امر زیارت را با مرزگذاری نمیتوان مدیریت کرد

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارشات منتشر شده، امر زیارت را با مرزگذاری نمیتوان مدیریت کرد.

سعید خدیوی، عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اظهار کرد: بطور کلی مسئله زیارت یکی از موضوعاتی است که به دلیل مشخص نبودن مسئول و متولی امر زیارت که تنها مختص شهر مشهد نیست، باعث شد تا نتوانیم قضاوت درستی در رابطه با امر زیارت داشته باشیم.

وی اضافه کرد: سازمان حج و زیارت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان اوقاف و امور خیریه و تولیت های اماکن مقدس شهرهای زیارتی مانند مشهد درگیر امر زیارت هستند، اما به دلیل ساختار فقهی و تا حدودی حقوقی به گونه ای نیست که نهاد و نظام حکمرانی در آنها یک نظام سلسله مراتبی مشخص با تقسیم وظایف معین باشد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی تصریح کرد: سازمان حج و زیارت متولی امر زیارت در خارج از مرزهای ایران است و میراث فرهنگی و گردشگری باید موضوع گردشگری را هدایت کند. اما برخی مواقع گردشگری و مسئله زیارت با هم پیوند می خورند. از طرف دیگر سازمان اوقاف و امور خیریه متولی بقاع متبرکه به خصوص مکانهایی که تولیت آنها مشخص نیست، مدیریت را در امر زیارت انجام می دهند.

وی ادامه داد: موضوع زیارت پیرامون بقاع متبرکه در مشهد، ری، شیراز و شهرهایی از این دست که متولی مجزایی دارند باعث می شود که نتوان با یک مدیریت واحد و فرماندهی مشخص در امر زیارت مواجه بود. البته باید گفت که این مسئله در شهرهای زیارتی همچون مشهد بیشتر تشدید می شود، زیرا علاوه بر نهادهایی که ذکر شد خود بقعه متبرکه هم تا حدودی متولی جدی امر زیارت است.

خدیوی پیرامون اینکه امر زیارت را با مرزگذاری نمیتوان مدیریت کرد، عنوان کرد: استانداری و شهرداری مشهد هم در کنار دیگر مجموعه ها به حوزه مدیریت زیارت ورود کرده اند و این تکثر متولیان که بخشی از آن به دلیل ساختارهای فقهی و حقوقی تشدید شده، باعث شده است نتوان قضاوت درستی در رابطه با موضوع مدیریت امر زیارت بطور کلی در کشور و بطور خاص در مشهد داشت.

هزینه ارائه خدمات به زائران نسبت به دیگر شهرها پایین تر است

وی خاطرنشان کرد: اما اگر بخواهم یک قضاوت حداقلی در رابطه با اتفاقات مثبتی که در شهر مشهد و به طور خاص در حوزه مدیریت زیارت رخ داده، داشته باشم این است که هزینه ارائه خدمات به زائران و مسافران نسبت به شهرهای دیگر بسیار پایین تر است. بدین معنا که سفر به شهر مشهد در مقایسه با سایر شهرهای ایران یک سفر ارزان قیمت و با کیفیت است که نقطه مثبت و ویژگی قابل توجهی بشمار می رود. البته در این حوزه همه ذینفعان بویژه بخش خصوصی نقش پر رنگ تری داشته اند؛ بنابراین می توانیم ادعا کنیم که شهر مشهد امروز یک سفر ارزان و با کیفیت را در مقایسه با سایر شهرهای ایران برای ایرانیان و کشورهای همسایه فراهم کرده است.

اغتشاش بصری و هویتی یکی از نقاط منفی مدیریت زیارت در مشهد است

خدیوی در خصوص نقاط منفی مدیریت زیارت در شهر مشهد افزود: موردی که بسیار آزار دهنده است و بطور کلی میتوان مقصر را گروه یا نهاد خاصی دانست؛ اغتشاش بصری، هویتی و عملکردی در حوزه زیارت است. بخش زیادی از این اغتشاشات بصری یا معنایی که در کالبد، عملکرد و حتی در وضعیت بافت مرکزی شهر مشهد دیده می شود، کیفیت زیارت را کاهش داده و باعث شده است مردم آنگونه که باید و شاید با امر زیارت ارتباط برقرار نکنند؛ بنابراین به نظر می رسد این امر ناشی از نامشخص بودن انتظارات ما در امر زیارت در دوران مدرن است.

