ایستگاه راه آهن نمادی از میراث صنعتی در شهرستان جاجرم است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده، ایستگاه راه آهن نمادی از میراث صنعتی در شهرستان جاجرم است.

روستای ایستگاه راه آهن جاجرم در 35 کیلومتری شهرستان جاجرم واقع شده است. یکی از آثار تاریخی شاخص شهرستان جاجرم که در این روستا واقع شده، ایستگاه راه آهن است که علت نامگذاری روستا نیز به سبب وجود همین ایستگاه است. از تاریخ ساخت اثر دقیق مشخص نیست تنها تاریخ بدست آمده از اثر، تایل های آجری لعاب دار است که تاریخ حک شده در پشت آنها به سال 1309 است.

راه آهن سرتاسری ایران به لحاظ طی مسیر در نواحی بکر و طبیعت خاص منطقه، از لحاظ گردشگری جالب توجه است و هم بواسطه زیربناهای فنی ایجاد شده از قبیل تونل ها و پله ای عظیم در زمان خود از جاذبه های میراث صنعتی مدرن ایران هستند. علاوه بر آن، احداث ایستگاه ها، واحدهای مسکونی کارکنانی، انبارهای کالا، سوخت و صنایع وابسته موردتوجه بوده و اکثر ساختمان های محور شمالی، به اسلوب ساده و جدید غربی و بخش جنوب با نگرش به معماری ایرانی با توجه به تنوع اقلیمی و بوم هر منطقه احداث شد.

در دوره پهلوی اول، ساختارهای راه آهن به عنوان اولین الگوهای معماری صنعتی نوین در کشور ایجاد شد که به صورت مجموعه بناهایی وابسته به یکدیگر در طول مسیرهای مشخص در گستره ایران به صورت زنجیرهای منسجم به منظور کارکرد خاص و هماهنگ احداث شدند. پیوستگی کارکردی و انسجام در مدیریت و بهره گیری از تجارب متخصصین کشورهای مختلف در احداث این مجموعه را، به عنوان نوعی همکاری چند ملیتی میتوان به شمار آورد.

از ساختارهای دیگر میتوان به منازل مسکونی، کارخانه ها و انبارهای وابسته به راه آهن اشاره کرد که دارای ارزش های ملی و فرهنگی است. طرح ساختمان ایستگاه ها و خانه های مسکونی متأثر از اقلیم محلی و متناسب با آب وهوای هر منطقه بوده است. خانه های مناطق مرطوب سقف بلند با پوشش سفال یا آهن سفید داشت، در مناطق کوهستانی، برای جلوگیری از نفوذ سرمای شدید همه خانه ها پنجره دولایه و محکم دارند و در مقابل در نواحی گرمسیر، دارای ایوان های مسقف و تجهیزات ویژه مقابله با گرما هستند.

بسیاری از ایستگاه های مسافری راه آهن به دلیل شرایط اقلیمی متنوعی که در طول این مسیر وجود داشت، بخشی از هویت معماری هر منطقه را در خود دارند. تنوع نماها و معماری فضاهای داخلی شامل، سالن انتظار، باجه فروش بلیت، امکانات رفاهی و هماهنگی اقلیمی، بخشی از ارزش های معماری و فنی آن محسوب می شود.

بنایی که اکنون به بنای ایستگاه راه آهن معروف شده است یک بنای باقیمانده از یک مجموعه کامل برای استفاده کارکنان راه آهن بوده که متأسفانه بخش های دیگر به علت بالا بودن هزینه نگهداری توسط مالک تخریب شده است. در حال حاضر بخشهای باقیمانده از این مجموعه یک ساختمان اداری و یک آب انبار است که نیاز آبی مردم روستا و کارکنان راه آهن را تأمین میکرده است.

این بنا برای استفاده اداری و مسکونی رئیس قطعه طراحی شده است. بنا دارای ابعاد 33*15,9 متر بوده که در راستای شرق به غرب کشیده شده است و فضاهای اداری که در بخش شمالی قرار دارند دارای 5 اتاق که به طور متوالی پشت سر هم قرارگرفته و از یک اتاق به اتاق بعدی به هم ارتباط دارند و بگونه ای طراحی شده اند که هم به بخش شمالی که دارای مسیر عبور قطار است و هم بخش جنوبی که فضای سبز و محوطه مجموعه است دید و دسترسی دارند.

دو بخش که در نمای اثر بسیار شاخص است دو پله دسترسی به پشت بام اثر است که یک پله سه طرفه در بخش اداری و پله ای دو طرف در بخش خدماتی قرار دارد.

نمای اثر با سنگ های مالون است و بخش داخلی دیوارها با آجرگری کار شده و در بخش داخلی با گچ و تایل های کاشی آجری فیروزه ای نما شده است. کاشی کاری ها بر روی پیش آمدی پنجره ها انجام شده است. بر روی بام دودکش های بزرگی وجود دارد که نشان می دهد در اصل اثر شومینه ها و فضاهای گرمایشی ویژه ای وجود داشته است که در حال حاضر اثری از آنها دیده نمی شود.

شکل گیری صنایع را به تنهایی به عنوان یک رویداد فنی و فناوری نمیتوان شناخت، بلکه فرآیندی شکل گرفته بر بسترهای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی بوده که پیوندی میان انسان و محیط زیست را دربرداشته است. با توجه به تعاریف بدست آمده در خصوص میراث صنعتی، نمونه های فراوانی در این زمینه در کشور قابل بازشناسی بوده و رویدادها، حوادث و شخصیت هایی که از دوره قاجار در زمینه ایجاد صنایع در کشور نقش آفرینی کرده اند، هریک فصلی از تاریخ صنعت ایران را می توانند بازگو کنند.

ازجمله صنایعی که در بسیاری از مناطق به عنوان میراث صنعتی و جهانی شناخته شده، تجهیزات و تأسیسات راه آهن است که با بررسی این صنعت در ایران، تعامل بین انسان، زمین، اقتصاد بومی و هویت ملتی که این صنعت بازندگی و تاریخ آنها آهن ازجمله پل ها و تونل ها، ساختمان ایستگاه ها که نشان از الگوهای معماری غربی و باستان گرایی را در کنار توجه به اقلیم مناطق در خود نهفته دارد، هر یک نشان از خلاقیت و پشتکار سازندگان داشته که در کنار تأثیر ژرف آن بر شکل گیری امکانات و صنایع دیگر در کشور، نقش مؤثری در توسعه و تغییر بافت و شکل شهرها و روستاهای مسیر خود در طی دهه ها ایفا کرده و موجب شکل گیری صنایع نوین در اکثر نواحی تحت نفوذ خود داشته است.

صنعت راه آهن با تاریخ سلطه و استعمار در این سرزمین درآمیخته و ارزش اسنادی و ملی دارد که باوجود ترکیبی از ارزش های زیباشناختی، علمی و معماری در کنار فن ها و فنون ساخت وساز باید به صورت یکپارچه در غالب میراث مادی و معنوی حفاظت شود. پیشنهاد می شود با اتخاذ راهبردها و روش های حفاظتی منعطف و هماهنگ با شرایط زیست محیطی و برنامه های توسعه در کشور به معرفی ارزش های ذاتی و جهانی میراث صنعتی راه آهن کشور اقدام شود و با ایجاد موزه تخصصی راه آهن و ایجاد محورهای گردشگری در خطوط ریلی تاریخی ایران تلاش در تداوم انتقال این سرمایه های فرهنگی صنعتی صورت گیرد.