جاذبه های فرهنگی و تنوع زیستی بیابان لوت را نمی توان از هم جدا کرد

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده، جاذبه های فرهنگی و تنوع زیستی بیابان لوت را نمی توان از هم جدا کرد.

بیابان لوت در سال 1395 به عنوان بیست و یکمین اثر ارزشمند طبیعی ملی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد، محدوده این اثر طبیعی جهانی به مساحت بیش از 40 هزار کیلومتر شامل حدود 23هزار کیلومترمربع عرصه و 17 هزار کیلومترمربع حریم و محیط آن بیش از 800 کیلومتر است و در میان سه استان سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان بصورت مشترک واقع شده و شامل ریگ یلان، کلوت ها، گلدان های طبیعی (نبکا)، رودخانه شور، دشت ریگی (هامادا)، پهنه بازالتی گندم بریان است.

دفتر مرکزی پایگاه جهانی بیابان لوت در مجموعه فرهنگی تاریخی گلستان در تهران است و دفاتر نمایندگی محلی در روستای شفیع آباد شهداد در استان کرمان، روستای دهسلم در استان خراسان جنوبی و روستای نصرت آباد در استان سیستان و بلوچستان ایجاد شده و پایگاه هایی هم در فهرج، بم و راور هم فعال هستند.

لوت دارای جاذبه های فرهنگی و طبیعی متنوع است

مهران مقصودی، مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت اظهار داشت: بیابان لوت بسیار گسترده است اما عرصه و حریم جهانی بیابان لوت آثار و عوارضی را دربر می گیرد که منطبق بر ارزش های جهانی و دارای ارزش ویژه در مقیاس جهانی است. البته لوت را از جاذبه های فرهنگی و تنوع زیستی آن نمیتوان جدا کرد و هر کدام برجستگی و جاذبه های خود را دارند

وی با اشاره به اینکه بیابان لوت براساس دو معیار و شاخص جهانی در فهرست آثار جهانی ثبت شده است، توضیح داد: برای ثبت یک اثر در فهرست جهانی یونسکو 10 معیار وجود دارد، که 6 معیار فرهنگی و 4 معیار طبیعی است، در معیار هفتم تصریح شده که آثار و عرصه های طبیعی مانند چشمه، کوه، جنگل، آبشار و بیابان که دارای صفت تفضیلی «ترین» مانند وسیع ترین، بلندترین یا زیباترین و ... هستند، می تواند در فهرست جهانی قرار گیرد.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت افزود: در معیار هشتم بر پدیده هایی دارای ویژگی های زمین شناسی و ژئومورفولوژی (Geomorphology) و فیزیوگرافیکی منحصر بفرد تاکید شده است، یعنی یک ویژگی زمین شناختی خاص داشته باشد و تاریخ تحول و فرآیندهای زمین را نشان دهند. معیار نهم و دهم ثبت جهانی آثار بیشتر در حوزه اکوسیستم ها و محیط هایی است که جز گونه های نایاب و در معرض خطر هستند.

کلوت 155 متری لوت، اثر طبیعی بی همتای جهانی

مقصودی خاطرنشان کرد: ثبت جهانی بیابان لوت بر اساس ویژگی های برجسته زمین شناختی و ژئومورفولوژیکی انجام شده است، اما فقط یک اثر بی همتای طبیعی از لوت در رده ممتاز جهانی ثبت شده است. کلوت ها (یاردانگ ها Yardang) یکی از ویژگی های بی همتا در بیابان لوت است.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت بیان کرد: اصطلاح یاردانگ ریشه ترکی دارد و بیشتر در آسیای میانه استفاده می شود. البته در جهان هم بکار بردن اصطلاح یاردانگ برای عوارض بادی مرسوم است؛ ما هم آرام آرام واژه کلوت را در مجامع و منابع علمی جا می اندازیم. در زمان ثبت جهانی بیابان لوت، کلوت های ثبت شده جهان در منابع اطلاعاتی 80 تا 120 متر بودند، کلوتی که در لوت ثبت و معرفی شد 155 متر ارتفاع داشت.

بلندترین نبکای جهان به ارتفاع 21 متر در بیابان لوت

مقصودی گفت: نبکا (Nebka) یا تل گز (به گویش محلی)، گلدان صحرایی یا شور مرو از دیگر عوارض طبیعی از عوارض برجسته بیابان لوت است؛ نبکاهایی که در زمان ثبت جهانی بیابان لوت در سال 1395 (2016) ثبت و معرفی شدند 11 تا 12متر ارتفاع داشتند، این نبکاها همان زمان هم به عنوان یکی از نبکاهای بلند جهان محسوب می شدند، که الان براساس تحقیق یک گروه مطالعاتی در منطقه لوت، نبکایی با ارتفاع 21 متر شناسایی شده که بلندترین نبکای جهان است.

نبکا تپه ای است که گیاهان عامل اصلی ایجاد آنها هستند و رشد آن از به دام افتادن ماسه در اطراف آن صورت می گیرد. معمولا نبکاهایی از یک تا سه متر در ایران وجود دارد، ما در زمان ثبت جهانی لوت نبکاهای 12 متری را شناسایی و ثبت کردیم، اما اخیرا و بعد از 5 سال براساس تحقیق و مطالعات نبکایی با 21 متر ارتفاع در بیابان لوت ثبت شده که در جهان منحصر بفرد است. البته این مطالعات تطبیقی ادامه دارد و ممکن است نبکاهای بلندتر هم پیدا کنیم.

