معرفی تعدادی از آب انبارهای خراسان شمالی

میراث آریا/ این خبر پیرامون معرفی تعدادی از آب انبارهای خراسان شمالی برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

فن ساختمان و شیوه معماری در ساختمان آب انبارها دارای اعتبار خاصی است، چرا که سازندگان این واحدها با دقت و نکته سنجی بسیار به مسائل عمده ای چون میزان فشار آب بر کف و سطح آب انبار، مسئله اندود داخل بنا، تهویه، تصفیه و جلوگیری از آلودگی آب توجه کامل داشته اند. هنر تزئین نمای خارجی این آب انبارها، بخصوص سردر ورودی آنها و در برخی از موارد، انتخاب اشعار جالبی برای کتیبه بالای سردر، همگی نشان دهنده آن است که این بناها با بسیاری از ویژگی ها و روحیات ساکنان پیرامون خود ارتباط نزدیک و مستحکمی داشته اند.

آب انبار اندقان

بنای آب انبار در حاشیه شرقی روستای اندقان، در جلگه سنخواست واقع در 65 کیلومتری شمال شرق شهر جاجرم در استان خراسان شمالی واقع شده و به شماره 22206 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. تاریخ ساخت این بنا مربوط به دوره پهلوی اول است. مردم محلی به آن حوض انبار می گویند.

این آب انبار درواقع یک حوض انبار است که با استفاده از آجر ساخته شد. این حوض انبار در عمق 5,30 متری در زیرزمین قرار گرفته است. به وسیله 13 پله که ارتفاع هرکدام 40 سانتیمتر است به سمت پایین حرکت می کنیم. سقف این پلکان با استفاده از یک طاق گهواره ای بصورت ضربی ساخته شده است. ارتفاع این سقف 200 سانتیمتر تا زیر طاق و در کل 55/2 متر است.

مخزن این حوض انبار با مقطع دایره به قطر شش متر و ارتفاع 55,9 متر از کف بسیار عظیم به نظر می رسد. براساس مقاله معرفی تعدادی از آب انبارهای خراسان شمالی باید بدانید که کف این مخزن در عمق 30.5 متری در عمق زمین قرار گرفته و از بیرون 20.4 متر ارتفاع دارد.

داخل این آب انبار با استفاده از ساروج اندود شده است. آب این حوض به وسیله آب قنات تأمین میشده است.

طرز کار این حوض انبار به این شکل بوده که آب تا ارتفاع زیادی در داخل مخزن جمع میشده است. در پایین این مخزن در قسمت پاشیر لوله ای قرار دارد که در سر آن شیر آبی قرار داشته که مردم برای برداشتن آب از آن استفاده می کردند.

آب انبار فرطان

این بنا در مرکز روستای فرطان از توابع دهستان آذری شهرستان اسفراین واقع و به شماره 23758 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. تاریخ ساخت این بنا با توجه به شواهد معماری و مصالح بکار رفته و نیز اطلاعات جمع آوری شده از ساکنان روستا مربوط به دوره قاجاریه است و در دوران پهلوی نیز مورد مرمت قرار گرفت. بنای آب انبار فرطان از بخشهای مختلفی ساخته شده که قسمتهای عمده آن به شرح زیر است:

- سردر تزئینی

-راه پله و پا شیر

- هواکش و بادگیر

- پوشش منبع ذخیره آب

در ضلع شرقی این آب انبار یک سردر تزئینی وجود دارد که بر اثر ساخت و ساز مسدود شده است. در همین بخش راه پله و پا شیر قرار داشته که به علت گسترش مسجد و ریختن خاک پر شده است. تنها بخش هایی که از این بنا باقیمانده پوشش منبع ذخیره آب و بادگیر است. مصالح بکار رفته در بنا عبارتند از آجر، لاشه سنگ، خشت خام و ملات ساروج و سیمان. در سالهای اخیر تمام اطراف بنا را ساختمان مسجد و آشپزخانه آن احاطه کرده است و تنها ضلع شمالی آن به فضای آزاد راه دارد که در گذشته از این فضا برای تأمین آب آب انبار استفاده میشده است. این بنا دارای یک گنبد آجری است و در چندین دوره مورد مرمت قرار گرفت. تاریخ ساخت آن مربوط به دوره قاجاریه است و در دوره پهلوی از یک لایه خشت خام برای حفاظت بیشتر استفاده شده است.

