر سر طراحی، برنامه ریزی، تخصیص فضاهای خاص و کنترل حیات شبانه است.

این جامعه شناس پیرامون اینکه حیات شبانه چرا و چگونه به وجود آمد؟ توضیح داد: در ایران و در ایام ماه رمضان، فعالیت های شب هنگام می تواند معنوی، عبادی، دینی و نیایشی باشد. به همین منظور میتوان در برخی از مساجد را در شب باز گذاشت یا میتوان فضاهایی را مختص «لیالی قدر» طراحی کرد که کاربری شبانه اش ثمربخش است. فضای شبانه تغییر اجتناب ناپذیر شهر است و به چگونگی استفاده و مدیریت آن بازمی گردد. میتوان از حیات شبانه استفاده صنعتی، تجاری، رفاهی، فرهنگی و... کرد. میتوان حیات شبانه را در کاربری های مختلف طراحی کرد از جمله کاربری های فرهنگی و مذهبی.

حیات شبانه چه اثری بر روحیه عمومی مردم میگذارد؟

زیست در شب به چیزی لطمه نمی زند، بلکه تجدید قوایی ست مثبت. در روان شناسی شهر سلایق، علایق، گرایش ها و طبع های روحی و روانی متنوع اند. برخی دوست دارند و ترجیح می دهند شبها زندگی کنند، نمیتوان آنها را نادیده گرفت، کما اینکه تعدادشان محدود باشد. جوانانی هستند که به هر علت، شب بیدار و روز خوابند. زنان و مردانی وجود دارند که شب زندگیشان است و روز زمان استراحتشان. شاید بعضی فکر کنند که استراحت در شب و کار کردن در روز، درست ترین سبک زندگی باشد.

این جامعه شناس در این باره گفت: این یک توصیه و تکلیفی استحبابی است و اجرا و اجباری در کار نیست. یعنی افراد می توانند شبها تا صبح بیدار بمانند، به عبادت و نیایش بپردازند، کتاب بخوانند، قدم بزنند، پیاده روی، ورزش و تفریح کنند، و این به علاقه افراد برمی گردد. یک شهر شهروندمدار، شهری ست که آدمها در آن دارای حقوقی هستند، و حق زندگی در فضایی را دارند که آن را مطالبه می کنند. از این رو، متولیان شهری اگر می خواهند به حقوق آنها پاسخ بدهند، باید بپذیرند که بخشی از مردم، زیست شبانه دارند و نمیتوان این حق شهروندی را از آنان سلب کرد.

زمانی که زیست شبانه این بخش به رسمیت شناخته شود، می بایست فضا و امکاناتی را برای آنها تدارک دید. ممکن است یا خیابان هایی را تخصیص دهیم یا اینکه مراکز و نقاطی را برای این امر تعریف کنیم. حتی لازم نیست تمام شهر به امکانات زیست شبانه مجهز شوند؛ حداقل این ایده برای شهری با شرایطی مثل تهران نشدنی و ناخواناست. اما اگر حیات شبانه، حداقل در برخی مناطق به رسمیت شناخته شود، بخشی از فعالیت های روزانه به شب منتقل می شود. در بعضی از شهرهای جهان، شهرهای زیرزمینی تعریف کرده اند؛ بدین صورت که مثلا در شهری مثل توکیو، بخشی از اماکن را زیر زمین ساخته اند، چرا که فضای زیادی ندارند.

موسوی به راه اندازی فضای آموزشی شبانه در شهر اشاره کرد و گفت: به غیر از مراکز بهداری، درمانی، آتش نشانی و... می بایست مراکز بیشتری را برای فعالیت در شب اختصاص داد. میتوان مراکز فرهنگی، ورزشی و آموزشی بیشتری را برای فعالیت در شب دایر کرد. دسته ای از افراد وجود دارند که شبها گیرایی بیشتری برای درس خواندن دارند یا اینکه در طول روز مجال و فرصت حضور در فضای آموزشی را ندارند و می بایست زمینه برای تعالی این افراد با تشکیل مراکز شبانه فراهم شود و این مستلزم تصمیم گیری های بزرگ است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا موکداً اشاره کرد: برای بیشتر شدن فعالیت های فرهنگی و هنری در شبها، میتوان ساعت فعالیت سالن های تئاتر، کنسرت و سینما را افزایش داد و اماکنی را برای کارهای هنری مثل نقالی، روخوانی، مرثیه خوانی، نمایش، روخوانی و نقد کتاب و... چیزهایی که با سنت عمومی ما همساز است، تعبیه کرد. شهرداری می بایست زورخانه ها یا نقال خانه های سنتی را احیا کرده و چراغ آنها را روشن بگذارد. کافه تریاهایی که شب شعر و موسیقی سالم در آنها برگزار می شود، به بهداشت روانی ساکنین شهر کمک می کنند و به نیازهای روحی آنها پاسخ می دهند. همه جای دنیا چنین چیزهایی هست، حال میتوان ساعت آن را کوتاه و بلند کر».

کدام مناطق در پایتخت ظرفیت برای برقراری زیست شبانه را دارند؟

سید یعقوب موسوی بعضی از مناطق تهران را برای اجرای این طرح، مناسب دانست و از آنها نام برد: محدوده خیابان پانزده خرداد، خیابان ناصرخسرو، میدان فردوسی، بهارستان، خیابان سی تیر، پارک دانشجو، پارک لاله، میدان انقلاب و بطور کلی حوالی منطقه 12 تهران و یک یا دو محله همجوار، مستعدترین مناطق برای راه اندازی طرح زیست شبانه است. مناطق 1، 2، 3 ، 16، 20، 21 و 22 و... بدلیل در دسترس نبودن برای همه شهروندان و طبقات، ظرفیت کمتری را برای اجرای این طرح دارند. منطقه 12 تهران هم دسترسی خوبی دارد و هم فضاهای فرهنگی، تاریخی، تفریحی اعم از موزه، کافه، پارک و... بسیاری دارد و این امکان را دارد تا در زمینه های مختلف شبانه فعالیت کند.