پوشاک سنتی بانوان قوم کتول هویتی ماندگار و ارزشمند است

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده و گزارشات منتشر شده، پوشاک سنتی بانوان قوم کتول هویتی ماندگار و ارزشمند است.

استان گلستان که با برخورداری از تنوع قومیتی به رنگین کمان اقوام ایران زمین شهرت یافته مردمانی از قومیت های مختلف با آداب و رسوم متفاوت و پوششی رنگارنگ را در دل خود جای داده است و هر قوم با لباس و سنت های خاص خود در گلستان در کنار یکدیگر زندگی می کنند. پوشش هر قومیت نشان اصالت و فرهنگ برخاسته از سرزمینشان و در واقع هویتشان است.

براساس مقاله پوشاک سنتی بانوان قوم کتول هویتی ماندگار و ارزشمند است باید بدانید که یکی از مصادیق مهم میراث ناملموس حفظ، احیا و بازنشر سنت ها، فرهنگ و حفاظت از کرامات و داشته های اقوام ایران زمین است. بدین سبب لباس هر قوم که برگرفته از اعتقادات و آیین هاست در مطالعه فرهنگ ها بسیار دارای اهمیت است.

لباس سنتی قوم کتول که پیراهنی بلند (رخت کوتاه)، دامنی پرچین، انواع کت (کلیجه، بهاری، کمر چین)، جلیقه، کلاه شهری، روسری، پیش جامه (دم جامه) و شاروسه را شامل می شود، خود نشانگر روح بلند و هنر ارزشمند زنان قوم کتول بوده که هنرهای فراوان صنایع دستی چون نوار بافی، سکه دوزی، نساجی سنتی، نخ ریسی، رنگرزی و… را در دل خود جای داده است.

باگذشت زمان پوشاک سنتی قوم کتول به فراموشی سپرده شده و گواه این مدعا نسل جوان امروزی است که به دلیل توسعه جوامع انسانی و شکل گیری فعالیت های اجتماعی، اقتصادی، ترویج البسه مدرن، در دسترس و پایین بودن قیمت آن نسبت به بالا بودن دستمزد دوخت پوشاک سنتی، از این نوع پوشش فرسنگ ها فاصله گرفته اند و همه این عوامل موجب آن شد تا البسه ای از این دست، به مشتری هایی با سلایق خاص محدود شوند.

برای حفظ و احیا این هنر و مهارت دوخت پوشاک بانوان قوم کتول، پرونده ثبت آن توسط دفتر ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان تشکیل و در سال 1395 با طرح در شورای عالی ثبت کشور به عنوان یک اثر و هنر ارزشمند نیکان و بانوان قوم کتول در فهرست آثار میراث ناملموس کشور به شماره 1326 به ثبت ملی رسید.

پوشش زنان کتول از گذشته های دور پوشاکی با پارچه های دستباف بود که با عناصری چون نوارهای کتول، سکه و یراق تزیین میشد. خانم ها در جشن ها از این نوع پوشاک با تمامی اجزا استفاده می کردند که متشکل از پیراهن (رخت کوتاه)، دامنی پرچین (تُنبان قُنبلی)، انواع کت (کُلیجِه، بهاری، کمرچین)، جلیقه، کلاه شهری، روسری، پیش جامه (دم جامه) و شاروسه (شاه ریسه) است. تزئینات روی لباس برای طبقه بالای جامعه با نوارهای دستباف و سکه های بیشتر و برای عامه مردم از نوارهای کمتر بکار می رفت.

پیراهن زن کتول بلند بوده بگونه ای که روی دامنی از پارچه شال پشمی گلدار قرار می گیرد، با آستین هایی که تزئیناتی به روی لبه آن دوخته می شود. دختران مجرد کلاهی از جنس مخمل که غالباً به رنگ قرمز است و تزئیناتی از یراق و توف (نوار دستباف) دارد، استفاده می کنند که زیر روسری بر سر می گذارند. البته بانوان متأهل از کلاه استفاده نمی کنند و زیر چارقد به روی پیشانی، روسری دیگری می بندند که گره روسری در جلوی پیشانی قرار می گیرد. چارقد یا روسری آنها غالباً سفید و گلدار است. روی لباس نیز پیش جامه ای با سکه های قدیمی از پارچه مخمل می پوشند. پیش جامه دارای یقه است و مانند گردنبند به گردن آویخته می شود.

