گردشگری خوراک محصولی نوپا با خلاقیتی نامحدود در جذب گردشگر است

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، گردشگری خوراک محصولی نوپا با خلاقیتی نامحدود در جذب گردشگر است.

گردشگری خوراک در واقع نوعی پیوند بین مقصد گردشگری غذا و آشپزی است. در بیشتر نقاط جهان معمولاً گردشگری خوراک و کسانی که به دنبال این نوع از گردشگری هستند، این اشتیاق را دارند که به دلیل غذاها و خوراک های مقصدی خاص به آن منطقه سفر کنند تا بتوانند طعم غذاهای مختلف را بچشند و آنها را امتحان کنند.

شخصی که به یک کشور یا منطقه بومی سفر می کند این انتظار را دارد که بتواند غذاهای بومی آن منطقه را بچشد و طعم های جدیدی را کشف کند و در واقع یک نوع ماجراجویی جذاب در حوزه غذا را انجام دهد از این روست که غذاهای بومی از نظر ارزش غذایی، در دسترس بودن مواد اولیه، نگهداری، عاری بودن از مواد نگهدارنده شیمیایی و همچنین ارزان قیمت بودن دارای درجه اهمیت بیشتری نسبت به سایر خوراکی ها هستند؛ این امر در کشور ما باتوجه به اقلیم و تنوعی که در حوزه غذا وجود دارد، پیش از سایر مناطق مورد توجه قرار می گیرد.

از طرف دیگر گردشگری خوراک؛ پا را از نیاز آدمی به تامین انرژی فراتر گذاشته و تبدیل به راهی برای عزیمت از نقطه ای به نقطه دیگر برای چشیدن طعم غذاهای مختلف، محلی و سنتی در کنار بهره گیری از سایر منابع و جذابیت های مناطق گردشگری شده است. اهمیت تنوع غذایی در منوی رستوران ها و هتل ها تا آنجاست که در سال 2001 گردشگری خوراک و پختنی ها معرفی و مطرح شد تا کشورها از این پتانسیل برای جذب گردشگر و کسب درآمد استفاده بهینه کنند. در واقع میتوان گفت حدود دو دهه است که بحث گردشگری خوراک در دنیا مطرح شده و این شاخه از گردشگری در ایران بسیار نوپاست.

پیرامون اینکه گردشگری خوراک محصولی نوپا با خلاقیتی نامحدود در جذب گردشگر است، با علیرضا دژبد (رئیس کمیته گردشگری خوراک در انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران) به گفتگو نشستیم. او دبیر شورای سیاستگذاری تورهای ورودی کشور و عضو کمیته برنامه ریزی جامعه هتلداران ایران نیز است.

گردشگری خوراک حتی بعد از شیوع کرونا شاید یکی از نخستین شاخه های گردشگری بود که توانست به رونق گذشته خود دست یابد. تعریفی که از این نوع گردشگری در عرصه بین الملل ارائه می شود، چیست و آیا ایران و آنچه در گردشگری خوراک آن جریان دارد، در زمره این تعریف می گنجد؟

براساس مقاله گردشگری خوراک محصولی نوپا با خلاقیتی نامحدود در جذب گردشگر است باید بدانید که از منظر سازمان جهانی گردشگری، گردشگری خوراک بخش جدایی ناپذیر از زندگی محلی است و متشکل از تاریخ، فرهنگ و اقتصاد جامعه یک سرزمین است. بنابراین ظرفیت طبیعی برای غنی سازی تجربه بازدیدکننده، برقراری ارتباط مستقیم با مردم محلی فرهنگ و میراث آن منطقه است. از منظر سازمان جهانی گردشگری کار ترویجی و ذاتی گردشگری خوراک در حفظ هویت منطقه ای، توسعه اقتصادی، حفظ میراث سنتی را نیز دربرمی گیرد با مشخص شدن نقطه قوت رقابتی آن مقصد، مقاصد بیشتری در جهان برای ایجاد موقعیت گردشگری خوراک فعال شدند.

گردشگری خوراک یکی از حوزه هایی است که مورد توجه گردشگران واقع شد. وقتی مسافرت می کنیم دوست داریم طعم غذاهای محلی مقصد را کشف کنیم. به رستوران ها می رویم و محصولات غذایی و محصولات سنتی آن منطقه را خواستار هستیم تا بتوانیم تجربه های خاص و منحصر به فردی را کسب کنیم. در واقع میتوان گفت به هر سفری که با هدف چشیدن طعم غذاها نوشیدنی ها و دسرهای مقصد انجام گیرد، گردشگری خوراک گفته می شود. گردشگری خوراک در جهان یک صنعت نوپا و جوان است. حتی برخی محققین گردشگری خوراک را زیرمجموعه گردشگری فرهنگی، گردشگری خلاق، گردشگری کشاورزی و گردشگری سلامت می دانند. اکنون حتی نوعی از گردشگری تحت عنوان از مزرعه تا سفره در بسته های سفر طراحی و تعریف شده که گردشگری خوراک در این زمره نیز می گنجد. میتوان گفت محصولی نوپا با خلاقیتی نامحدود در جذب گردشگر است.

