زنگ خطر احتمال انقراض فرش دستباف ایرانی در حال به صدا درآمدن است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، زنگ خطر احتمال انقراض فرش دستباف ایرانی در حال به صدا درآمدن است.

ریتم موسیقی کار، فضایی شاد به این کارگاه کوچک اعطا کرده، آنها قالیباف هستند و اینجا هم کارگاه قالیبافی است. کارگاهی که پنج بافنده دارد. با سرعتی قابل توجه تمام حواسشان بر روی طرحی متمرکز شده که در مقابل آنان گذاشته شده است. این قالیبافان گره به گره جلو می روند تا نهایتا فرشی را به تولید برسانند که تقریبا در زندگی همه ما ایرانیان جای خود را از گذشته تا امروز حفظ کرده است. گره به گره کار را پیش می برند اما سخت ترین قسمت از تحمل این کار دستمزدی است که در آخر دریافت می کنند و حالا چنین به نظر می رسد که با دستمزد یک کارگر ساختمانی برابری می کند!

بافندگی؛ شغلی که این روزها بویژه در شهر تهران تعداد افراد فعال در آن کاهش پیدا کرده است. مشکلات بیمه، کمتر شدن تولید فرش، دستمزد کم و ... از جمله مواردی هستند که اخیرا باعث این اتفاق شده اند.

در همین راستا سری به یک کارگاه قالیبافی کوچک در مرکز شهر زدیم، تا این بار پای درد و دل بافندگانی بنشینیم که با دستان خود به فرش حیات می بخشند.

در ابتدا معذب بودم که با سوال پرسیدن جلوی کار کردنشان را بگیرم اما بالاخره صحبت را با مردی شروع کردم که 21 سال است کار قالیبافی انجام می دهد. او با اشاره به این نکته که زمان زیادی است کار بافندگی انجام می دهد، میگوید: خیلی وقت است که مشغول به این کار هستم، دو ساله که مجددا به آن روی آوردم. تقریبا 6ـ7 سال داشتم که کار قالیبافی را شروع کردم. حدود 30 سال سن داشتم که این کار را ول کردم و الان دو سال است که دوباره به این کار روی آورده ام.

او که کار بافندگی را از شهر تبریز آغاز کرده، درباره علت روی آوردن دوباره به این شغل میگوید: کار من اول قالیبافی بود. یک مدت کفاشی کار کردم و وقتی سکه برگشت خورد، دوباره به این کار روی آوردم. الان یک سال و خورده ای است که من بازنشسته شده ام. چون جاهای دیگر کار نمی دهند، با خودم گفتم حداقل دوباره به قالیبافی برگردم تا کاری انجام دهم.

این بافنده پیرامون اینکه زنگ خطر احتمال انقراض فرش دستباف ایرانی در حال به صدا درآمدن است، ادامه می دهد: افرادی که کارشان اصلا قالیبافی نیست، وارد این حوزه شدند و بافنده ها یا استادان به زمین خوردند و دیگر نمی توانند بلند شوند. خانم ها چون زیاد حقوق دریافت نمی کنند وارد این کار شدند و قالیبافی کلا کم شده و امثال من زمین خورده اند.

او درباره اصالت طرح فرش های امروزی نیز اظهار میکند: طرح ها اکثرا مال ایران هستند. در خود تهران اصلا تعداد قالیباف ها زیاد نبود و این افراد بیشتر در شهرهایی مانند تبریز، اصفهان و مشهد حضور داشتند. قالیبافی را اکثرا در یکی از این شهرها افراد یاد گرفته اند اما خب به مرور زمان تعداد قالیبافان در شهر تهران نیز افزایش پیدا کرده است. ما کلا با این کار بزرگ شده ایم اما خانمی که مثلا پارسال بتازگی این کار را یاد گرفته، آمده و وارد کار شده است.

نفر بعدی طهماسب است که حدود 30 سالی می شود که مشغول به کار قالیبافی است. او با اشاره به این نکته که زمانی همه به دنبال شغل قالیبافی بودند، میگوید: این کار شغل سازمانی شهر ما بود. زمانی که ما بچه بودیم، بالاخره همه دنبال این شغل بودند تا اینکه الان کمی درآمد آن کم شده و همه به دنبال شغل هایی می روند که درآمد بیشتری داشته باشند و بالأخره بتوانند تأمین شوند.

