بررسی وضعیت محله تاریخی عودلاجان تهران

ایسنا/ این خبر پیرامون بررسی وضعیت محله تاریخی عودلاجان تهران برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

عودلاجان، محله عیان نشینی که روزی افراد نامداری همچون آیت الله مدرس را به خود دیده و بخشی از هویت تهران را شکل می هد، روزگاری است که دیگر جایگاه ارزشمندی ندارد و با وعده حفظ و بازسازی آن به شرط حفظ بافت تاریخی به دل کوچه ها و بناهای تاریخی و قدیمی چنگ می زنند تا آن را مدرن و خاطرات تهران را مخدوش کنند.

محله عودلاجان به عنوان یکی از پنج محله تاریخی تهران، با توجه به نزدیکی به ارگ سلطنتی، سابقه طولانی در اسکان دادن اعیان و اشراف و صاحبان مناصب در ادوار مختلف تاریخ دارد. مجاورت این محله با بازار نیز از مهمترین دلایل حضور اقوام و قومیت های مختلف اعم از یهودیان، اعراب و… در این محله بوده است. ساکنان این محله در قدیم بیشتر کلیمی بوده اند و زرتشتیانی نیز در این محله سکونت داشتند. همچنین برخی از مشاهیر تاریخ معاصر ایران مانند خاندان قوام الدوله، خاندان مستوفی، نصیرالدوله بدر و سید حسن مدرس نماینده مجلس شورای ملی در عودلاجان ساکن بودند.

عودلاجان از جنوب به میدان مولوی، از شمال به خیابان امیرکبیر و سرچشمه، از غرب به شمس العماره و ضلع شرقی آن به امامزاده یحیی محدود می شود و هم اکنون محله های پامنار، ناصرخسرو و امامزاده یحیی را در برگرفته است. گذر باغ نظام الدوله، گذر در حمام نواب، گذر شتر گلو، گذر مسجد حوض، گذر در مدرسه و کوچه های نظام العلما، سردار، سپهدار، شاه بیاتی، معین الملک، حاجی علی، آقا موسی تاجر، میرزا آقاجان، خدابنده لو، حاجی آقا بابا، آقا محمد محمود، سهراب خان، نقاره چی ها، هادی خان و محمدخان امیر تومان از جمله گذرها و کوچه های عودلاجان هستند.

اما این محله قدیمی تهران که هویت و شناسنامه آن است و خاطرات تهران قدیم را یدک می کشد، امروز رنگ و بوی دیگری دارد؛ رنگ پریده است و دیگر بوی زندگی نمی دهد. محله ای که روزی عیان نشین بود، امروز تبدیل به انباری برای بازار شده و برخی خانه های قدیمی و فاقد مالک آن جایگاه معتادان و افراد خطرناک شد. در طول دو دهه اخیر تنها اقدام موثر که برای عودلاجان انجام داده اند، ثبت ملی این محله 140 هکتاری بوده و حتی مصوبه 15 فروردین 1390 شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران هم دردی از دردهای این بافت تاریخی دوا نمی کند. قدم به قدم در کوچه های باریک و دراز عودلاجان بنا و خانه های تاریخی است که خیلی از آنها به ثبت ملی نرسیده اند و آنهایی هم که به ثبت ملی رسیدند، در حفظ و نگهداری ناکام ماندند.

تخریب خانه های تاریخی و بافت قدیمی عودلاجان

تعرض به عودلاجان فقط خدشه دار کردن حریم بصری آن نبود، بسیاری از آثار تاریخی این محله و کنیسه های یهودیان را تخریب کردند و در توجیه این کار برخی از آنها را فاقد قدمت و ارزش تاریخی می خواندند.