وی اضافه کرد: زیارت به عنوان یکی از قدیمی ترین الگوهای سفر در دوران سنت، انتظارات افراد را برآورده ساخته است. امروز که ما در دوران مدرن زندگی می کنیم بطور کلی انتظار افراد از زیارت تا حدودی نامشخص است که چه سفر زیارتی با کیفیت تلقی می شود.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی بیان کرد: بطور کلی آن موردی که در ساحت معنا رخ داده و نامشخص بودن تکلیف و انتظار ما از امر زیارت در دنیای مدرن نشان می دهد که اغتشاش بصری، عملکردی و کالبدی در بافت مرکزی شهر زیارتی مشهد و استان نیازمند این است که گروه ها و متخصصان مختلف فارغ از مسائل سیاسی و جناحی به شکل تخصصی روی این موضوع تامل کنند. برای این کار نیاز است که ادبیات نظری بین المللی را بررسی کرده و مواردی چون مسائل داخلی، نگاه اسلام به موضوع زیارت و سفر را کنار هم قرار دهند تا به یک منظومه معنایی و انتظار مشخص در رابطه با زیارت دست یابند.

سند کمی و کیفی زیارت نیازمند بازنگری دقیق است

وی با اشاره به اینکه بخشی از تلاش ها در سند کمی و کیفی زیارت انجام شده، اظهار کرد: با این وجود اما به نظر می رسد که این سند نیاز به بازنگری دارد و نیازمند این است که تبدیل به یک گفتمان مورد اجماع در میان نخبگان و ذی نفعان زیارت شود. البته اگر این موضوع مورد اجماع گروه های مختلف نباشد این اغتشاش بصری و ناهماهنگی در عملکرد حوزه های مختلف زیارت گسترش پیدا خواهد کرد که ثمره آن کاهش کیفیت زیارت و گردشگری در شهر مشهد آن هم در بلند مدت خواهد بود.

خدیوی گفت: بنابراین این موضوع، یکی از مهمترین نقاط منفی است که در حوزه مدیریت زیارت وجود دارد و نظام حکمرانی باید بتواند امر زیارت را به صورت مطلوب پیاده کند. اینکه حوزه های مختلف زیارت در بخش های گوناگون و در گونه های مختلف گردشگری شهر گسترش پیدا کند، ایرادی ندارد و باید آن را پذیرفت، اما باید با برنامه ریزی و در چهارچوب منظومه زیارت به ارتقای کیفیت سفر کمک قابل توجهی کرد.

وی عنوان کرد: برای اینکه تکثر نهادهای تصمیم گیری در حوزه زیارت حل و فصل و تا حدودی مرتفع شود، در مجموعه استانداری معاونت زیارت تشکیل و به عنوان متولی سیاست گذاری در حوزه زیارت تلقی شد، اما به دلیل محدودیت های فقهی و حقوقی به طور مشخص آستان قدس رضوی به عنوان مهمترین و جدی ترین مجموعه ای که باید در حوزه زیارت سیاست گذاری کند، مستقل از نظام حکمرانی مرکزی به فعالیت خود جامه عمل می پوشاند.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی ابراز کرد: مجموعه شهرداری ها هم در ایران مستقل از سیاست گذاری مرکزی هستند. بطور کلی آستان قدس رضوی از نظر فقهی و به دلیل اینکه مبتنی بر درآمد وقف است باید دغدغه های واقفان را پیاده سازی کند. مجموعه شهرداری که نظام درآمدی، هزینه ای و برنامه ریزی مبتنی بر الگوهای حکمرانی محلی و نیز استانداری، که مبتنی بر نظام حکمرانی مرکزی است، نقشی را برعهده دارند.

وی اضافه کرد: بنابراین ما با سه نهاد مواجه هستیم که از نظر ساختاری نمی توانیم آنها را ذیل هم قرار دهیم تا بتوانیم فرمانده واحد را برای موضوع زیارت در استان تعیین کنیم اگرچه سعی شد تا حدودی با برگزاری کارگروه های زیارت برنامه ریزی هایی صورت و هماهنگی و همسویی بین این سه نهاد مختلف بوجود آید، اما به دلیل ماهیت متفاوت این سه نهاد که یکی قدرت خود را از نیروهای محلی یا همان مجاوران می گیرد، دیگری قدرت خود را از واقفان و گروه دیگر که قدرت خود را از مرکز می گیرد، باعث می شود نتوانیم آنچه که شایسته و بایسته یک نظام حکمرانی واحد و فرماندهی مشخص برای امر زیارت است، داشته باشیم.

