گردشگری مذهبی بدون راهبرد و برنامه نظام مند بازده نخواهد داشت

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده، گردشگری مذهبی بدون راهبرد و برنامه نظام مند بازده نخواهد داشت.

سید رفیع موسوی، درس دانشگاه و عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی پیرامون اینکه گردشگری مذهبی بدون راهبرد و برنامه نظام مند بازده نخواهد داشت، اظهار داشت: گردشگری مذهبی و زیارتی رابطه مستقیم با شرایط ویژه جغرافیای فرهنگی و ریشه های فرهنگ دینی و اعتقادی جوامع دارد؛ همین عوامل بر پایداری فرهنگی اجتماعی جامعه ایرانی تاثیر داشته و ظرفیت های بسیار گسترده ای از این نوع گردشگری را در مناطق مختلف ایران ایجاد کرده است. البته برای بهره برداری از ظرفیت ها و توسعه و رشد گردشگری مذهبی و زیارتی، باید شرایط موجود بازبینی شود و براساس امکانات و زیرساخت های مناطق مذهبی و توسعه گردشگری مذهبی یک برنامه راهبردی و جامع تدوین شود.

گردشگری مذهبی گونه ای از گردشگری است که بازدید و حضور در مکان های مذهبی مانند حرم ها و بارگاه های مقدس امامان شیعیان (ع)، آرامگاه امامزادگان و مقابر و بقاع متبرکه، مزارها و اماکن منسوب به پیامبران الهی، مساجد بزرگ و مقدس، زیارتگاه ها، معابد و کلیساها مربوط به سایر ادیان و مذاهب، مزار عالمان و صالحان دینی و همچنین رویدادها و آیین های فرهنگی، دینی و مذهبی مناسبت های تاریخی را شامل می شود که از عوامل مهم جذب زائر و گردشگری مذهبی و زیارتی است.

پژوهشگر گردشگری مذهبی بیان کرد: گردشگری مذهبی با اعتقادات و باورهای مذهبی و دینی گردشگران گره می خورد و جاذبه و ظرفیت بزرگی برای گردشگران در همه نقاط جهان دارد، به شرط آنکه تبلغیات و معرفی خوبی روی آن صورت بگیرد، زیرساخت و زیربنای مناسب آن آماده سازی و برنامه های و محصول جذابی برای علاقمندان و متقاضیان عرضه شود.

وی گفت: برای جذب و ورود گردشگر مذهبی به ایران باید زیرساخت های مناسب آن از حمل و نقل تا اسکان و اقامت و مراکز پذیرایی فراهم شود، هنوز گردشگران مذهبی برای اقامت، علاقمند هستند در نزدیکترین مکان به محل مذهبی مورد نظرشان اقامت داشته باشند تا در تمام لحظات سفر در فضای معنوی اماکن مقدس قرار داشته باشند پس تعداد هتل پیرامون اماکن مذهبی و البته کیفیت خدمات و استاندارد آن در گردشگری مذهبی بسیار مهم است.

موسوی افزود: در شهرهای مذهبی باید دسترسی های حمل و نقل سریع و آسان باشد، همچنین به دلیل تجمع بسیار گردشگران در زمان های خاص آیینی در مقاصد گردشگری مذهبی باید استانداردهای بهداشتی و سلامت در سطح عالی فراهم باشد؛ علاوه بر آن راهنمایان گردشگری چه به صورت همراه گروه و چه به صورت تابلوهای راهنما در معابر و سطح منطقه و حتی به صورت نرم افزارهای آنلاین تلفن همراه باید در اختیار گردشگران باشد، زیرا گردشگری مذهبی بر پایه زیارت و آیین ها باعث افزایش تعداد گردشگر در یک زمان خاص می شود و همین اجتماع کمی سرویس دهی خدمات واحد در یک زمان را شاید مختل و مشکل کند پس این نوع آمادگی و کیفیت یک اصل مهم و زیربنایی در این نوع گردشگری است.