فروردین سال 87 فیروز دولت آبادی، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پیرامون بررسی وضعیت محله تاریخی عودلاجان تهران می گوید: تصور من این است که رفتارهای حفاظتی ما نسبت به بناهای مقدس و تاریخی ادیان مختلف، درگیر تنگ نظری نبوده و از موضع تبعیض بین ادیان نگاه نشده است. عمدی در تخریب کنیسه ها وجود داشته باشد، بلکه در راستای حرکاتی که با دیگر بناهای تاریخی صورت می گیرند، به احتمال زیاد آنها نیز تخریب شده اند. با اطمینان می گویم که ما با هیچ تخریبی مصالحه نمی کنیم و در حد توان از این اتفاق ها جلوگیری می کنیم. شاید به دلایلی، جدیت بیشتری درباره تخریب مکانهای تاریخی اقلیت ها داشته باشیم و اگر چیزی از کنیسه ها مانده باشد، تلاش می شود که در الگوی جدید عودلاجان که با مشارکت شهرداری درحال بازسازی است، این خاطره ها را بتوانیم زنده کنیم.

از طرفی در همان روزها شهردار منطقه 12 تهران که اعلام می کند که بخش شمالی عودلاجان مسکونی است و خراب می شود.

دولت آبادی هم درباره این صحبت ها اظهار می کند: وقتی بافتی تاریخی به ثبت می رسد، منظور این نیست که تک تک عناصر ثبت می شوند، تخریب بخشهای مسکونی به نظر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بستگی دارد و نگاه سازمان این گونه است که بافتهای شهری باید بافت های زنده ای باشند که زندگی در آنها جریان دارد که این جریان، ناچار تغییراتی را در بافتها ایجاد می کند، پس باید بپذیریم که بناهای فرسوده باید تخریب و نوسازی شوند.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حد این تخریب ها را تا اندازه ای دانست که هویت عمومی بافت مخدوش نشود و آن هویت پس از مطالعات عمومی بافت، قابل حفاظت باشد.

مهدی معمارزاده، مسئول دفتر فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران پیرامون بررسی وضعیت محله تاریخی عودلاجان تهران بیان می کند: عودلاجان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، ولی هنوز مشکل آن حل نشده است. در محدوده های تاریخی مانند عودلاجان و بازار کل بافت ثبت شده و بسیار به ندرت تک بنایی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، چون رویکرد سازمان به حفظ کلیت بافت به عنوان یک مجموعه تاریخی است و این مشکلی است که ما در عودلاجان با آن روبرو هستیم.

از متروکه شدن تا فروش و کلنگ زدن بر جان مدرسه ای 200 ساله در عودلاجان

مدرسه حافظ با قدمتی 200 ساله از قبل از شکل گیری بازار فعلی تهران در این منطقه تاسیس شد. بعد از پیروزی انقلاب این مدرسه در تملک سازمان اوقاف و امور خیریه قرار گرفت؛ ولی برای آموزش به وزارت آموزش و پرورش اجاره داده شد و تا اواخر سال 77 پذیرای دانش آموزان مشتاق علم آموزی بود تا اینکه در این سال آموزش و پرورش به یک باره مدرسه را تخلیه و به حال خود رها کرد؛ این روند تا انتهای سال 82 نیز ادامه یافت تا اینکه کسبه بازار متوجه فروش این مدرسه در ابتدای سال 83 شدند.

گویا، خریدار مدرسه فرد بساز و بفروشی بوده که تصمیم به ساخت مجتمع تجاری بزرگی در قلب بازار تهران گرفته و به گفته کسبه محل، تصمیم به متمرکز کردن فروش لوازم صوتی و تصویری در طبقات این برج پنج طبقه داشته است. حتی برای جلب نظر کسبه قماش فروش و انجمن اسلامی اصناف و بازار پیشنهاداتی مبنی بر ساخت درمانگاه و اورژانس و توسعه فضای مسجد ارائه کرد که با مخالفت شدید انجمن اسلامی، اتحادیه بنکداران و کسبه بازار روبرو شده است.