بیابان لوت را در جهان به خوبی می شناسند

عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: در این سالها نبکاهایی در چین و برخی از مناطق بیابانی جهان اعلام شده بود که از نبکاهای لوت بلندتر بودند، اما الان با این شناسایی و ثبت، بلندترین نبکای جهان در بیابان لوت قرار دارد؛ نتیجه این تحقیق میدانی و کشف در قالب مقاله علمی با جزییات به صورت رسمی در منابع معتبر علمی هم اعلام شده است.

وی گفت: برخی در مورد بسیاری از عوارض یا ویژگی های طبیعی مطالبی را بیان می کنند، اما شناسایی و ثبت این آثار باید براساس یک روش تحقیق علمی و منسجم انجام و نقطه شروع نمونه برداری و روش ارتفاع سنجی دقیق باید به صورت شفاف مشخص و نتایج آن در قالب یک مقاله علمی در یک مجله معتبر منتشر شود، تا مراجع بین المللی آن را تایید و ثبت کنند، به روش های چشمی، غیر دقیق و شفاهی نمیتوان استناد کرد.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت با بیان اینکه بیابان لوت را در جهان از قدیم به خوبی می شناسند، گفت: مستندات علمی و تحقیقی زیادی درباره ویژگی های این بیابان وجود دارد، از سال 1347 تا 1353 دکتر احمد مستوفی و تیم تحقیقات که مرحوم دکتر پرویز کردوانی، دکتر فرج الله محمودی و دکتر احمد معتمد با همراهی یک تیم بین المللی بر روی بیابان لوت کار کردند. سون هدین، آلفونس گابریل، خانیکوف و استراتیل زاور هم از جمله محققان و مسافرانی هستند که قبل از تیم تحقیقاتی دکتر مستوفی پا به این بیابان شگفت انگیز گذاشته اند.

لوت با بیش از 80 درجه سانتیگراد گرمترین نقطه جهان

مقصودی گفت: در سازمان فضایی آمریکا (ناسا) دو مقاله منتشر شد که براساس 7 سال مطالعات ماهواره ای، بیابان لوت پنج سال به عنوان گرمترین و خشک ترین نقطه زمین با دمای بیش از 70 درجه سانتیگراد ثبت شد، رکود بیشترین دما یک سال در استرالیا و یک سال هم در چین بوده است؛ در مقاله ای که جدیدا منتتشر شده و یک کار بین المللی است بیابان لوت را با بیش از 80 سانتیگراد گرمترین نقطه زمین اعلام کرده است.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت افزود: دماسنج های دستی نمی تواند معیار دقیقی برای ثبت باشد، برداشت زمینی برای ثبت گرمای بیابان لوت وجود ندارد، زیرا ایستگاه ثابت ندارد و دماسنج هم باید در شرایط خاص و استاندارد باشد تا دما با سایر دماهای جهان مقایسه شود، در ثبت ماهواره ای می توانند دمای همه کره زمین را براساس شرایط واحد، سنجش و مقایسه کند و گرمترین و سردترین نقطه را به راحتی در زمان های مشخص بدست بیاورد.

ریگ یلان لوت در میان بلندترین تپه های ماسه ای جهان

مقصودی اظهار داشت: تپه ها و هرم های ماسه ای معروف به ریگ یلان (ریگ بلند/ریگ لوت) با ارتفاع نسبی بیش از 475 متر یکی از بلندترین تپه های ماسه ای جهان را دارد؛ بیشتر این تپه ها در شرق بیابان لوت قرار دارد، در جهان بالای 500 متر گزارش شده است، برخی از محققان ارتفاع تپه های ماسه ای لوت را بیش از 500 متر را هم اعلام کرده اند، اما چون مستند علمی نشده، نمیتوان به آنها استناد کرد.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت خاطرنشان کرد: تپه های ماسه ای پرو که بالای هزار متر ارتفاع دارد را در تصاویر ماهواره ای نگاه کردم، پایه آن منطقه مرتفع و حدود 700 متر ارتفاع دارد، لذا ارتفاع واقعی آن تپه ها تقریبا 300 تا 400 متر است. در چین هم تپه های ماسه ای با ارتفاع 500 متر اعلام شده است که اخیرا چینی ها پرونده این بیان را برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو ارسال کرده اند.

وی اظهار داشت: در هیچ کدام از بیابان های معروف جهان مانند بیابان نامیب (Namib Desert) در آفریقا یا وادی روم (Wadi Rum) در اردن بیابان های مصر به اندازه بیابان لوت عوارض متنوع طبیعی و زیستی و آثار متنوع فرهنگی در کنار هم وجود ندارد.

باد عامل حرکت و ایجاد تپه های ماسه ای است

مقصودی همچنین به وجود دشت های ریگی (هامادا) در بیابان لوت اشاره کرد و گفت: هامادا اصطلاحی است که در شمال آفریقا برای دشت های صاف و نسبتا مرتفع استفاده شده است، ماسه های ریز از میان ریگ های این مناطق منطقه حمل می شود و فقط ریگ وجود دارد. شن و ماسه متفاوت است، عنوان تپه شنی از نظر علمی اشتباه است قطر شن به اندازه ای است که باد نمی تواند آن را تکان دهد.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت با اشاره به اینکه بادها عامل حرکت و ایجاد تپه های ماسه ای هستند، توضیح داد: مناطق صافی و همواری که ماسه ها از میان سنگ ها حمل می شوند دشت ریگی (هامادا) نامیده می شود، اگر چه لوت دارای برترین دشت های ریگی جهان نیست، اما برای آنکه پیوستگی میان عناصر مختلف ایجاد شود در زمان ثبت جهانی این دشت ها را هم در مجموع عوارض طبیعی بیابان لوت معرفی کردیم.