آشنایی با تعدادی از آب انبارهای دیدنی قزوین

ایسنا/ این خبر به جهت آشنایی با تعدادی از آب انبارهای دیدنی قزوین برای شما نوشته شده است.

کارشناس بنیاد ایران شناسی با بیان اینکه آب انبار سردار بزرگ بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران است، گفت: شهر قزوین روزگاری بیش از 100 آب انبار داشت اما در حال حاضر عدد آب انبارهای سالم به کمتر از 10 می رسد. دلیل اصلی این امر را میتوان گسترش سریع شهر قزوین و مهاجرپذیری بالای آن دانست.

راضیه رحمانی اظهار کرد: چنانکه در تاریخ آمده است، هنگامیکه قزوین به صورت یک دژ برای پادگان و سپاهیان این منطقه در برابر تاخت و تاز دیالمه ایجاد شد، با آنکه 2 رودخانه دیزج و ارنزک از 2 سوی آن میگذشت در تابستان آب آنها قطع میشد و در زمستان و بهار نیز گل آلود بود از این روی ساکنین دژ از آب چاه استفاده میکردند.

وی پیرامون آشنایی با تعدادی از آب انبارهای دیدنی قزوین ادامه داد: پس از آنکه آبادی وسعت پیدا کرد و بصورت شهر در آمد و سکنه آن افزایش یافت، آب چاه ها نیز در تابستان فروکش کرد و برخی از چاه ها خشک شدند، بنابراین مردم به ساختن آب انبار مبادرت ورزیدند تا بطور دائم از تشنگی آب در امان باشند. به سبب این نیازمندی، مردم صاحب ثروت در خانه های خود به اندازه احتیاج انبار آبی تهیه کردند و اشخاص نیکوکار نیز برای کسانی که دارای خانه نبودند یا استطاعت ساختن آب انبار را نداشتند و همچنین برای طبقه فقرا و تهی دستان به تناسب مکان آنها آب انبارهای بزرگ و کوچک ساختند و وقف کردند که در تمام سال اهل آن محله و یا گذر از آن بهره مند شدند، باید بگوییم که اکثر مردم قزوین از آب انبارهای عمومی استفاده می کردند.

این کارشناس بنیاد ایران شناسی خاطرنشان کرد: رسم بود آب انبارهای شخصی یا وقفی را در چله های زمستان آب می بستند تا اگر آلودگی دارد، در اثر سرمای شدید از بین برود. علاوه بر این کف رودخانه ها و نهرها بواسطه جریان آب شسته و پاکیزه میشد. لذا شب هنگام پس از ساعت 10 آن هم شبهایی که یخبندان بود، آب انبارها را آب می بستند. به همین جهت آب بیشتر آب انبارهای عمومی در تابستان بقدری خنک بود که نیازی به یخ نداشت.

آب انبار آقا

رحمانی در خصوص آب انبار آقا گفت: این آب انبار در خیابان مولوی و در گذرهای پشت گرمابه حاج محمد رحیم واقع شده است. این آب انبار دارای سردری متناسب و مزین به کاشی است. راه شیر آب انبار با عرض 20.6 متر از سر در آغاز شده و با 26 پله سنگی به انتها می رسد. مخزن آب انبار دارای شکل چهارضلعی بوده که برخی از قسمتهای آن از داخل دارای پشت بند است. قطر تقریبی جرزها 50.3 متر و با رویه ساروج پوشش داده شده اند. طاق مخزن بصورت آهنگ بوده و روزنی به خارج دارد. حجم ذخیره آب مخزن آب انبار در حدود 3700 مترمکعب است.

آب انبار مسجد جامع

وی با اشاره به اینکه کهن ترین آب انبار موجود در قزوین در شمال جلوخان مسجد جامع قزوین قرار دارد، افزود: این آب انبار در سال 1093 قمری توسط علی خان نامی یکی از امیران شاه سلیمان صفوی با 1800 مترمکعب گنجایش و چهل پله راه شیر در شمال ورودی شرقی مسجد جامع ساخته شده است.

این کارشناس اظهار کرد: ورودی بنا دارای طاق نمایی با قوس جناغی بوده و پوشش سقف پلکان و مخزن آب انبار نیز دارای طاق هایی با قوس جناغی و هلالی است که با آجرکاری تزئینی همراه است.

وی تشریح کرد: این آب انبار 36 پله داشته و در میانه راه پله، سقف با گنبدی چهار ترک پوشش داده شده که بر روی گنبد هواکش هایی جهت تهویه و خنک کردن فضای آب انبار تعبیه شده است. مخزن آب بصورت مستطیل شکل و با وسعتی چشمگیر ساخته شده و فضای موجود به شیوه ای ابتدایی با سه طاق و سه نیم گنبد پوشش داده شده است، پلکانی تا ارتفاع 9 متری مخزن در ضلع غربی دیده می شود که جهت اطلاع یافتن از میزان آب درون مخزن و تمیز کردن آن ساخته شده است.

آب انبار سردار کوچک

رحمانی اشاره کرد: یکی از آب انبارهای مهم شهر قزوین آب انبار سردار کوچک است که از حیث عظمت و ظرافت بنا در ردیف آب انبار حاج کاظم است و 37 پله و 4 راه شیر دارد، مخزن آن مسقف به چهار گنبد و چهار بادگیر بوده و پلکان ساختمان به تمامی از سنگ بوده و با آجرهای کاشی تزئین شده است این گونه آب انبارها را سالی یکبار آب می بستند که برای مصرف سالیانه اهالی مکفی بوده است.