محمد صادق مشایخ، رئیس اتحادیه بنکداران پارچه تهران در واکنش به فروش مدرسه حافظ در آذر 83 می گوید: فروش مدرسه ای با متراژ هفت هزار مترمربع آن هم به قیمت شش میلیارد تومان جای بسی شگفتی است. بر اساس شنیده ها این مدرسه از دیرباز تحت تملک سازمان اوقاف و امور خیریه بود؛ ولی تا اواخر دهه 70 به وزارت آموزش و پرورش اجاره داده شده بود و در حالی که بنا به علل نامعلوم بلااستفاده رها شده بود، در اوایل سال جاری از فروش آن به یک بساز و بفروش با خبر شدم که او نیز در صدد تغییر کاربری زمین مدرسه برآمده بود. با مطلع کردن رئیس شورای شهر از موضوع، طی نامه ای به شهردار تهران خواستار ممانعت از صدور هرگونه تغییری در اسناد این مدرسه شد؛ احمدی نژاد نیز در دستوری به شهردار منطقه 12 دستور اکید مبنی بر جلوگیری از هرگونه تغییر کاربری در اسناد این دبیرستان را داد.

مشایخ با تغییر کاربری دبیرستان حافظ از آموزشی به تجاری مخالفت می کند و توضیح می دهد: معتقدیم تبدیل این مدرسه به دانشگاه نساجی بهترین استفاده از این فضاست؛ چرا که در محدوده بازار، علم و صنعت از نزدیک در تعامل با یکدیگر قرار خواهند گرفت. در حال حاضر در بازار تهران در حدود پنج هزار فروشنده پارچه وجود دارد که اکثرا به فروش پارچه های خارجی مشغولند؛ این تعداد فروشنده به علت آزادی واردات، مقادیر عظیمی ارز از کشور خارج کرده و مشکلات عدیده ای در تردد داخلی و ترافیک اطراف بازار ایجاد کرد؛ ضمن اینکه با خروج حجم عظیم سرمایه از گردونه تولید، صنعت نساجی نیز در آستانه نابودی قرار گرفت. با این حال، تبدیل محوطه این مرکز آموزشی به تجاری و احداث برج تجاری در آن، تعداد فروشندگان را تا دو برابر افزایش خواهد داد.

قاسم نوده فراهانی، رئیس مجمع امور صنفی توزیعی و خدماتی تهران و احمد کریمی دبیرکل انجمن های اسلامی اصناف و بازار مخالفت خود را با تغییر کاربری مدرسه حافظ اعلام می کنند.

آذر سال 83 محمد ابراهیم طریقت تهرانی، مدیر کل وقت میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران می گوید: هرگونه ساخت و ساز در محدوده آثار تاریخی باید تابع ضوابطی باشد و حریم معماری و منظری حفظ شود؛ لذا اگر ساخت و ساز بر روی اثر تاریخی تاثیر منفی داشته باشد، سازمان میراث فرهنگی واکنش نشان می دهد. میراث فرهنگی نسبت به این بنا حساسیت دارد و اگر در حریم آن عمل غیرقانونی انجام شود، برخورد می کند.

سپس این مدرسه تاریخی را در 9 بهمن 1384 به شماره 14260 در فهرست آثار ملی ثبت می کنند، اما این قدم هم هیچ کمکی به حفاظت بهتر از آن نمی کند، چرا که 16 سال از جریان پرونده فروش و تغییر کاربری مدرسه حافظ می گذرد اما همچنان اقدام جدی برای حفظ آن انجام نشده است.

در دی 98 دیوارهای مدرسه حافظ صدای کلنگ می دهند با ریتمی که گویا تلاش می کند با هیاهوی مردم هماهنگ باشد تا توجهی را جلب نکند. انگار دیگر میراث فرهنگی و بقیه اصناف حساسیت نسبت به وضعیت این بنای تاریخی ندارند.

تخریب مسجدی قاجاری در عودلاجان

مسجد همت واقع در خیابان شهید مصطفی خمینی تهران، 16 اسفند سال 84 به شماره 14611 در فهرست آثار ملی ثبت شد. با این حال چند ماه بعد یعنی در تابستان 85 این مسجد قاجاری به بهانه نوسازی تخریب شد.

سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در آذر سال 85 درباره تخریب این مسجد اعلام می کند: این بنا در سه روز گذشته با هماهنگی هیات امنای مسجد، شهرداری منطقه 12 و اداره اوقاف و امور خیریه جنوب تهران و بدون اطلاع و هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران تخریب شده است.

