بوریا بافی زرقان یکی از قدیمی ترین صنایع دستی است

میراث آریا/ براساس آخرین گزارش های بدست رسیده، بوریا بافی زرقان یکی از قدیمی ترین صنایع دستی است.

زرقان در استان فارس و در 25 کیلومتری شیراز قرار دارد، این شهرستان از قدیم الایام تا هم اکنون مرکزی برای صنایع دستی بوده که یکی از مهمترین و قدیمی ترین آن هنر بوریابافی است که قدمت زیادی را داراست، بوریای زرقان بیشتر از نی تهیه می شود و مواد اولیه آن به سبب نزدیکی به رودخانه کر در شهرستان مرودشت که همجوار آن است، تأمین می شود. از بوریای زرقان به عنوان زیرانداز و استفاده در ساخت خانه های عشایری و آلاچیق و پوشش سقف خانه ها استفاده می شود با مدرن شدن زندگی امروز، صنایع دستی باید نیز با نیاز امروزی پیش رود و بوریا نیز از این قاعده مستثنی نیست. بوریا اکنون می تواند در انواع وسایل تزیینی و سایر وسایل دیگر در همه خانه ها خودنمایی کند.

پروفسور آرثر آپهام پوپ معتقد است که نخستین زیراندازهای بشری از نی و گیاهانی که در باتلاق های سفلای بین النهرین روئیده، تهیه شده و به هم انداختن ساق گیاهان و درآوردن بافته ای «حصیر» مانند اولین قدم در دستیابی انسان به شیوه های تولید قالی بوده است. از این رو با قاطعیت میتوان اظهار کرد که نخستین زیراندازهای تهیه شده توسط انسان بافته های حصیری بوده و اولین سرپناه ها پس از رسیدگی در غارها و غارنشینی به کمک حصیر و نی پدید آمده است.

مراکز تولید انواع محصولات

امروزه در مناطق مختلف کشورمان به ویژه مناطق شمال و جنوب آن هرکجا که دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و ترکه امکانپذیر باشد میتوان نشانه هایی از حصیربافی و سبدبافی را یافت. با این حال این صنعت در استانهای فارس، سیستان و بلوچستان، خوزستان، کردستان، هرمزگان، بوشهر، خراسان، کرمان، یزد، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و تهران از رونق بیشتری برخوردار است. حال با توجه به تنوع مواد اولیه و روش بافت در سراسر کشور در این کارگاه آموزشی با چند نمونه از شیوه های بافت مناطق مختلف آشنا خواهیم شد.

مواد اولیه مصرفی

مواد اولیه حصیربافان نقاط مختلف ایران به نسبت تنوع محیط جغرافیایی کشور متنوع است و بیشتر عبارتست از برگ درخت خرما، ساقه های نی باتلاقی مناطق گرمسیری و سردسیری، ساقه گندم، ترکه بید و ... مواد پرداخت کننده عبارت اند از انواع روغن ها از جمله روغن جلاء.

ابزار کار

ابزار و وسایل مورداستفاده در حصیربافی بسیار ساده و محدود نظیر داس، انواع کارد، اره، رنده، انبردست، قیچی، سوزن، درفش، دفتین و سنگ نفت است. این ابزار عمدتاً برای قطع گیاهان و پیراستن آنها به منظور آماده سازی مواد اولیه مورداستفاده قرار می گیرد و گاهی نیز حین تولید به عنوان وسیله کمکی امر ساخت را تسهیل می بخشد.

طریقه تهیه مواد اولیه و شیوه بافت نی باتلاقی

پس از رسیدن نی به قطر و طول مطلوب به وسیله داس از نزدیکترین محل به ریشه قطع و پس از جدا کردن برگهایش در قسمت بالای آن در جهت طولی شکافی با چاقو ایجاد می شود. سپس به صورت انبوه روی هم قرارگرفته و کوبیده می شود تا بصورت نوارهایی با عرض های متفاوت درآید در مرحله بافت نوارهای حاصله در کنار یکدیگر قرار گرفته و بصورت سه تا زیر، سه تا رو بافته می شود و همانگونه که گفته شد حاصل کار بیشتر به مصرف حصیر زیرانداز، حصیر سقف و بدنه کپر می رسد.

شیوه بافت چم بافی، مروار بافی و ترکه بافی

شیوه کار چم بافی، مرواربافی و ترکه بافی بطور تقریبی مشابه یکدیگر و شبیه بافت شعاعی بامبو است به این طریق که بافندگان ابتدا ترکه های درخت را که ماده اولیه مورد مصرفشان است انتخاب و آن تعداد از ترکه هایی را که قابلیت تقسیم شدن به دو، سه یا چهار قسمت رادارند ابتدا برش طولی داده و سپس از نظر اندازه به طولهای موردنیاز درآورده و در آب می خیسانند تا انعطاف پذیر و قابل استفاده شود.

در مرحله بافت تعداد چهار عدد از ترکه ها در کنار یکدیگر قرارگرفته و تعداد چهار یا پنج ترکه دیگر به صورت متقاطع روی آنها قرار می گیرد تا تشکیل یک ستاره هشت پر را بدهد آنگاه به وسیله ترکه های باریکتری مهار شده و بافنده با ترکه های نازک عمل بافت را به شیوه یکی از زیر، یکی از رو آغاز کرده و ترکه ها را بطور یک در میان از لابه لای ترکه هایی که قبلاً بطور متقاطع روی یکدیگر قرار گرفته عبور می دهد و این کار را تا تکمیل قسمت کفشی که تولید آن موردنظر است تعقیب می کند.

بعد از پایان کار بافت قسمت کف، در محلی که قرار است از آنجا به بعد لبه کار بافته شود عموماً صنعتگران به بافت حالت مارپیچی داده و کار را به شیوه قبلی ادامه می دهند و انتهای کار را نیز به صورت مارپیچ درآورده و سر ترکه هایی را که در واقع حالت تار کار را دارند به داخل قسمت مارپیچ خم می کنند.

کاربرد حصیر

حصیر از گذشته تا به امروز مصارف متنوع و گوناگونی چون کیف، سبد نان، زنبیل (ساک خرید)، سبد میوه، زیرانداز، پاراوان و کلاهک آباژور داشته است.

روش نگهداری و شست و شوی حصیر

حفاظت از حرارت و آتش، فشار، ضربه و اشیای نوک تیز و برنده برخی از راههای نگهداری است که البته این تولیدات با آب ولرم و شوینده های معمولی قابل شست و شو است.