وی اضافه کرد: بانی آب انبار سردار کوچک محمد حسن خان و محمد حسین خان سردار از امرای نامی زمان فتحعلی شاه، محمدشاه و ناصرالدین شاه بوده که از وی 2 اثر دیگر شامل آب انبار سردار بزرگ و مسجد، مدرسه سردار نیز بجای مانده است. این آب انبار دارای کتیبه ای از سنگ مرمر است که اشعاری به خط نستعلیق بر آن منقوش شده و تاریخ 1229 هجری را دارد.

آب انبار سردار بزرگ

این کارشناس بنیاد ایران شناسی مطرح کرد: آب انبار سردار بزرگ به بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران معروف است که در سال 1227 هجری قمری ساخته شده و در محله راه ری قزوین قرار دارد.

وی ادامه داد: این بنا توسط 2 برادر به نام های محمدحسن خان سردار و محمدحسین خان سردار از امرای فتحعلی شاه قاجار در بی آب ترین محلات شهر یعنی محله «راه ری» بنا شده و اکنون در شرق خیابان راه آهن نبش کوچه شهید علوی واقع شده است.

رحمانی بیان کرد: در 2 طرف ورودی آب انبار سردار سکوی سنگی برای نشستن و استراحت وجود دارد و دارای یک طاق نمای عریض با قوس جناقی و 2 طاق جانبی بصورت 2 طبقه بوده که با آجرکاری و کاشی کاری در طرح هندسی آراسته شده است.

وی خاطرنشان کرد: مسیر دسترسی به پاشیر جهت برداشت آب است که در این آب انبار هر پله به ارتفاع متوسط 25 سانتیمتر بوده که جمعاً این آب انبار دارای 48 پله سنگی است، که دارای پوشش طاق آهنگ است. قسمتی از پوشش ابتدای ورودی راه شیر دارای تزئینات آجرکاری همراه با رسمی بندی و استفاده از پا باریکهای تزئینی است که با کاشی آرایش بیشتری یافته است. برای دسترسی به آب باید 12.5 متر پایین رفت.

این کارشناس بنیاد ایران شناسی تصریح کرد: مخزن آب این بنا مربع شکل است که در ارتفاعی مناسب بر روی آن گنبدی زیبا و رفیع بر پایه مربع شکل ایجاد شده که زیبایی خاصی به فضای آن بخشیده است. این آب انبار یک نظام بزرگ و جالب از آبرسانی شهری محسوب می شود که حجم مخزن آن بالغ بر 4900 مترمکعب است.

وی بیان کرد: گنبد عظیم آب انبار سردار آجری است و در بالاترین قسمت آن بادگیری قرار گرفته علاوه بر بادگیر مرکزی، چهار روزن مشبک دیگر جهت تهویه هوا در گنبد کار گذاشته شده است و ارتفاع بلندترین نقطه آن تا کف آب انبار حدود 28 متر است.

آب انبار حکیم

رحمانی گفت: آب انبار حکیم در انتهای بازارچه سپه واقع شده و بانی آن حاج میرزا آقای حکیم ذکر شده است. این آب انبار دارای سردری زیبا با رسمی بندی است و در کتیبه آن تاریخ 1244 ه.ق آمده است. راه شیر آب انبار 35 پله سنگی دارد، مخزن آب انبار از شفته آهک با روکش ساروج ساخته شده و گنجایش آن در حدود 900 مترمکعب است. در مقابل این بنا سقاخانه ای همزمان با آب انبار ساخته شده است.

آب انبار زنانه بازار

وی در خصوص آب انبار زنانه بازار توضیح داد: این آب انبار دارای 2 ورودی است که یکی به راه شیر آب انبار در بازار (گرده بازار) و دیگری به مخزن آن در ضلع غربی حیاط مسجدالنبی (ص) راه پیدا می کند. نمای خارجی آب انبار در بخش راه شیر عبارت از طاق نمایی آجری و ساده است که لچکی آن نیز عاری از هرگونه تزئین بوده و دری چوبی در میان طاق نمای ورودی جاسازی شده است و در حال حاضر ورود به راه شیر آب انبار به علت خرابی و تجمع آجر در راه پله امکان پذیر نیست. ورودی دیگر که از طریق یکی از حجرات واقع در مسجدالنبی (ص) صورت میگیرد، دری آهنی واقع در یکی از شبستان های مسجد است که به مخزن آب، آب انبار منتهی می شود و توسط دالانی کم عرض به طول 2 متر به قسمت فوقانی مخزن متصل شده است.

وی اضافه کرد: مخزن آب انبار زنانه بازار دارای وسعتی درخور و دارای ارتفاع تقریبی 10 متر است و ورودی واقع در شبستان و دالان آن در ارتفاع تقریبی هفت متری این مخزن قرار گرفته است مخزن دارای پلان مستطیل بوده و بصورت شمالی جنوبی ساخته شده است، پوشش سقف آن پیش از این بصورت قوس سرتاسری و یکپارچه بوده است.

آب انبار حاج کاظم

رحمانی همچنین در اشاره به آب انبار حاج کاظم خاطرنشان کرد: این آب انبار در سال 1256 ه.ق بنا و زیباترین آب انبار شهر قزوین محسوب می شود. آب انبار دارای سردری زیبا مزین به کاشی و طاق رسمی بندی و کتیبه سنگی است. راه شیر آب انبار دارای 33 پله و سقفی با قوس جناقی است. از ویژگی های دیگر این آب انبار وجود 2 بادگیر به ارتفاع هشت متر با تزئینات کاشی کاری است.

این کارشناس بنیاد ایران شناسی اشاره کرد: وسعت آب انبار حاج کاظم به اندازه ای است که محله مغلاوک را که یکی از محلات بی آب قزوین است در تمام سال آب میداده و دهقانان و باغدارانی که گذرشان از این محله بوده بویژه در تابستان، از آب خنک این آب انبار استفاده میکردند.