خانه ای که انبار کتاب می شود

خانه ها و بناهای تاریخی زیادی در عودلاجان به کام مرگ کشیده شدند و یا در فراموشی و بی توجهی به انتظار فروریختن خود نشستند، یکی از این خانه ها متعلق به یکی از شخصیت های برجسته سیاسی تاریخ، آیت الله مدرس است. این خانه که در زمان خود ارزش و جایگاه ویژه ای داشت، بعدها توسط برادران کتابچی خریداری و به انبار کتاب تبدیل شد. حتی زمانیکه می خواستند کاری برای نجاتش کنند خانه دیگری را به جای آن خریدند.

قصه ناخوشی خانه مدرس قصه دیروز و امروز نیست، خانه ای که روزگاری قهرمان مشروطه را در خود پرورانده، به حال خود رها شده و تمام اتاق های آن و حتی مطبخ ها به انبار کتاب تبدیل شدند و انگار از ابتدا هم برای این کار ساخته شده بودند.

خانه نشین های بنایی که زمانی مدرس در آن سکونت داشته، کبوتران، گنجشک ها، کلاغ ها، گربه ها و موریانه هایی شده اند که به از دست رفتن آن بیشتر کمک می کردند. این خانه زبالدانی همسایه ها شده بود. بلی، این اتفاقات برای همان خانه ای رخ داده که خاطراتی از جریان زندگی مدرس را در دل خود دارد. حتی زمانی که سازمان میراث فرهنگی سال 84 ازطرف نمایندگان مجلس ششم ماموریت یافت که وضعیت خانه مدرس را سر و سامان ببخشد بجای آن خانه نصیرالدوله را میخرد.

در همین راستا، گزارشگر در تیر سال 86 بعد از بازدید از خانه مدرس، با مهدی معمارزاده، کارشناس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران گفت وگو می کند. معمارزاده درباره وضعیت خانه مدرس می گوید: دو پلاک بعد از خانه مدرس به اشتباه بجای این خانه خریده شد و نوه دختری آن مرحوم با دادن مشخصات کامل خانه و دیدن آن ما را متوجه اشتباهمان کرد. پس از پیشنهاد نمایندگان مجلس ششم، تعدادی از کارشناسان با مجلس برای خرید و ثبت خانه هم عقیده شدند. البته سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سال گذشته، هیچ بودجه ای برای خرید یا حتی تعمیر و مرمت خانه مدرس نداشت.

رضا کتابچی، یکی از مالکان خانه مدرس پیرامون بررسی وضعیت محله تاریخی عودلاجان تهران اظهار می کند: بعد از اشتباهی که در خرید خانه از سوی سازمان میراث فرهنگی صورت گرفت، بجز کارشناسانی که چندبار فقط برای بازدید از خانه آمدند، هیچ اقدام دیگری ازسوی آن سازمان انجام نشد؛ درحالیکه سازمان میراث فرهنگی از طرف مجلس ششم ماموریت داشت، خانه مدرس را به فرهنگسرای مدرس تبدیل کند.

شهریور سال 90 جلال کتابچی می گوید: سازمان میراث فرهنگی هنوز هیچ کاری برای خریدن این خانه ی تاریخی انجام نداده است. به میراث فرهنگی پیشنهاد کردیم، این خانه را پس از تملک، تحت عنوان خانه مشروطیت مرمت کند یا حتی به همان نام خانه مدرس که 30 سال در آن زندگی کرده است، به آن کاربری دهد؛ ولی آنها می گویند برای خرید این خانه بودجه نداریم. بیشتر فضاهای دیوار مجلس شورای اسلامی را با عکسهای مدرس پر کرده اند، به آنها گفتم، شما که اینجا را با عکسهای این شخصیت پر کرده اید، چرا خانه او را تملک و از آن به عنوان یک سمبل نگهداری نمی کنید؟

چندماه پیش، در نامه ای که به رئیس مجلس فرستادیم، اعلام کردیم، خانه مدرس در اختیار ماست. خانه های اطراف آن تخریب و نوسازی شده اند، ولی این خانه به شکل مخروبه هنوز باقی مانده است. بعد از مدتی، برخی کارشناسان از مجلس برای بررسی این خانه آمدند، اما دیگر خبری از آنها نشد.