مواد اولیه ای که برای این نوع لباس استفاده می شود عبارت از پارچه های زری، پارچه های دستباف، پارچه های شال پشم (نخی گلدار)، پارچه های مخمل، انواع نوارهای دستباف (توف)، سکه، یراق، منجوق، ریشه های تزئینی، دانه های تسبیح، کش، نخ گریسه و… است. امروزه برای این نوع پیراهن از پارچه های زری با 3 متر طول و درگذشته از پارچه های ابریشم دستباف که برای دوخت آن از 6 متر پارچه (به دلیل کم بودن عرض پارچه های ابریشمی) استفاده می شد.

الگوی لباس بسیار ساده بوده و در قسمت زیر بغل از «مرغک» (پارچه های سه گوش) استفاده می شود که در اصطلاح محلی «زیربغلی» می گویند. در قسمت لبه آستین، تزئیناتی از نوارهای دستباف کتول دیده می شود که ردیف اول آن نواری از «توف سیاه»، ردیف دوم «دوگلی»، ردیف سوم «ولولک» به ترتیب قرار می گیرند. برای دوخت دامن از پارچه «شال پشم»، «زری تال» و یا سایر پارچه های طرح دار استفاده می شود.

برای دوخت پیش جامه عمدتاً از پارچه مخمل قرمز استفاده می کنند. روی پارچه مخمل توف مشکی، دوگلی و اریب و همچنین سکه دوخته می شود. پیش جامه دارای یقه است و قسمت پایین آن به شکل مثلثی برش می خورد. شاه ریسه به منظور تزئین، بر روی پیش جامه و به دور گردن قرار می گیرد و متشکل از منجوق، دانه تسبیح و سکه است.

به قسمت پایین شاه ریسه، «زیربند» و قسمت بالای آن، «پشت بند» می گویند که هرکدام جدا بافته شده سپس به کمک دوخت به یکدیگر متصل می شوند. طرح هایی که برای شاه ریسه استفاده می شود عبارتند از «قالی باف» و «مَکودِلِه».

گل طلا یا گل یقه زیوری بود که به روی شاروسه بسته می شد و برای خانواده های ثروتمند، این زیور از طلا و برای سایرین از برنج و نقره است. شکل زیور همانگونه که از اسم آن پیداست به شکل گل بود. «کلیجه» به کت روی لباس می گویند که پارچه آن از مخمل و بدون تزئینات بوده یا از تزئینات کمی استفاده می شد. آستین آن داری سمبوسه (مثلثی شکل) بوده که رویه انگشتان را می پوشانده است.

«کمرچین» به کتی می گویند که در بخش کمر به دو قسمت بالاتنه و دامن تقسیم می شود و نام کت هم متأثر از فرم آن است. این لباس خاص افراد ثروتمند بوده و سطوح پایین تر جامعه از جلیقه استفاده می کردند.

در آخر باید به این نکته اشاره کرد که طی سالهای اخیر پوشاک سنتی اغلب اقوام دستخوش تغییرات زیادی شده است که در این بین لباس بانوان علی آباد کتول هم از این تحولات بی بهره نمانده است و امروزه تنها در مراسم و جشن ها میتوان این نوع لباس را دید.

اما درصورتیکه از این هنر صنعت فاخر حمایت های لازم صورت پذیرد، تولیدات آن ازلحاظ اقتصادی بر جامعه کتول تأثیرات بسزایی خواهد داشت، زیرا لباس این قوم شریف از مجموعه صنایع و هنرهای دستی چون پرورش کرم ابریشم، ابریشم کشی، نخ ریسی، رنگرزی، نساجی سنتی، نوار بافی، منجوق بافی و… تشکیل شده که موجب اشتغالزایی برای گروهی از زنان و دختران منطقه خواهد بود. در واقع با حفظ یک رشته میتوان عملاً از چندین صنعت و هنر دستی حمایت و آنان را از خطر فراموشی حفظ کرد.