خدیوی در خصوص اینکه برای رفع موضوع باید یک تقسیم وظایف حداقلی صورت گیرد، بیان کرد: با توجه به تفاوت نظام قدرت هر کدام از این نهادها که به هم وابسته هستند و منشا قدرت متفاوت هر کدام از آنها باید مبتنی بر این باشد که به جای تقسیم وظایف موضوعی به دنبال تقسیم وظایف در امر زیارت باشند؛ به این معنا که مجموعه آستان قدس رضوی به عنوان متولی نزدیک امر زیارت باید مجموعه حرم و بافت پیرامونی را با همکاری شهرداری مدیریت و نظام هماهنگی در بافت پیرامونی بکار گیرد؛ نه اینکه مرزی میان حرم و بافت پیرامونی باشد.

وی خاطرنشان کرد: امر زیارت را با مرزگذاری نمیتوان مدیریت کرد بلکه باید مجموعه حرم یا ساحت مقدس قدسی که آستان قدس رضوی مستقیما مدیریت می کند تحت مدیریت، نظارت و برنامه ریزی آن نیز باشد. همچنین باید برای مجموعه پیرامونی در بافت مرکزی شهر باید هماهنگی مستقیم بین آستان قدس رضوی و شهرداری مشهد صورت گیرد.

مردم نباید احساس کنند بین حرم و پیرامون آن شکاف معنایی وجود دارد

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی ادامه داد: البته بهتر است که با توجه به طرح تفصیلی جدیدی که برای بافت پیرامونی حرم مصوب شده، نقش زیارت برای آستان قدس رضوی چه از نظر تملک زمین های موجود و چه از جهت ارائه خدمات پررنگ تر باشد. به این معنا که مردم نباید احساس کنند بین حرم و پیرامون آن، یک شکاف معنایی و کالبدی وجود دارد و این موضوع باید به تدریج کمرنگ شده و بطور تدریجی نقش خود را به مجموعه شهرداری واگذار کند.

وی بیان کرد: مجموعه شهرداری در مرز شهر مشهد باید بیشترین نقش را در هماهنگی با استانداری داشته باشد. مجموعه معاونت زیارت در استانداری در سطح استان و در سطح ارتباط با کشور باید سعی در مدیریت زیارت کند، البته موضوع زیارت نیازمند همکاری بین آستان قدس رضوی، شهرداری و استانداری است. قطعا باید همکاری بین این دستگاه ها وجود داشته باشد و هم راستایی سیاست گذاری آنها منوط به تعیین نقش زیارت و انتظاری که ما در امر زیارت در دوران مدرن داریم، باشد.

خدیوی تصریح کرد: به نظر می رسد این تقسیم بندی مبتنی بر جغرافیا در حوزه مدیریتی می تواند به ارتقای کیفیت زیارت و شفاف شدن تقسیم وظایف هر کدام از این دستگاه ها کمک کند. البته این دستگاه ها باید قاعدتا در همراهی و همکاری با یکدیگر باشند. در حال حاضر عملکردها این گونه است و نوع رفتاری که استانداری در سطح استان و در مراوداتی که در مرکز انجام می دهد مبتنی بر منشا قدرتی است که از مرکز دریافت می کند. شهرداری هم این گونه است، اما نقش ها باید جدی تر باشد به خصوص نقش آستان قدس رضوی در حوزه پیرامونی حرم که بسیار دارای اهمیت است.

وی گفت: محدوده بلافصل حرم از نظر منابع اقتصادی جذابیت بالایی دارد و ممکن است حضور سوداگران ضربه جدی به امر زیارت بزند. به این دلیل نیاز است که آستان قدس رضوی به عنوان متولی که از منابع وقفی و نظام اقتصادی زیارت ارتزاق می کند در این حوزه ورود پیدا کند تا مانع کاهش کیفیت زیارت در محدوده بلافصل شود. اما در فواصل دورتر و در یک نظام هماهنگ تر، شهرداری مشهد نیز می تواند به نوعی نقش جدی در موضوع مدیریت زیارت با هماهنگی و هم راستایی با بحثهای سیاست گذاری داشته باشد.