دو سال دیگر هم می گذرد، اما خانه مدرس همچنان انبار کتاب است و هیچ اقدامی برای نجات آن نشده است.

این بار فرید کتابچی در فروردین سال 92 درباره وضعیت خانه مدرس می گوید: خانه های هم ردیف خانه مدرس خراب و نوسازی شده اند، اما هنوز هیچ دستی روی این خانه کشیده نشده، حیف است که این خانه نابود شود. متأسفانه به جای کمک برای نگهداری و حفاظت خانه ، مدام چوب لای چرخ ما می گذارند، اجازه فروش یا تغییر کاربری نیز به مالکان داده نمی شود و نمی دانیم باید چه کار کنیم.

تا مرداد سال 93 احمدمسجدجامعی در یکی از تهرانگردی هایش سبب خیر شد و جرقه تملک این خانه توسط مدیر موسسه دارالقرآن امام علی (ع) روشن و نخستین قدم ها برای تملک خانه برداشته شد و خانه از انبار کتاب به کارگاه مرمت تبدیل شد. مرمت خانه آذر سال 94 به اتمام رسید و با گرفتن کاربری دومنظوره به «خانه - موزه» و «دارالقرآن امام علی (ع)» تبدیل شد تا شاید سالها بی توجهی به آن جبران شود، اما انگار با مرمت این بنا چیزی سرجایش نبود و حال و هوای خانه دیگر حال و هوای خانه ای نبود که مدرس در آن می زیست و تدریس می کرد.

از سقف آهنی کاذب روی حیاط گرفته که کاملا مدرن است و درختهایی که در گذشته به خانه جان می دادند و جایشان را سیمان و سنگ پر کرده و ایوان مقابل شاه نشین خانه که سرتاسر تخریب شده و دیگر خاطره ای باقی نگذاشته و حتی کاشی هایی فیروزه ای که در میانه های اتاق خواهر مدرس جاخوش کرده بودند و همه را یکی کرده اند.

خانه پروین و امام جمعه از دیگر قربانیان عودلاجان

یکی از اتفاق های تلخی که برای یکی از آثار تاریخی عودلاجان رخ داد، مربوط به خانه پدری پروین اعتصامی بود. خانه اعتصام الملک، پدر پروین اعتصامی در محله عودلاجان، چهارراه سرچشمه شامل سه بخش بوده که زمانی شهرداری بخش شرقی آن را تملک، تخریب و دوباره بازسازی کرد. دو بخش دیگر این خانه نیز در اختیار مالکان شخصی بود که در سال 90 به درخواست یکی از مالکان و با رأی دیوان عدالت اداری از فهرست آثار ملی خارج شد و در حال حاضر خبری از وضعیت این خانه دردسترس نیست.

همچنین خانه امام جمعه از دیگر خانه های تاریخی در محله عودلاجان است که با وجود تغییر کابری سالها مورد بی توجهی و آشفتگی بوده است.

خانه امام جمعه باقیمانده از نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری است که در تاریخ 26 آبان 1375 با شماره 1772 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. از مرداد 1388، دفتر بافت تاریخی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران به عنوان یکی از نهادهای متولی در امر حفاظت از بافت های تاریخی به آنجا منتقل شد. از سال 90 هم دفتر یگان حفاظت این اداره کل به عنوان نگهبان بناهای تاریخی تهران میهمان این خانه شد؛ اما انتقال این مراکز، شرایط خانه امام جمعه را آشفته کرده بود. علاوه بر آن حوادث بسیاری از جمله ساخت پارکینگ طبقاتی در کنار آن، انفجار بمب در میدان امام و اصابت راکت به آن و اصابت موشک رژیم بعثی در فاصله 25 متری خانه، خسارت های جبران ناپذیری به خانه امام جمعه وارد شد.

26 آذر سال 90 نصرالله حدادی، پژوهشگر در زمینه تهران قدیم پیرامون بررسی وضعیت محله تاریخی عودلاجان تهران می گوید: خانه امام جمعه یک از نمونه های مرمتی ناقص در تهران است که مرمت آن به صورت ناقص انجام شده و در همین حالت نیز تا کنون باقی مانده است.

