کاخ عالی قاپو نماد گردشگری فرهنگی نصف جهان است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، کاخ عالی قاپو نماد گردشگری فرهنگی نصف جهان است.

امروزه گروه بیشماری از کارشناسان، اندیشمندان، شرق شناسان و ایران شناسان اعتقاد دارند که نیمی از زیبایی ها و جذابیتهای شناخته شده جهان هستی در این خطه شناسایی و بدان منظور آن را نصف جهان نامیده اند.

در پیگیری در راستای شناخت این هویت، دوران صفوی را میتوان اوج شکل گیری شکوه و عظمت اصفهان دانست. لذا پس از اینکه اصفهان به عنوان پایتخت خاندان صفوی انتخاب شد، شاه عباس به بزرگان معماری آن زمان دستور داد در منطقه ای از اصفهان مقر پادشاهی منحصر بفردی را احداث کنند تا عظمت و قدرت خود را به رخ دیگر حاکمان بکشد، که دولتخانه صفوی خوانده میشد. این مکان چه از لحاظ وسعت و عظمت و چه از لحاظ معماری و زیبایی در نوع خود بی نظیر است. هر چند عمر شاه عباس برای دیدن تمامی این مجموعه کفاف نداد لکن طی سالیان متوالی و به دست پادشاهان صفوی روز به روز این دولتخانه گسترش یافت.

مقر حکومتی یا دولتخانه شهر اصفهان در عصر صفویه در حد فاصل ضلع غربی میدان نقش جهان تا خیابان چهار باغ قرار داشته و شامل کاخ ها، عمارت ها، تالارها و باغ های بسیار باشکوهی بوده است. اصفهان پس از تبریز و قزوین، سومین و آخرین پایتخت صفویان بود که در حدود 150 سال پس از به قدرت رسیدن شاه عباس اول به یکی از زیباترین و با شکوه ترین شهرهای آن روزگار تبدیل شد.

آشنایی با اصفهان و نگین درخشان آن، میدان نقش جهان آشنایی با گوشه ای از میراث غنی فرهنگی این سرزمین است. اوج عظمت دوران صفوی را میتوان در مجموعه بی نظیر میدان نقش جهان مرکز پایتخت نو بنیاد شاه عباس مشاهده کرد.

دولتخانه مبارکه نقش جهان یا عمارت عالی قاپو

بنای کاخ عالی قاپو به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد، سپس گسترش و تزئین این عمارت در دوره شاه عباس دوم و شاه سلطان حسین نیز ادامه یافت. این کاخ نمونه گسترده تر کاخ عالی قاپو قزوین است و پس از تغییر پایتخت صفویان توسط شاه عباس اول از قزوین به اصفهان، در ضلع غربی میدان نقش جهان بنا شد.

براساس مقاله کاخ عالی قاپو نماد گردشگری فرهنگی نصف جهان است باید بدانید که عمارت عالی قاپو در ضلع غربی میدان نقش جهان با زیر بنایی در حدود 1800 مترمربع و شش طبقه بنا شد. از خصوصیات برجسته این کاخ میتوان به تزیینات زیبای طبقات، بازتاب صدا در ورودی کاخ، تالار پذیرایی بسیار زیبا و تالار اصلی موسیقی آن اشاره کرد. در این کاخ 53 اتاق برای استراحت، برگزاری جلسات، دولتخانه و پذیرایی از سفرا و میهمانان تعبیه شده است. اساس کالبد دولتخانه مبارکه نقش جهان بر پایه های چوبی استوار است.

کاخ عالی قاپو از زیباترین نمونه های معماری دوران صفوی است که در واقع در ورودی دولتخانه صفوی واقع شده و در ابتدا شکلی ساده داشته و به مرور زمان و در طول سلطنت شاه عباس طبقاتی به آن افزوده شد و در زمان شاه عباس دوم ایوان ستون دار به آن افزوده شد. این بنا در مقابل مسجد شیخ لطف الله واقع شد. ارتفاع آن 34 متر است که با راه پله های مارپیچ میتوان به طبقات فوقانی آن رسید.