اهمیت گردشگری خوراک در عرصه بین المللی تا جایی پیش رفت که شاهد برگزاری گردهمایی های UNWTO در حوزه گردشگری خوراک هستیم چنانکه ششمین گردهمایی نیز آبان در در شهر بروکسل برگزار شد. از آنچه در این گردهمایی در خصوص گردشگری خوراک و اهمیت آن گفته شد، بگویید.

در این گردهمایی بر نقش این شیوه از گردشگری در ارتقای گردشگری روستایی توسعه منطقه ای و اهداف توسعه آن تاکید شد. حتی این مسئله عنوان شد که به هیچ وجه گردشگری خوراک از گردشگری روستایی، گردشگری خلاقانه و گردشگری فرهنگی دور نیست. این حوزه ها به نوعی در یک سبد جای می گیرند. توسعه گردشگری خوراک در یک منطقه می تواند تاثیر بسزایی در توسعه سایر شاخه های گردشگری در منطقه داشته باشد. این شاخه از گردشگری تا جایی اهمیت دارد که UNWTO هفتمین اجلاس گردشگری خوراک در سال 2022 در شهر نارا کشور ژاپن برگزار خواهد کرد. از ایران نیز تنها کارشناس بخش گردشگری خوراک در این اجلاس به صورت مجازی حضور داشت و عنوان کرد این گردهمایی یک فرصت بی نظیر برای کارشناسان متخصصین برای آشنایی با زمینه های رشد گردشگری خود خواهد بود و به بررسی ایده های نو و اقدامات اساسی برای باز پرداختن به این حوزه از گردشگری در دوران پس از کرونا است.

با وجود آنکه حدود 20 سال از طرح موضوع گردشگری غذا در عرصه بین المللی می گذرد اما در ایران به صورت علمی و سازمان یافته به این حوزه توجه نشده است. آیا عدم توجه به این مقوله به دلیل آن بود که در ایران احساس نیاز نسبت به جذب گردشگران غذا وجود نداشت یا آنکه به دلیل نبود زیرساخت ها شاهد عدم توجه علمی و سازمان یافته به این حوزه بودیم؟

هرچند حدود دو دهه از معرفی گردشگری خوراک در دنیا می گذرد اما این صنعت در ایران بسیار نوپا و جدید است و میتوان گفت حدود 2 سال است که شاهد جدی شدن مسئولان در این خصوص و راه اندازی کمیته های مختلف آن در مجموعه های مختلف هستیم. البته نمی توانیم بگوییم گردشگری خوراک در ایران نبود بلکه می توانیم بگوییم به صورت علمی و سازماندهی شده یا سازمان یافته شده به آن توجه نمیشد. بسیاری از شهرها و روستاهای ایران در حوزه های مختلف گردشگری فعال هستند که از قضا، غذاهای آنها بسیار معروف است.

این امر به صورت تخصصی در ایران مورد توجه قرار نگرفته بود و میتوان گفت کمیته تخصصی گردشگری خوراک حدود 2 سال است که در وزارتخانه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی راه اندازی شده است. حتی این مقوله به تازگی در انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی هوایی و جهانگردی ایران و جامعه هتلداران ایران، انجمن علمی بازاریابی ایران راه اندازی و رونق گرفته و مورد توجه واقع شد. البته اتحادیه رستوران داران و انجمن های تخصصی در حوزه گردشگری غذا فعال بوده اند اما هیچ کدام به صورت سازمان یافته و با برنامه ریزی پیش نمی رفتند. هرچند ممکن است که این سالها برای توجه علمی و سازمان یافته به حوزه گردشگری خوراک احساس نیاز شده بود اما سازوکار و زیرساخت های لازم فراهم نبود. اکنون با فراهم شدن زیرساخت ها توجه ویژه به حوزه گردشگری خوراک وجود دارد این حوزه بسیار خوب پیش می رود. بخش خصوصی و دولتی کنار یکدیگر به خوبی در این حوزه برنامه ریزی لازم را انجام می دهند.