سجاد عسگری، مدیر وقت روابط عمومی کانون حافظان میراث فرهنگی تهران قدیم 28 آذر 90 درباره آشفتگی های خانه امام جمعه می گوید: با قرار گرفتن یکسری اسناد و مدارک در خانه امام جمعه، این بنا محل دپوی اسناد و مدارک اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران شده است؛ ولی با توجه به این که هنوز به برخی مرمت های انجام شده در این خانه تاریخی ایراد گرفته می شود، دپو کردن اسناد و مدارک به خانه امام جمعه فشار وارد می کند.

داربست هایی که سالهاست روی بخشی از بنای دیوار زده شده اند، این داربست ها زنگ زده و خاک گرفته اند، حتی هنوز مشخص نیست اداره ی میراث فرهنگی قصد دارد با این داربست ها چه کار کند. اگر این خانه تا چند سال آینده در همین وضعیت باقی بماند، دیگر ظرفیت تبدیل شدن به یک انبار کتاب را ندارد، هرچند گودخانه آن در گذشته کتابخانه بود، ولی قرار است به مرکز اسناد تبدیل شود. به همین دلیل در حال حاضر کتاب های گودخانه به طبقه بالا منتقل شده اند که این کار نیز به بنا فشار وارد می کند.

عسگری با تأکید بر اینکه در سالهای گذشته، مرمتی اساسی در این بنای تاریخی انجام نشده، بیان می کند: هنوز مرمت بخشهایی از درهای خانه، ناقص است؛ آیا در این مدت امکان مرمت آنها وجود نداشت؟ این در حالی است که اداره میراث فرهنگی از چند سال پیش این خانه را در اختیار گرفت، ولی بخشهای تاریخی آن در معرض باد و باران قرار گرفته اند.

بنابر گفته های عسگری خانه امام جمعه نخست به وزیرمختار فرانسه متعلق بود و بخشهایی از تزئینات آن کار هنرمندان اروپایی است. در این خانه، تصاویری از هنرمندان اروپایی از جمله چهار نقاشی از زنان وجود داشت که مدتی است در جای خود قرار ندارند و مشخص نیست برای آنها چه اتفاقی افتاده است. همچنین ورود برخی حیوانات و پرندگان مانند کبوتر سبب انباشت فضولات آنها شده است.

در ادامه علی محمد محمدی، مدیر وقت دفتر بافت تاریخی منطقه 12 تهران 30 آذر 90 با بیان اینکه خانه امام جمعه در مالکیت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران است و این اداره کل با توجه به اعتبارات خود برای مرمت این خانه برنامه ریزی می کند، می گوید: هر سال با توجه به اعتباراتی که برای اداره کل میراث فرهنگی استان تهران تخصیص می یابد، بخشی از کارهای مرمت این خانه انجام می شود. اوایل امسال با توجه به اعتباراتی که به این اداره کل اختصاص یافت روی بخشی از ارسی های خانه کار شد.

تا جایی که می دانم هر سال براساس بودجه ای که برای این خانه فراهم می شود، اداره میراث فرهنگی بنا را مرمت می کند. هرچند ممکن است این مرمت در فاصله های زمانی مختلف انجام شود. تا جایی که اطلاع دارم، همیشه بحث مرمت و تخصیص اعتبار برای خانه های تاریخی امام جمعه، قوام الدوله ، ناصرالدین میرزا، سرهنگ ایرج و نصیرالدوله در اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران مطرح بوده است و به فراخور اعتباری که تخصیص می یابد کارها انجام می شود.

این در حالی بود که چند سال بعد یعنی بهمن سال 97 صندوق صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی این خانه را در لیست مزایده می گذارد و کاربری پیشنهادی آن را «فرهنگی پذیرایی» عنوان می کند! اقدامی قابل توجه که معاون میراث فرهنگی استان تهران هم نسبت به انجام آن شوک می شود.