عالی قاپو دارای شش طبقه است که هر طبقه تزیینات مخصوص دارد و با آنکه بعد از دوره صفویه به تزیینات آن خرابی ها و لطمات جبران ناپذیری وارد آمده، با وجود این هنوز شاهکارهایی از گچبری ها و نقاشی های عهد صفوی را در بردارد و گردشگران را به تحسین و تمجید وا می دارد. آنچه باعث شده عالی قاپو در زمره آثار باشکوه و بسیار نفیس عصر صفوی قرار گیرد، نقاشی های مینیاتوری است که کار هنرمند معروف عصر صفوی رضا عباسی است و همچنین گچبری های آخرین طبقه کاخ عالی قاپو که تالار آن «اتاق موسیقی» یا «اتاق صوت» نیز نامیده می شود.

براساس مقاله کاخ عالی قاپو نماد گردشگری فرهنگی نصف جهان است باید بدانید که شاه عباس دوم از ایوان عالی قاپو بازی و رویدادهای مختلف را در میدان نقش جهان به نظاره می نشست، همچنین در عالی قاپو به امور مملکت می پرداخته و فرامین لازم را صادر می کرد.

ورودی های غربی میدان امام (نقش جهان)

برخلاف جبهه های شرقی، شمالی و دروازه های میدان که ارتباط این مجموعه را با حوزه های مسکونی و عمومی شهر برقرار می کردند، در بدنه غربی میدان، دروازه ها و ورودی هایی قرار داشتند که ورودی های حکومتی بوده و ویژه رفت و آمد درباریان و مسئولان حکومتی و شخص شاه به میدان بشمار می رفت. این ورودی ها در غرب میدان ایجاد شده و اتصال میدان با ساختمان ها، مناطق حکومتی و پردیس های شاهی که در غرب میدان ایجاد شده را ممکن می ساختند. کاخ عالی قاپو، کاخ مروارید، قصر چهلستون، میدان چهارحوض و مجموعه حرمسرا بخشی از اجزای این محدوده حکومتی و به عبارتی دولتخانه صفوی بشمار می رفت.

از مهمترین این دسترسی های حکومتی، گذری بود که از دروازه واقع در پایه های کاخ عالی قاپو می گذشت و ویژه عبور شخص شاه و همراهان او بود. به عبارت دیگر گذر و دالان واقع در محور غربی کاخ عالی قاپو، مهمترین ورودی میدان نقش جهان به دولتخانه صفوی در غرب میدان محسوب میشد.

ورودی کاخ عالی قاپو در میدان نقش جهان به دلیل کاربری آن در گذشته از اهمیت بالایی برخوردار بود. این ورودی در گذشته محل رفت و آمد و محور اتصال میان باغ نقش جهان و مجموعه و عمارت هایی مانند دولتخانه، رکیب خانه، جبه خانه، تالار تیموری، تالار طویله، تالار سرپوشیده، کاخ چهل ستون و دیگر بناها و کاخ های اداری بود، لذا از این ورودی با عنوان «دروازه دولتخانه» یاد میشد.

در حقیقت کاخ عالی قاپو پنج ورودی مختلف دارد. به دلیل زیبایی و شهرت، بیشتر به ورودی اصلی این عمارت در میدان نقش جهان پرداخته می شود، لکن چهار در دیگر به خصوص در گذشته محل رفت و آمد از اطراف بوده. ورودی های دیگر عالی قاپو، درب چهار حوض در ضلع شمالی کاخ، درب شاهی مشرف به دروازه شهر یا دروازه دولت در غرب عمارت، درب حرمسرا و درب جبه خانه یا مطبخ خوانده می شوند.

