شرایط بازار و تحریم فرش دستباف را دچار چالش کرده است

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارشات منتشر شده، شرایط بازار و تحریم فرش دستباف را دچار چالش کرده است.

فرش های دستباف خراسان جنوبی نیز از مشهورترین فرش های ایران بشمار می رود که تاریخچه آن به دوران حکومت شاهرخ میرزا در هرات بر می گردد و حدود 700 سال پیش در این منطقه بافته میشد.

قالی این دیار در دهه 70 تا 80 آوازه جهانی داشت و در این برهه زمانی سالانه بیش از 250 هزار متر مربع فرش دستباف فقط در منطقه بیرجند تولید و 96 درصد آن به کشورهای اروپایی صادر شد.

اما 2 سال است که در پی شیوع کرونا و صادرات کم، روزگار فروش و صادرات فرش دستباف خوب نیست و بافندگان از نبود بازار مناسب رنج می برند در عین حال می بافند به این امید که آینده بهتری در انتظارشان باشد.

فرش خراسان جنوبی بویژه منطقه قهستان و مود دارای برند بین المللی است که به دلیل رکود بر بازار فرش از پنج سال گذشته به اذعان بافندگان بومی هر سال در گوشه و کنار این دیار تعدادی از دارهای قالی پایین کشیده و درهای کارگاه های دسته جمعی قالی بافی بسته می شود، استادکاران ماهر این هنر صنعت بومی نیز به سایر مشاغل روی می آورند.

آمارها نشان می دهد 9 ماه امسال 145 هزار متر مربع فرش در خراسان جنوبی تولید شد که حجم کمی از آن صادر و مقدار کمی هم در بازار داخل فروخته شد بنابراین حجم زیاد آن روی دست بافندگان و تجار باقی مانده است.

هرچند به دلیل شرایط خشکسالی حاکم بر استان و کرونا که درآمد برخی خانوارها را کاهش داده است، تولید فرش نسبت به 2 سال گذشته کاهش چشمگیری نداشته اما برخی بافندگان از روی ناچاری برای تامین معیشت خود در این عرصه فعالیت و به حمایت جدی دولت نیاز دارند.

تولید فرش دستباف خراسان جنوبی نسبت به دهه 70 و 80 کاهش چشمیگری داشت، زیرا در این برهه زمانی وسعت جغرافیایی شهرستان بیرجند به عنوان یکی از شهرستان های خراسان بزرگ محدود به چهار شهرستان بود ولی در حال حاضر وسعت جغرافیایی خراسان جنوبی به 11 شهرستان افزایش یافته است و آن موقع در چهار شهرستان 250 هزار متر مربع فرش تولید میشد و در 11 شهرستان استان سالانه حدود 200 هزار متر مربع فرش تولید می شود.

به گفته یکی از کسبه قدیمی بازار بیرجند رونق بازار فرش دستباف در گذشته نه چندان دور در خراسان جنوبی به حدی بود که سال 1342 یکی از تجار و بازرگانان خراسان جنوبی یک راسته از بازار قدیم بیرجند را با 44 دهنه مغازه به خرید و فروش و مشاغل مرتبط با فرش دستباف اختصاص داد و الان از رونق گذشته در این راسته بازار که به سرای گلشنی معروف است، خبری نیست و در کل بازار بیرجند چهار یا پنج مغازه فرش فروشی روز را به شب می رسانند.

همچنین ایجاد مرکز تهیه و توزیع مواد اولیه مرغوب به قیمت تمام شده، برپایی نمایشگاه دائمی فرش دستباف، ایجاد مجتمع تولید سفارش پذیر فرش دستباف و راه اندازی آموزشگاه جامع فرش دستباف در استان از جمله طرح هایی بوده که 14 سال قبل برای رونق فرش دستباف خراسان جنوبی مصوب شد و هنوز اجرایی نشده است.

چه باید کرد؟

حذف یا تغییر سیاست تعهد ارزی، استفاده از ظرفیت فضای مجازی برای فروش فرش، بروزرسانی نقشه های قدیمی، استفاده از ظرفیت دانشگاه ها برای بروزرسانی نقشه ها و افزایش کیفیت فرش تولیدی، راه اندازی نمایشگاه دائمی فرش دستباف و مرکز فروش مواد اولیه باکیفیت و با قیمت تمام شده، بافت فرش متناسب با سلیقه داخل در دوران تحریم، خرید تضمینی فرش و حمایت از بافندگان با افزایش ضریب پوشش بیمه از جمله راهکارهایی است که از سوی کارشناسان این حوزه ارائه می شود.