محسن شیخ الاسلامی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در یک نشست خبری در هفتم اسفند 97 می گوید: اخیراً صندوق احیا در مزایده بناهای تاریخی خود با اعلام نام خانه امام جمعه در لیست منتشر شده در یک آگهی رسمی کاربری پیشنهادی آن را فرهنگی پذیرایی اعلام کرد این کاربری برای خانه امام جمعه به عنوان نفیس ترین بنای شهر تهران اصلاً مناسب نیست. در حال حاضر یک گروه برنده مزایده این خانه تاریخی شده که قرار است بحث نظارت، مرمت و چگونگی بهره برداری به عهده صندوق احیا باشد، در این میان گویا قرار بوده، اداره میراث فرهنگی استان تهران به عنوان مالک، فقط خانه را برای واگذاری آماده کند، شاید میراث فرهنگی استان تهران یک دستگاه بوده که بگوییم نمی دانیم چطور از آن محافظت کنیم و همه کارها را به آنها بسپاریم.

با توجه به برگزاری برخی مزایده ها توسط صندوق حفظ و احیا، به نظر می رسد از دید این مؤسسه هیچ اثر نفیسی در کشور وجود ندارد. سالهاست خانه امام جمعه تهران در تصرف میراث تهران است، هرچند از سالها قبل بخش شرقی عمارت محل سوال و مناقصه بین میراث فرهنگی و آموزش و پرورش بود که تاکنون به شکایت و موضوعات قضائی نرسیده است.

هر چند برخی مسئولان میراث فرهنگی استان تهران نسبت به این اتفاق اعلام نارضایتی کردند اما این اعلام نارضایتی نه تنها هیچ تأثیری نداشته، بلکه فقط داستان را تا آنجا جلو برد که معاون میراث فرهنگی کشور درخواست طرح تهیه شده برای این بنای تاریخی را داشته باشد.

محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیرامون بررسی وضعیت محله تاریخی عودلاجان تهران می گوید: خواسته ام طرح را بیاورند تا بعد از بررسی های مورد نیاز، درباره آن اقدام شود. اگر قرار است برای آن کاربری فرهنگی در نظر گرفته شود آن باید در نقشه مشخص شود، باید مراحل انجام شده درباره این خانه تاریخی در اوایل دهه 80 را رها کنیم، این که تلاش کنیم که این بنا کاربری فرهنگی داشته باشد تا این کاربری نامناسبی برای آن رخ ندهد. این بنای تاریخی تا زمانی که در اختیار اداره کل میراث فرهنگی استان تهران بود، به حال خود رها شده بود و هر روز برای نقطه ای از این بنا مشکلی به وجود می آمد، چون پولی در اختیار نداشت تا برای آن هزینه کند.

طالبیان در پاسخ به اینکه براساس صحبت های چند سال گذشته تا امروز و آن چه که ضابطه برای میراث فرهنگی در نظر گرفته می شود، نفایس نباید برای مزایده در نظر گرفته شوند، می گوید: املاک نفیس را برای مالکیت نمی دهیم. این موارد یک بحث های حاکمیتی دارند. در بخشهایی ممکن است یک خانه را موزه کنیم و آن را در اختیار بخش خصوصی قرار دهیم. همه آثار ثبت شده در فهرست میراث ملی جز نفایس هستند و معاونت میراث فرهنگی بابت خانه امام جمعه هزار درجه حساسیت دارد، باید طرح را ببینیم و آن را بررسی کنیم و آن مورد پیگیری قرار گیرد.

سرانجام این خانه پس از مرمت به مرکز فرهنگی و پذیرایی و نمایشگاه موقت آثار ایرانی و اسلامی تبدیل می شود.

وعده های مرمت خانه های تاریخی عودلاجان

علیرضا بزرگوار، شهردار وقت منطقه 12 در اردیبهشت سال 90 پیرامون بررسی وضعیت محله تاریخی عودلاجان تهران اظهار می کند: شهرداری به سرای کاظمی در این بافت تاریخی وارد شد و آن میراث تاریخی را با وضعیت مستهلکی که قبلا داشت، در دست مرمت گرفت، حتی با راه اندازی کوره آجرپزی، قالب آجرها را مانند زمان های گذشته درآورده ایم. اکنون قصد داریم فضای موجود را توسعه دهیم و زمینی را برای توسعه آن تملک کنیم. آثار تاریخی در بافت عودلاجان بسیار زیاد هستند، به همین دلیل نمی توانیم به همه آن موضوع ها بپردازیم. پس باید آنها را به صورت موردی پیدا و در آنها کار کنیم تا زمینه ترویجشان فراهم شود؛ ولی باید دستگاه های دیگر نیز به این قضیه ورود پیدا کنند تا بودجه ای روشن برای این کار اختصاص یابد.