او ادامه می دهد: بالاخره همه آرزو دارند درآمد زیاد داشته باشند اما در این شغل باید عشق داشته باشی. عاشق این فرش نباشی، نمی توانی؛ چون این فرش کمی اعصاب و روحیه می خواهد و اگر روحیه ات با آن سازگار نباشد، کار جلو نمی رود. الان یک پیک موتوری درآمدش از یک استادکار ماهر بیشتر است. خب باید علاقه باشد که اینجا بنشینی و ببافی!

طهماسب درباره اینکه آیا دوست دارد کار قالیبافی را به دیگران نیز یاد بدهد؟ میگوید: این کار (آموزش) را فقط من نوعی نمی توانم انجام دهم. این را باید دولت حمایت کند. من شخصا به فرزند خودم این کار را پیشنهاد نمی دهم، چون من الان 30 سال است که شغلم این است و اندازه یک کارگر معمولی درآمد دارم. شاید اگر وقتی را که برای این کار گذاشتم، به جایش برای مثال دنبال تراش کاری رفته بودم، 4ـ5 برابر مزد الانم را داشتم.

او ادامه می دهد: بیمه مصیبت شده است؛ برای مثال الان افرادی که بافنده نیستند، بیمه دارند اما من بافنده، بیمه نیستم. شغلم این است. وقتی هم که برای پیگیری مراجعه میکنی، میگویند نداریم و نمی شود. اگر حمایت کنند، وام درست و حسابی بدهند، مواد اولیه خوب و ارزان ارائه کنند، وضع تولید کننده ها بهتر خواهد شد. این شغل هم به مرور زمان پیشرفت خواهد کرد.

این بافنده درباره اصالت طرح های امروزی اظهار می کند: زمانی طرح های خیلی خوبی داشتیم؛ چون قبلا صادرات انجام میشد و الان صادرات نداریم و طراح هر چه به فکرش بیاید، آن را میکشد. تقریبا همه دست کشیده و رفته اند. افرادی که تاجر بودند، به دنبال ساخت و ساز رفتند و افرادی که بافنده بودند نیز به دنیال شغل های دیگری رفته اند.

او اضافه می کند: زمانی ما اصالتمان را در طرح ها به رخ می کشیدیم، چون فرش صادر میشد اما الان فرش فقط برای ایران است. در ایران چند نفر می توانند فرش 200 میلیون تومانی بخرند؟ الان اصالت زیاد در طرح ها اهمیت ندارد و بیشتر بازار مهم است که این طرح ها را تأیید کند و فرش خرید و فروش شود؛ البته در همین برهه منظورم هست وگرنه قبلا وضعیت خیلی بهتر بود.

یاشار شاداب فردی است که مدیریت این کارگاه کوچک در مرکز شهر را برعهده دارد. او که کار طراحی فرش نیز انجام می دهد، با اشاره به این نکته که کارگاهش 4-5 سالی است راه اندازی شده، میگوید: ایده اصلی این بود که فرش های نفیسی که طرح هایش، طرح های قدیمی و اصیل مرتبط با دوره صفوی باشد را کار کنیم. با این ایده کار را شروع کردیم و فکر هم نمیکردم که آنقدر در این حوزه مشکل وجود داشته باشد، ولی خیلی مشکل بود.

او ادامه می دهد: واقعیت این است که صنعت فرش درحال حاضر با مشکلات موجود، یک صنعت رو به انقراض است. بخاطر اینکه هر صنعت و هر شغلی که در آن توجیه اقتصادی وجود نداشته باشد، دچار نابودی خواهد شد. در تولید فرش شما حتی اگر بهترین طرح ها و مواد اولیه هم داشته باشید، تا بافنده، یعنی کسی که فرش را ایجاد می کند، نداشته باشید، فرش اصلا بوجود نمی آید. همه حواشی به خاطر این است که فرش به وجود بیاید و آن را یک بافنده می بافد. بافنده ای که روزی 8-9 ساعت پای قالی می نشیند و روزی 8-9 هزار گره می زند. هفته ای 6 روز کار می کند و باید با دستمزدی که میگیرد بتواند زندگی کند.