حوض انبار بینی دنباله

بنای حوض انباربینی دنباله در غرب شهرستان جاجرم، دهستان میاندشت، بخش مرکزی و در حدود 13 کیلومتری غرب شهر درق واقع شده و به شماره 23258 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. تاریخ ساخت این بنا با توجه به شواهد معماری و مصالح بکار رفته و نیز اطلاعات جمع آوری شده از ساکنان روستا، مربوط به دوره قاجاریه است.

بنای حوض انباربینی دنباله از دو بخش مخزن آب و دهلیز ورودی تشکیل شده است. مخزن آب دارای پلان دایره ای به قطر 5,3 متر است و یک راهروی مستطیلی به طول 60/2، در جنوب آن قرار دارد. سقف راهرو پوشش قوسی دارد و مخزن آب نیز با یک گنبد نیم دایره پوشش داده شده است. در بام مخزن آب حفره ای برای تأمین نور فضای داخلی تعبیه شده است. البته در بدنه دیواره سنگی مخزن نیز پنج نورگیر وجود دارد که شاید برای تهویه هوای داخل در این قسمت اجرا شده است.

آب انبار ارغن آباد

بنای حوض انبار ارغن آباد در چهار کیلومتری شمال غرب شهر جاجرم از توابع استان خراسان شمالی واقع و به شماره 22211 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. تاریخ ساخت این بنا با توجه به شواهد معماری و مصالح بکار رفته و نیز اطلاعات جمع آوری شده از ساکنان روستا، مربوط به قرون متأخر اسلامی است. سقف بنا که ظاهراً با تخته سنگ پوشیده شده بود در اثر حفاری های قاچاق از بین رفته و در کف بنا خاک انباشته شده است. باوجود این کف بنا حدود دو متر از سطح زمین پایین تر است.

ورودی این سازه که یک متر عرض دارد در ضلع جنوبی قرار گرفته است. با توجه به وجود تخته سنگ های ماسه ای در بین خاک های حاصل از حفاری های قاچاق به احتمال فراوان جنس این تخته سنگ ها با برون زدهای صخره ای در تپه نزدیک این سازه شباهت فراوان دارد و به احتمال فراوان از همین تپه استخراج شده است. در ضلع غربی این سازه اثری از یک جوی آب باقی مانده که احتمالاً زمانی آب را به سمت این سازه هدایت می کرده است. این بنا ازنظر شیوه ساخت در زیرزمین و تکینیک ساخت با استفاده از قلوه سنگ های گرد و ملاط آهک که بصورت عایق عمل میکرده، در منطقه منحصر بفرد است.

آب انبار خوش

آب انبار خوش در مرکز روستای خوش علیا از توابع شهرستان اسفراین واقع و به شماره 23759 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. تاریخ ساخت این بنا با توجه به سنگ نوشته سردر آن در سال 1373 هجری قمری توسط نوه کربلایی محمد نوروزی پور در دوم محرم همان سال ساخته شده است. این آب انبار از چهار بخش ساخته شده که به این ترتیب است:

-سردر تزئینی

-راه پله و پا شیر

-هواکش و بادگیر

-پوشش منبع ذخیره

سردر ورودی بنا با عرض 15,2 متر و ارتفاع 5.2 اجرا شده است که پس از آن یک راه پله با طول چهار متر به وسیله 11 پله مسیر را به سمت منبع ذخیره آب هدایت می کند. بعد از پا شیر دو عدد منبع ذخیره آب به شکل مستطیل با پوشش آجری قرار دارد. بر روی این دو منبع سقف گنبدی شکلی وجود دارد که حفره ای برای تهویه هوا بر روی آن تعبیه شد. مصالح مورد استفاده در این بنا عمدتاً آجر، ساروج و آهک است.