بیشتر شهرهای کشور از ظرفیت گردشگری مذهبی برخوردارند

موسوی به ضرورت وجود یک راهبرد و برنامه جامع برای گردشگری مذهبی تاکید کرد و افزود: گردشگری مذهبی بدون برنامه ریزی راهبردی و روش های نظام مند بازده چندانی نخواهد داشت، در دولت های گذشته این رویکرد برنامه محور کمتر مورد توجه قرار گرفت، اگرچه در برنامه ششم توسعه کشور لحاظ شده بود، اما به صورت عملیاتی به آن پرداخته نشد.

عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی گفت: در جهان و منطقه غرب آسیا ایران را علاوه بر همه ظرفیت های و جاذبه های فرهنگی تاریخی و گردشگری به عنوان یک کشور مسلمان شیعه می شناسند، که قطعا مورد توجه سایر مسلمان به خصوص شیعیان کشورهای همسایه قرار دارد، پراکندگی جاذبه های مذهبی در ایران از مشهد مقدس تا قم و شیراز وجود دارد، اما این شهرها نقاط درخشان و ویژه هستند و سایر شهرهای کشور در پهنه شمالی و جنوبی و مرکزی هم از ظرفیت گردشگری مذهبی برخوردار هستند.

مدرس حوزه گردشگری با اشاره به ظرفیت های گردشگری مذهبی در کشور خاطرنشان کرد: مناطق مختلف ایران علاوه بر آثار فرهنگی تاریخی و طبیعی آثار میراث ملموس و ناملموس مذهبی و آیینی و معنوی فراوانی دارند، که می تواند تنوع محصولات گردشگری را در این مناطق منجر شود. با برنامه ریزی هوشمند میتوان بسته های گردشگری فرهنگی، طبیعی و مذهبی را در کنار هم قرار داد، حتی در تهران به عنوان شهری باستانی و تاریخی و کلانشهر مدرن در دو نقطه شمال و جنوب آن دو بارگاه مذهبی وجود دارد که می تواند ظرفیت گردشگری مذهبی برای جذب گردشگر باشد در کنار هر دو این اماکن - حرم حضرت عبدالعظیم (ری) در جنوب و حرم امامزاده صالح (تجریش) در شمال - هم چشم انداز طبیعی و هم بازار و اماکن تاریخی قرار دارد که تورگردانان می توانند به گردشگران معرفی کنند.

پژوهشگر گردشگری مذهبی بیان کرد: با کمی دقت و تحقیق بیشتر می توان جاذبه های مذهبی و زیارتی را در بیشتر نقاط کشور در کنار تنوع فرهنگی، قومی و طبیعی یافت، اما هنوز روی این ظرفیت کار نشده، حتی به گردشگران داخلی هم معرفی نشده و بیشتر مردم خودمان هم از وجود مزارها و قبور بسیاری از پیامبران الهی یا اماکن مقدس مشهور در شهرهای مختلف در شمال و جنوب کشور که بسیار هم سفر به آنها می کنند، مطلع نیستند.

دین و مذهب نقش مهم و برجسته ای در شکل گیری و توسعه بسیاری از شهرهای ایران داشته است و همچنان بسیاری از شهرها را دارالعباده یا دارالمومنین می نامند، مشهد، شیراز، قم و ری، یزد و کاشان شهرهای شاخص فرهنگی مذهبی ایران هستند، اما در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران هم آثار و بناهای مذهبی، مساجد و بقاع متبرکه دوران اسلامی بسیار شناخته شده وجود دارد، حتی بسیاری از آثار باستانی و تاریخی پیش از دوران اسلامی هم در زمره و کارکردهای نیایشی و آیین مذهبی بوده اند.

تاریخ و فرهنگ ایران با رویکرد توسعه گردشگری مذهبی و زیارتی بازخوانی شود

موسوی گفت: باید تاریخ و فرهنگ شهرها و مناطق ایران یک بار دیگر و مجدد، اما این بار با رویکرد توسعه گردشگری مذهبی و زیارتی بازخوانی شود، شوش و اردبیل و شاهرود بسیاری از شهرهای شمالی ایران قابلیت و ظرفیت فراوانی برای جذب گردشگری مذهبی دارند که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است.

عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی بیان کرد: سرزمین ایران در طول تاریخ به دلیل اقتدار منطقه ای و امنیت اعتقادات دینی، همواره پذیرای پیامبران الهی بوده است و براساس اسناد معتبر تاریخی آرامگاه و مقبره حدود 33 پیامبر الهی در ایران قرار دارد، به جز این، بارگاه امام هشتم علی بن موسی الرضا (ع) که دارای ارزش جهانی است، تاریخ و شهرهای در مسیر سفر، زیارت، آیین ها و دعاهای منتسب به ایشان مشهد را با سالانه چند میلیون گردشگر به یکی از قطب های گردشگری مذهبی منطقه تبدیل کرده است، البته آستان مقدس چندین تن از خانواده امام رضا (ع) در شهرهای ایران، سالانه میزبان چند صدهزار گردشگر و زائر مسلمانان از کشورهای مختلف است.

استان های فارس، مازندران و گیلان بیشترین آمار ثبت بارگاه امامزادگان را دارا هستند، حدود 10 هزار بارگاه امامزاده و اماکن مقدس و بقاع متبرکه با پراکندگی در همه استان های کشور گردشگری مذهبی و زیارتی می تواند به خوبی رونق بگیرد که با برنامه ریزی دقیق تر از همین ظرفیت و طبق آمار، چند میلیون گردشگر مذهبی سالانه میتوان برای توسعه و تقویت صنعت گردشگری ایران استفاده کرد.

کلیساها و آیین های آن در ایران در جذب گردشگر زیارتی خارجی بسیار موثرند

موسوی با اشاره به شیوه شکل گیری و مهندسی شهرها با محوریت و مرکزیت اماکن مقدس گفت: این اماکن همیشه در توسعه شهرها مرکزیت داشتند و دور آن بازارها، مدارس و سایر اماکن فرهنگی، تجاری و علمی و سکونتی شکل گرفته است، به جز اماکن مقدس اسلامی و یا قبل از دوره اسلامی، در ایران بسیاری از زیارتگاه های ادیان و مذهب دیگر مانند کلیساهای آذربایجان غربی و اصفهان با شهرت جهانی وجود دارد و با آیین های سالانه ای که دارند در جذب گردشگر زیارتی بسیار موثر است.

پژوهشگر گردشگری مذهبی افزود: ایران دارای قدمت و تاریخ چندین هزار ساله است و خاستگاه بزرگان علم و اندیشه و هنر بوده و همواره در دامان خود مفاخر و مشاهیر بزرگی را پرورش داده که بیشتر آنها شهرت جهانی دارند و با آثار خود دنیا را تحت تاثیر خود قرار داده، اما در همه این سالها از این ظرفیت برای توسعه صنعت گردشگری به خوبی استفاده نشده است.

با توجه به موقعیت فرهنگی و مذهبی خاص ایران در میان کشورهای منطقه، گردشگری مذهبی جای رشد و توسعه بیشتری دارد؛ البته این نوع گردشگری هنوز فاقد یک ساماندهی متمرکز و تخصصی است و گاهی این نابسامانی در شهرهای بزرگ مانند مشهد و قم هم به چشم می آید با این وضعیت نباید انتظار داشته باشیم تعداد متقاضی ورودی برای گردشگری مذهبی افزایش چند برابری شود.

گردشگری مذهبی راه تعامل فرهنگی میان ملت ها، اقوام و ادیان مختلف است

موسوی تصریح کرد: گردشگری مذهبی به عنوان یک از راهکارهای تعامل فرهنگی و اجتماعی میان ملت ها، اقوام و ادیان مختلف است و اگر راهبرد، هدف و برنامه ریزی وجود داشته باشد آثار و برکات فرهنگی، معنوی و اقتصادی زیادی به همراه خواهد داشت؛ آیین های سالانه دینی و مذهبی در کشورهای مختلف از چین و هند و عربستان و عراق تا کشورهای اروپایی برگزار می شود، آنها با برنامه ریزی و تبلیغات و ارائه خدمات مناسب گردشگران بیشتری را هر ساله جذب و پذیرایی می کنند، ولی ما یکی از بزرگترین و مهمترین آیین های مذهبی شیعه را در ماه محرم برگزار می کنیم، اما چون توجه نداریم همین آیین ها و تعزیه ها با همه شکوه و تنوعی که نزد اقوام مختلف ایرانی دارد می تواند مورد توجه همه گردشگران فرهنگی و مذهبی جهان قرار گیرد.