راهکار حذف یا تغییر سیاست تعهد ارزی را رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی مطرح کرد و گفت: به دلیل صادرات کم، فرش دستباف در وضعیت نامطلوب از نظر صادرات و رکود طی 50 سال اخیر قرار دارد که باعث شده فرش سایر کشورهای منطقه جایگزین فرش ایران در بازارهای جهانی شود.

محمدحسن کامیابی مسک پیرامون اینکه شرایط بازار و تحریم فرش دستباف را دچار چالش کرده است، افزود: فرش دستباف ایران جز نخستین کالاهایی بود که توسط آمریکا تحریم شد و دلیل اصلی این کار از سوی دشمنان این بود که بیشترین فشار بر اقشار کم درآمد جامعه وارد شود.

وی گفت: دشمن این موضوع را فهمیده که با تحریم بیشترین فشار را بر اقشار کم درآمد وارد کند پس باید مسئولان ما در داخل کشور بیشترین حمایت را از این قشر داشته باشند.

این فعال حوزه فرش با اشاره به اینکه در چند سال اخیر حجم تجارت جهانی فرش دستباف ایران کاهش یافته است، اظهار داشت: بطور مثال در سالهای 73 تا 78 بیش از 96 درصد فرش تولیدی استان به کشورهای اروپایی صادر میشد و میزان تولید فرش خراسان جنوبی خیلی کمتر از تقاضا بود.

وی پیرامون اینکه شرایط بازار و تحریم فرش دستباف را دچار چالش کرده است، گفت: در این برهه زمانی میزان تولید سالانه فرش بیش از 200 هزار متر مربع فقط در چهار شهرستان منطقه بود.

مدت زمان تعهد ارزی برای فرش افزایش یابد

رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی گفت: اگرچه در این 2 سال تحریم ها و کرونا مزید بر علت صادرات ناچیز فرش شد اما پیمان سپاری ارزی و مشکلات ناشی از تعهد ارزی مهمترین موضوعی است که سبب شد صادرات این کالا برای صادرکننده عایدی چندانی نداشته باشد به همین علت صادرات در این مدت خیلی کم شده است.

وی ادامه داد: صادرات فرش ایران در 2 سال اخیر به پایین ترین سطح خود رسیده و صادرات فرش از 2 میلیارد دلار در گذشته، پارسال به 60 میلیون دلار کاهش یافت.

کامیابی مسک گفت: در مجموع قانون کشور است که صادرکنندگان باید در قبال صادرات کالا تعهد بازگشت ارز را به دولت بدهند و این قانون درخصوص سایر کالاها اقدام کارشناسی و درست است و گرنه در این تغییرات نرخ ارز سوء استفاده می شود.

وی افزود: اما این قانون در مورد فرش دستباف به دلیل اینکه فرش به صورت امانی صادر می شود و گاهی تا 2 سال طول می کشد تا به فروش برسد و ارز برگشت داده شود، این تعهد ارزی در مدت کوتاه مشکلاتی را برای تجار ایجاد کرده و انگیزه ای برای صادرات ندارند.

رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی اظهار داشت: پیشنهاد و راهکار ما این است که تعهد ارزی درخصوص فرش دستباف به دلیل حجم پایین صادرات آن در این شرایط تحریم ها حذف شود یا مدت زمان برگشت ارز حاصل از فرش را زیاد کنند و حداقل 2 سال اعلام شود، چرا که فرش با کالاهای دیگر صادراتی به دلیل فروش امانی متفاوت است.

وی گفت: تجار ما به دلیل اینکه فروش فرش امانی است و زمان مشخصی برای فروش ندارد، این تعهد ارزی در یک زمان مشخص باعث دلسردی آنها برای صادرات فرش شده و خیلی از تجار به دلیل این مشکل این فعالیت را رها کردند و به سایر مشاغل روی آوردند.

واردات کالا در قبال صادرات فرش

کامیابی مسک پیشنهاد دیگری را مطرح کرد مبنی بر اینکه دولت اجازه دهد تجار واردات در قبال صادرات فرش انجام دهند و بعضی از کالاهای لوکس و خاص را در قبال فرش صادراتی وارد کشور کنند تا از این طریق مشکل صادرات فرش رفع شود و صادرکننده مایل به صادرات باشد.

وی افزود: لازم است مجلس و دولت هرچه زودتر این مشکل تعهد ارزی را حل کنند تا با رونق صادرات، مشکل رکود بر بازار فرش و مشکلات معیشتی بافندگان رفع شود.

رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی گفت: از گذشته هم روال همین بوده است که یک سوم فرش دستباف ایران در داخل بازار فروش دارد و بقیه به کشورهای اروپایی صادر شد البته این درصد در مناطق مختلف کشور متفاوت بوده به گونه ای که در گذشته 96 درصد فرش تولیدی خراسان جنوبی صادراتی بوده و همین پنج درصد باقی مانده هم شاید به دلیل معیوب بودن و کیفیت پایین صادر نشده است.

وی بیان کرد: به دلیل رونق خوب صادرات فرش در دهه 70 حتی بسیاری از فرش های کهنه اما ارزشمند و قدیمی که مردم در خانه های خود از قبل استفاده می کردند، به فروش رسید.

کامیابی مسک با اشاره به سابقه 600 ساله فرش بافی در خراسان جنوبی گفت: براساس سوابق در گذشته فرش به سفارش درباریان تیموری و صاحبان مکتب هرات در منطقه مود و درخش خراسان جنوبی بافته میشد اما مردم منطقه به دلیل نبود توان مالی از آن استفاده نمی کردند.

وی افزود: در حال حاضر فرش هایی که با نقشه های هراتی در موزه های دنیا به نمایش گذاشته شده مربوط به منطقه قائنات و قهستان خراسان جنوبی است.

افزایش قیمت مواد اولیه و قیمت تمام شده فرش

رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی گفت: قیمت مواد اولیه نیز در حال افزایش است بگونه ای که قیمت تمام شده فرش در مقایسه با پارسال 40 درصد افزایش یافته است.

وی از افزایش 30 درصدی قیمت فرش دستباف در سال جاری نسبت به سال گذشته خبر داد و افزود: با همین افزایش قیمت باز هم بافنده حداقل دستمزد قانون کار را ندارد، چرا که این افزایش قیمت نیز به دلیل تورم حاکم بر اقتصاد جامعه بوده است.

کامیابی مسک بیان کرد: با توجه به شرایط جامعه و زحمت زیاد، بافت فرش برای بافنده صرفه اقتصادی ندارد و بافندگان به دلیل نبود شغل چاره ای جز بافت فرش ندارند.

وی گفت: همچنان شاهد رکود بر بازار فرش دستباف خراسان جنوبی هستیم و حجم زیادی از فرش های تولیدی روی دست بافنده و تجار باقی می ماند و گاهی دلالان دسترنج بافندگان را به جیب می زنند.

تولید فرش متناسب با ذائقه بازار داخل

با توجه به وضعیت صادرات فرش دستباف، پیشنهاد دیگر رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی این است که بافندگان تولیدات خود را به سمت سلیقه بازار داخل سوق دهند و فرش های 6 متر، 12 متر و 9 متر به صورت جفتی بیشترین فروش را در بازار داخل دارد.

وی افزود: در حال حاضر خرید فرش دستباف در داخل کشور کم است و مشکل رکود بر بازار فرش و رونق آن باید از طریق افزایش صادرات حل شود.

کامیابی مسک بیان کرد: در خراسان جنوبی به دلیل اینکه برای بافت فرش هایی با متراژ بالا ایجاد دار سخت بوده از طرفی تعداد بافنده در خانواده ها کم است، بیشتر فرش ها با متراژ پایین و صادراتی بافته می شود که این نوع فرش ها متناسب با سلیقه بازار داخل نیست و صادراتی است.

وی از تولید 145 هزار متر مربع فرش دستباف در 9 ماه امسال به ارزش 200 میلیارد تومان در این استان خبر داد و گفت: این مقدار تولید فرش نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش نداشته و برخی بافندگان به دلیل شرایط بد اقتصادی برای تامین حداقل معیشت خود از روی ناچاری این حرفه را ادامه دهند در صورتی که در برخی استانهای صنعتی که مشاغل دیگر وجود دارد، کاهش شدید تولید فرش را داریم.

این فعال حوزه فرش ادامه داد: تولید فرش دستباف مازاد بر تقاضای بازار است و از آنجا که بافنده توان مالی ندارد، فرش را با قیمت کم فروخته یا پیش فروش می کند که متاسفانه بخش عمده ای از سود آن به جیب دلالان می رود.

به گفته وی در حال حاضر 65 درصد بافندگان فرش دستباف در مناطق روستایی ساکن هستند و باید برای حفظ اشتغال این افراد چاره اندیشی شود.

وی نبود بیمه قالی بافان را از دیگر مشکلات ذکر کرد و گفت: بیش از 50 هزار بافنده تمام وقت، نیمه وقت و پاره وقت در استان خراسان جنوبی فعالیت دارند که اکنون کمتر از چهار هزار نفر زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند و طرح بیمه قالی بافان از چند سال گذشته در استان همچنان متوقف است.