بزرگوار می افزاید: اینکه بیرون گود باشیم و فقط حرف بزنیم، ولی کاری انجام ندهیم درست نیست. دستگاه ها باید اعتبارات خود را در این قضیه اعلام کنند. در واقع، باید زمینه مناسب برای بافت های تاریخی فراهم شود. اکنون تهران تا حدی عملکرد روشنی در این زمینه دارد و بودجه مناسبی برای آن اختصاص داده است.

محمدحسین فرمهینی فراهانی، مدیرکل وقت میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در تیر سال 91 خبر می دهد: یک سرمایه گذار بخش خصوصی حدود 10هزار مترمربع از خانه های قدیمی خیابان میرزا محمود وزیر در بافت تاریخی عودلاجان را که شامل دو حیاط پنج هزار متری است، در دست مرمت دارد تا بعد از ساماندهی، آنها را به مجتمع اقامتی و هتل تبدیل کند. بخشی از این پروژه به اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران سپرده شده است. این اداره در طرح خود با تعریف پروژه شهر - موزه عودلاجان قصد مرمت تعدادی خانه تاریخی را در این بافت دارد. در این پروژه قرار است در آینده نزدیک تعدادی از این خانه ها در قالب هتل – خانه و هتل - موزه ساماندهی شوند و مورد استفاده قرار گیرند.

محمدابراهمیم لاریجانی در آذر سال 92 پیرامون بررسی وضعیت محله تاریخی عودلاجان تهران می گوید: بحث برخی بافتهای تاریخی فقط مرمت نیست آنها به نوسازی هم نیاز دارند. اجرای طرح های محله محور بیشتر می تواند به این بافت ها کمک کند. بیش از آن که نیازمند اقدامت فیزیکی و عمرانی در عودلاجان باشیم به اقدامات فرهنگی نیاز داریم تا مردم شهر تهران و اطراف آن با رغبت کامل آخر هفته ها به عودلاجان بروند. همه 140 هکتار بافت تاریخی عودلاجان به عنوان یک بافت تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و حدود 60 بنا به صورت تک بنا در این فهرست ثبت شده و حدود 140 تا 150 بنای شناسایی شده نیز در این بافت واجد شرایط ثبت هستند در حالی که هنوز به ثبت نرسیده اند. البته در سالهای گذشته، مقوله ثبت را به گونه ای جلو بردیم که ارزش ثبت در سطح کشور و حتی بین مردم پایین آمده است.

لاریجانی بیان می کند: در بافت های تاریخی ضوابط برای حفاظت از میراث فرهنگی است و توسط این سازمان ایجاد می شود؛ اما متأسفانه مدت زیادی است که طرح جدیدی برای محوطه تدوین نشده است. این یک نوع نبودن مدیریت مناسب یا نداشتن تدبیر برای بافت های تاریخی است. باید به این نکته توجه کرد که هر راهکاری برای حفاظت از بافت تاریخی عودلاجان باید در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مصوب شود.

در یک راهکار جدید در سال 90 بناهای بافت تاریخی واجد ارزش را حفظ کردیم و بناهایی را که هیچ ارزشی نداشتند مشخص کردیم تا براساس ضوابط جدید، تخریب شوند، اما معتقدیم بناهای تاریخی که در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده اند، ولی ارزش تاریخی دارند باید حفظ شوند. همچنین حفظ معابر، کوچه ها و گذرهای تاریخی از جمله مواردی است که همیشه برای چنین بافت های تاریخی باید مد نظر باشند. در برخی نقاط در بافت تاریخی نیز که رابطه محله ای را قطع نمی کنند میتوان تحت ضوابطی، با تردد کم به مردم اجازه ساخت و ساز داد تا با حفظ نما و جداره ها کار کنند.