مدرس دانشگاه اظهار داشت: از آغاز قرن میلادی جدید بسیاری از کشورها برای بهبود وضعیت اقتصادی، در صنعت گردشگری سرمایه گذاری کرده اند و ابتکار عمل و راهکارهای جدید و متنوع بازار گردشگری و تعداد گردشگر خود را افزایش داده اند؛ این رویکرد صرفا دولتی نیست، بلکه دولت و حاکمیت باید در این زمینه جنبه نظارتی داشته باشد و فقط تسهیل گری صنعت گردشگری را انجام دهد و تصدی گری و اجرا را به بخش خصوصی حرفه ای و سازمان های مردم نهاد واگذار کند؛ این تشکل ها بازوان اجرایی دولت هستند و موجب توسعه اقتصادی اجتماعی فرهنگی جوامع محلی شوند همه کشورها این مسیر را طی کرده اند.

کرونا خسارت سنگینی به اقتصاد کشورهای گردشگرپذیر وارد کرده است

موسوی گفت: اکنون گردشگری به صنعتی پویا با ویژگی ها و ابعاد خاص فرهنگی، اقتصاد و اجتماعی در جهان تبدیل شده و بخش مهمی از فعالیت اقتصادی تولیدی کشورهای بیشتر توسعه یافته را به خود اختصاص داده است. فعالیت های حوزه گردشگری بسیاری از پدیده ها و روابط تعاملی گردشگران و عرضه کنندگان خدمات و فروشندگان محصولات گردشگری، از بخش دولتی تا بخش خصوصی از ذی نفعان تا جوامع محلی در جذب، جابجایی، اقامت و پذیرایی گردشگران را شامل می شود.

تا پیش از کرونا گردشگری یکی از پردرآمدترین بخش های اقتصادی بود که موجب نتایج و دستاوردهایی قابل توجهی در تجارت بین الملل، در اشتغالزایی، افزایش تولید و درآمدهای ناخالص داخلی کشورها و توسعه روابط فرهنگی و اقتصادی منطقه ای شده بود، اما شیوع و همه گیری کووید 19 و اعمال عمدتا جهانی محدودیت های مقابله ای با این بیماری صنعت گردشگری را به رکود بی سابقه ای کشاند و خسارت های سنگینی به اقتصاد کشورها به خصوص کشورهای گردشگرپذیر مانند ترکیه، فرانسه و اسپانیا و مالزی و تایلند وارد کرد.

عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی گفت: توسعه گردشگری منجر به ایجاد اشتغال می شود، رونق بازار صنایع دستی افزایش درآمد حمل و نقل و توسعه منطقه ای را به دنبال دارد علاوه بر آن می تواند در تجارت و بازارچه های محلی روستایی رونق ایجاد کند؛ ایران به دلیل برخورداری از منابع سرشار محیطی و طبیعی و ظرفیت ها و جاذبه های فرهنگی تاریخی چند هزار ساله قابلیت ویژه ای در جذب گردشگر دارد، اما متاسفانه اقتصاد تک محصولی متکی به درآمدهای نفتی همواره مانع از توجه و توسعه صنعت گردشگری ایران شده و بی توجهی به این صنعت در دو سه دهه اخیر، عدم تقویت، تجهیز و تکمیل زیرساخت های لازم و بعد از آن تحریم اقتصادی و همه گیری کرونا باعث شد صنعت گردشگری ایران به جایگاه واقعی و مورد انتظار منطقه ای و جهانی دست پیدا نکند.