طرح هایی که پا نخورد

ایجاد مرکز تهیه و توزیع مواد اولیه مرغوب به قیمت تمام شده، برپایی نمایشگاه دایمی فرش دستباف، ایجاد مجتمع تولید سفارش ذیر فرش دستباف و راه اندازی آموزشگاه جامع فرش دستباف در این استان از جمله طرح هایی است که 14 سال قبل برای رونق این صنعت مصوب شد و به گفته رئیس اتحادیه فرش دستباف خراسان جنوبی هنوز اجرایی نشده است.

وی افزود: در گذشته هیچ قدمی برای اجرایی شدن طرح های مذکور برداشته نشده و همچنان طرح های فرش دستباف استان پا نخورده باقی مانده است.

کامیابی مسک بیان کرد: این اقدام مورد نیاز و اساسی این است که دست دلالان و واسطه ها از بازار فرش کوتاه شود و بافنده از دسترنج خود به سود واقعی برسد.

قالی بافی یکی از طرح های اشتغالزای کمیته امداد امام خمینی (ره) است که بویژه در مناطق روستایی اجرا و حمایت می شود و کارشناس فرش این نهاد در خراسان جنوبی معتقد است که حمایت دولت از بافندگان در قالب خرید تضمینی فرش و تحویل مواد اولیه به صورت مدت دار می تواند دست دلالان را از بازار فرش استان کوتاه کند.

احمدرضا رضایی گفت: همچنین نیاز است برای جلوگیری از فروش مواد اولیه بی کیفیت، مرکز تهیه و توزیع مواد اولیه مرغوب به قیمت تمام شده در استان راه اندازی شود که از مصوبات استان در راستای رونق فرش دستباف در گذشته بوده و هنوز اجرایی نشده است.

وی افزود: در زمان حاضر بازار فرش دستباف استان در رکود بی سابقه خود بسر میبرد و در اکثر روستاها فرش بافندگان روی دست آنان باقی مانده است.

این کارشناس فرش بیان کرد: در گذشته قرار بود نمایشگاه دائمی فرش دستباف در خراسان جنوبی راه اندازی شود که راه اندازی این نمایشگاه با توجه به قیمت گذاری کارشناسی باعث قطع دست دلالان خواهد شد.

لزوم خرید تضمینی فرش

وی مشکلی اصلی بافندگان را رکود بازار دانست و گفت: دولت باید بیش از گذشته با بازاریابی و خرید تضمینی از بافندگان حمایت کند تا امید آنان برای تولید فرش افزایش یابد.

رضایی واگذاری فرش دستباف مددجویان استان به راهبران شغلی را از اقدامات کمیته امداد در این زمینه برشمرد و افزود: راهبران شغلی همکار با کمیته امداد افراد متعهد و متخصص هستند که در زمینه تامین مواد اولیه ارزان قیمت، نظارت بر تولید با کیفیت و بازاریابی فعالیت دارند.

وی بیان کرد: ما نسبت به بازار استان در زمینه فروش فرش دستباف مددجویان مشکلی نداریم و فرش تولیدی مددجویان به صورت رایگان به مرکز ارسال می شود و نظارت کامل بر تولید و فروش فرش نیز صورت می گیرد.

کارشناس فرش کمیته امداد خراسان جنوبی گفت: در زمان حاضر فقط نقشه های قدیمی فرش برای استفاده کپی برداری می شود که نیاز است برای رونق بازار فروش این محصول، نقشه ها با طراحی جدید و متناسب با سلیقه بازار و دارای جذابیت و تنوع فراوان بروزرسانی شود و تاکنون در خراسان جنوبی این اقدام صورت نگرفته است.

وی ارتباط بیشتر بین بافنده و دانشگاه را لازم دانست و افزود: راهکارهای کارشناسی اساتید دانشگاه نقش موثری در بروزرسانی نقشه ها و کیفیت فرش تولیدی دارد که باید در این زمینه بیش از گذشته کار شود.

رضایی گفت: بافندگان برای فروش فرش خود می توانند از ظرفیت فضای مجازی هم استفاده کنند که نقش موثری در معرفی و فروش محصول در اقصی نقاط کشور دارد و برخی افراد در داخل استان از این طریق فرش خود را به فروش می رسانند و دغدغه ای هم ندارند.

وی اظهار داشت: بیمه قالی بافان نیز از طرح های تشویقی برای بافندگان بوده که از هشت سال گذشته در خراسان جنوبی اجرا شده و در حال حاضر اجرای این طرح متوقف شد اما در گذشته باید اولویت بیمه به بافندگان تمام وقت و سرپرستان خانواده داده میشد که بیشتر افراد بیمه شده پاره وقت هستند.