ایران با وجود ثبت دو شهر رشت و کرمانشاه در زمره شهرهای خلاق غذا توانسته چه جایگاهی در میان گردشگران علاقمند به غذا باز کند و آیا گردشگران بین الملل شناختی نسبت به غذاهای ایرانی دارند؟

ایران در بحث گردشگری خوراک به خصوص در میان کشورهایی که هر سال گردشگران متعددی از آنها ایران را به عنوان مقصد سفر خود انتخاب می کنند، بسیار شناخته شده است به خصوص در میان گردشگران کشورهای اروپایی غذاهای ایرانی بسیار معروف هستند.

معرفی دو شهر خلاق در حوزه گردشگری خوراک در یونسکو که همان رشت و کرمانشاه هستند ظرفیت های بسیار خوبی برای معرفی هرچه بهتر و بیشتر غذاهای ایرانی و عرصه بین المللی خواهد بود به جرأت می توانم بگویم کسانی که به ایران سفر کرده اند پس از بازگشت به کشورهای خود بارها از غذاهای ایران برای دوستان و آشنایان خود تعریف می کنند، چرا که عاشق غذاهای ایرانی می شوند و این مهم در ذهن آنها به خوبی ثبت می شود. حتا می توان گفت یکی از عوامل تبلیغ برای سفر به ایران همین غذاهای ایرانی و گردشگری خوراک است که در زمره میهمان نوازی ایرانی قرار می گیرد. گردشگران خارجی کباب های سنتی ما را بسیار دوست دارند. قیمه بادمجان، دسرها و حلواها نیز جای خاص خود را در میان گردشگران دارند. ضمن آنکه هر استان به اندازه یک کشور تنوع غذایی دارد و می تواند به همان اندازه گردشگر جذب کند.

کشورهای مختلف دنیا از فرانسه گرفته تا کشورهای آسیای شرقی از حوزه غذا و توسعه گردشگری غذا درآمدهای هنگفتی کسب کرده اند، این مهم از طریق فضای مجازی و شبکه های اجتماعی بیش از گذشته معرفی شده است. چندی پیش قبل از شیوع ویروس کرونا نیز شاهد حضور چند اینفلوئنسر غذا در ایران بودیم که مسیرهای متفاوتی برای آنها تعریف شده بود تا طعم غذاهای بخش های مختلف ایران را بچشند و به اشتراک بگذارند. ایران تا چه اندازه از فضای مجازی و ظرفیت های آن برای معرفی داشته های خود بهره جسته؟

حضور اینفلوئنسرها در ایران تاثیر بسیار خوبی در فضای مجازی برای معرفی جاذبه های ایران و به خصوص غذاهای ایرانی داشت. اما متاسفانه شیوع ویروس کرونا سبب شد تا نتوانیم شاهد تاثیر حضور این اینفلوئنسرها باشیم. با پیگیری های انجام شده و فروکش کردن تب کرونا کم کم شاهد حضور تورهای ورودی خواهیم بود. ضمن آنکه بخش خصوصی و دولتی درصدد شناسایی افراد و گروه هایی است که در حوزه گردشگری خوراک فعال شده اند. بسیاری از افراد به صورت خصوصی اکنون در حوزه تورهای ورودی گردشگری خوراک فعال شده اند که جای خوشحالی دارد. هرچند این امر هنوز آنچنان که باید رونق پیدا نکرد، چرا که حدود یک ماه و نیم است که مرزها به روی گردشگران خارجی باز شد. با این وجود مراوداتی با تورگردانان عراق و ترکیه در حوزه گردشگری خوراک داریم. برگزاری رویدادهای بین المللی نیز می تواند برای جذب گردشگران خارجی برای ایران و کشورها به صورت مشترک مفید واقع شود.

در حوزه گردشگری خوراک بخش غذاهای خیابانی یکی از پرطرفدارترین هاست ایران تا چه اندازه در این حوزه ورود کرده و آیا موفق بوده؟ آیا توانسته ایم از تجربیات کشورهایی مانند چین، هند، مالزی و... استفاده کنیم؟

در چند شهر ایران مانند شیراز، رشت، تبریز، اهواز، تهران و حتی در قشم و کیش و چابهار شاهد رونق غذاهای خیابانی هستیم و بحث غذاهای خیابانی بسیار معروف شد ه اند اما آنچنان که باید به صورت حرفه ای مورد توجه قرار نگرفته. البته مطالعات تطبیقی در این زمینه انجام شده. وبیناری در این خصوص برگزار شد که با حضور کارشناسان گردشگری خوراک ادارات کل استان های وزارت میراث و گردشگری همراه بود. غذاهای خیابانی در تمام کشورهای دنیا به شدت طرفدار دارد. در ایران نیز این مهم فعال است اما سازمان یافته و هدفمند نیست. این مهم این حوزه را آسیب پذیر کرده است، از این روست که با اولین چالش و اتفاقی که در کشور رخ می دهد شاهد تعطیلی بخش غذاهای خیابانی هستیم.