او ادامه می دهد: متأسفانه الان طوری شده که دستمزد یک استادکار بافنده شاید به اندازه یک کارگر ساختمانی نباشد. این خیلی فاجعه است و باعث می شود خیلی از بافنده های ماهر به سمت شغل های دیگری حرکت کنند. ما خیلی بافنده داشتیم که الان رفته اند و در آژانس کار می کنند یا فروشنده شده اند ولی دیگر کار قالیبافی انجام نمی دهند. در تهران مخصوصا به دلیل هزینه های بالای زندگی این اتفاق رخ داده است. در شهرستان ها به دلیل وجود شهرهای اغماری، هزینه زندگی پایین تر است و خانم های زیادی برای شغل دوم بافنده هستند ولی برای آقایان که بار مسئولیت یک زندگی را دارند و هزینه یک زندگی را پرداخت می کنند، خیلی سخت است و الان بافنده در تهران خیلی کم شده است.

شاداب درباره تأثیر تورم و شرایط اقتصادی بر کیفیت مواد اولیه میگوید: مواد اولیه آنچنان به لحاظ کیفی تحت تأثیر قرار نگرفته اند. کیفیت مواد اولیه خوب است، کیفیت رنگرزی ها هم خیلی خوب است ولی متأسفانه بعضی صنایع مانند ابریشم وارداتی شده و نیست ولی کیفیت مصالح آنچنان تغییری نکرده است. معضل اصلی ما دو مورد است. یکی گروه تولید کننده ها که بافنده ها جزیی از آن هستند و در حال ریزش کردن هستند. دوم اینکه فرش یک کالای مصرفی لوکس است که باید در بازار جهانی عرضه شود. فرش باید در جایی عرضه شود که با قیمت مناسبی که صرفه اقتصادی دارد، به فروش برسد. متأسفانه الان خیلی صادرات در فرش نسبت به گذشته کم شده است.

این طراح و تولید کننده درباره اصالت طرح های امروزی میگوید: طرح هایی که ما کار می کنیم طرح های کلاسیک، سنتی و قدیمی است. ما طراح های خیلی خوبی داریم و هنوز هم در دنیا حرف اول را می زنیم. متأسفانه رقیب زیاد شده است. در فرش خیلی از کشورها دارند جای ما را می گیرند. فرش ایرانی با کشورهای دیگر قابل مقایسه نیست اما متأسفانه چون تولیدمان در حال کم شدن است و قدرت رقابتمان را داریم در بازارهای جهانی از دست می دهیم، جایگاهمان نیز درحال سست شدن است اما به لحاظ طراحی، ما صاحب سبک هستیم.

او که عقیده دارد، فرش یک هنر محسوب می شود، درباره اطلاق واژه هنر صنعت به فرش چنین اظهار میکند: از نظر من بزرگترین هنری که به دست بشر خلق شده، فرش است. چون هم طراحی در آن هست، هم رنگ شناسی در آن هست و هم هارمونی و اینکه تولید آن نیز حساس و دقیق است. یک هنر بسیار پیچیده ای است که از مجموعه چند هنر دیگر تشکیل شده و یک عقبه بسیار قدیمی دارد. یک فلسفه دارد. اصلا فرش خارج از اینکه یک هنر محسوب می شود، فلسفه صبر را نیز می آموزد. شما باید سالها نگاه کنید که یک فرش گره به گره بالا بیایید تا در نهایت تکمیل شود.

او در آخر میگوید: برای مثال یکی از فرش هایی که ما درحال حاضر بر روی آن کار می کنیم، ثمره زندگی چهار نفر است که شبانه روز بر روی آن کار کرده اند. امیدوارم مسئولان حداقل از بافنده ها حمایت کنند. بافنده ای که دارد زحمت می کشد، باید بتواند زندگیش را نیز بگذارند.

با کمتر شدن تعداد قالیبافان با توجه به مشکلات متعددی که فعالان این صنف درحال دست و پنجه نرم کردن با آن هستند، چنین به نظر می رسد که زنگ خطر احتمال انقراض فرش دستباف ایرانی درحال به صدا درآمدن است. فرش را بافنده باید با دستان خود برای عرضه در بازار آماده کند و زمانی که تعداد افرادی که این کار را انجام می دهد، روز به روز کمتر شود، این سوال مطرح می شود که با کمتر شدن تعداد بافندگان چه سناریویی در انتظار فرش است؟