اگر حوزه غذاهای خیابانی را در ایران بتوانیم سازمان یافته و هدفمند کنیم به خوبی و با سرعت پیشرفت خواهد داشت و توسعه می یابد. در عین آنکه میتوان امنیت را برای منطقه به همراه آورد و در عین توسعه و رونق گردشگری خوراک گردشگری شبانه را نیز در شهرها رونق داد، همچنین میتوان چهره مثبتی از یک شهر یا روستا و منطقه را در عرصه داخلی و خارجی به نمایش گذاشت. تجربه این مهم را در قشم داریم به صورتیکه با فعال شدن یک خیابان در این جزیره برای ارائه غذاهای خیابانی شاهد آن هستیم که بسیاری از گردشگران نه تنها به این منظور بازدید و چشیدن طعم انواع غذاهای دریایی، بومی محلی و... به این جزیره زیبا سفر می کنند بلکه عموما اولین مقصدشان برای بازدید در قشم همین خیابان و غذاهای خیابانی آن است. اگر با سازماندهی و هدفمند این نوع بخش های گردشگری خوراک را پیش ببریم علاوه بر مباحث امنیتی می توانیم بحث های خلاقانه، درآمدزا و اشتغالزایی سایر موارد را نیز برای آن پیش بینی کنیم و در جذب توریست بسیار تاثیرگذار خواهد بود.

به نظر شما آیا استقبال بیش از حد از غذاهای خیابانی در ایران به آن جهت نیست که با وجود تاکیدهای فراوانی که در خصوص تنوع بخشی در منوهای رستوران ها وجود دارد اما همچنان شاهد تکراری بودن منوی رستوران ها هستیم؟

با این صحبت موافق هستم. بیشتر رستوران های ما دارای منوهای بسته و تکراری هستند. در رستوران های مهم شهرهای گردشگرپذیر ایران نیز شاهد منوهای تکراری هستیم که غذاهای بومی و محلی مهم را ارائه نمی دهند. البته این کار را برای خودشان سخت می کند. درحالیکه در خیابان های خوراک شاهد ارائه غذاهای بومی و محلی آن منطقه هستیم که از قضا بسیار هم مورد استقبال قرار می گیرند. البته برخی از هتل ها، رستوران هایی دارند که غذاهای بومی و محلی ارائه می دهند. هرچند این امر جامعیت ندارد و تعداد این مراکز بسیار محدود است اما بازهم تاکید می کنم که نیازمند تعریف منوهای جدید برای رستوران ها به خصوص در شهرهای گردشگرپذیر کشور هستیم.

درآمد ایران از حوزه گردشگری غذا چقدر است؟ این رقم در عرصه بین الملل چه میزان است و چند درصد آن نصیب ایران شد؟

هیچ آماری از درآمد ایران از حوزه گردشگری غذا وجود ندارد. اما می دانیم که حدود 33 درصد هزینه هر سفر چه گردشگری داخلی چه گردشگری خارجی صرف خوراک می شود. در واقع میتوان گفت موضوع و تجربه ای از سفر که در ذهن مسافر بیش از سایر تجربه ها باقی می ماند همین مقوله غذا است. بارها در تعاریفی که گردشگران از خاطرات سفرهای خود عنوان می کنند شنیده ایم که می گویند بطور مثال فلان غذا را در فلان رستوران فلان کشور خورده اند و طعم آن چنان و چنان بوده است. این خاطرات بطور کامل در ذهن مسافر باقی می ماند.

آیا آماری از تنوع غذایی در ایران وجود دارد و ما می دانیم چه تعداد غذای نوشیدنی و دسر در ایران وجود دارد؟

در حال حاضر گروه های مختلفی برای تهیه دایره المعارف جامع خوراک ایران فعال هستند. هر کدام از آنها تاکنون آمارهای مختلفی از هفت هزار نوع تا 10 هزار نوع خوراک را در ایران ارائه داده اند. از این رو در حال حاضر نمیتوان آمار دقیقی از تعداد و تنوع غذایی و نوشیدنی ها دسرها در ایران ارائه داد تا زمانی که بتوان دایره المعارف جامعه خوراک را تالیف تدوین و منتشر کرد البته این دایره المعارف نیز همچنان با بروز رسانی همراه خواهد بود. آخرین آماری در دست دارم آن است که بیش از 10 هزار نوع غذا نوشیدنی و دسر در ایران شناسایی شده است.