کاخ عالی قاپو نماد و قرارگاه «دنیای قدرت» خوانده می شد. پادشاه صفوی در این کاخ استقرار یافته و بر حیات اجتماعی مردم در میدان نظاره می کرد. نوع حضور این بنا در میدان نیز که ایوان آن بنا بر عکس دیگر بناها که از هندسه چهار ضلعی میدان عقب نشسته اند، در میدان نفوذ کرده است. دنیای قدرت را نمادینه تر می سازد. در دیگر سوی عالی قاپو (دنیای قدرت) مسجد شیخ لطف الله (علم) ایستاده است. عمارت عالی قاپو در زمان تیموریان، هنگام انتقال پایتخت ایران از قزوین به اصفهان و پیش از تبدیل به کاخ عالی قاپو بعنوان محل حل و فصل امور کشور و دربار پادشاه و انجام کارهای دولتی برگزیده شد، اما به تدریج متحول شد و سرانجام به کاخ زیبا و جالب عالی قاپو مبدل گشت.

کاخ عالی قاپو بناهای دوران شاه عباس اول است که در نیمه اول سده یازدهم هجری قمری بنا شد و محل حل و فصل امور کشور و دربار پادشاه بوده است. مورخین معاصر با شاه عباس اول آن را به نام (دولتخانه مبارکه نقش جهان) نام برده اند. شالوده این عمارت در عهد جانشینان تیمور بنا شده بود لکن شاه عباس اول در سال 1018 هجری پنج طبقه دیگر برآن افزود. تاریخ آغاز ساخت کاخ عالی قاپو و زمان اتمام آن معلوم نیست لکن از قرائن موجود چنین استنباط میشود که این عمارت و بنای مقابل آن در زمانی نزدیک به هم در سده یازدهم هجری قمری به اتمام رسیده و درحالیکه مشغول ساختمان مسجد شاه بوده اند این دو بنای سلطنتی که یکی قصر شاه و دیگری مسجد مخصوص خانواده سلطنتی بوده است به اتمام رسیده است.

نام عالی قاپو تقلیدی از دو کلمه (باب عالی) و قصر سلطان عثمانی در استانبول است و مقصود شاه عباس آن بوده که توجه سیاستمداران اروپا را به این کاخ هم نام آن در ایران جلب کند و عالی قاپوی اصفهان باب عالی عثمانی را از هر جهت تحت الشعاع قرار دهد. استواری درگاه عالی قاپو نمادی از مفهوم سیاسی این کاخ بزرگ تلقی می شد و حضور تماشاگران سلطنتی، مراسم تاجگذاری، معارفه های گروهی و بار عام سفرا که همه در پیشاپیش این ایوان صورت می پذیرفت و در معرض دید همگان قرار داشت، خود بازتاب لحظات سیاسی آن کاخ باشکوه بوده است.

لفظ عالی (بلند، مرتفع، شریف و متعالی) و قاپو (در، دروازه) خوانده شده، پس عالی قاپو (دروازه بلند یا دروازه متعالی) واژه ای ترکی است. برخی معتقدند که نام این دروازه به نام حضرت علی (ع) داماد حضرت محمد (ص) دروازه عالی نام گرفته است و عده ای دیگر معتقدند که منظور خداوند است و آن را دروازه ی الله می نامیدند. دولتخانه شش درب داشته است و تنها یک ورودی نبود، بلکه مامن و مکانی برای دیدارها و جلسات درباری نیز بوده است. کاخ همچون خانه ها و عمارت های اعیانی دروازه ی کوچکتری داشت که جوابگوی رفت و آمدهای روزانه در همان نزدیکی احداث شده بود.

کاخ عالی قاپو دارای شش طبقه است و از طبقه هفتم آن که بام عمارت است بهترین منظره شهر باستانی اصفهان پدیدار می شود. شخصیت های مهم همیشه قبل از ورود به تالار طبقه فوقانی، در طبقه همکف عالی قاپو گرد می آمدند. همچنین کارگران دولتی در این طبقه، وسایل و آلات مربوط به جلسات و جشن های درباری را نگهداری می کردند. همچنان که درگاه در عمارت های اعیانی امرا و بازرگانان، ثروت و مرتبط ساکنان آن را باز می نمایاند، عالی قاپو نیز بر نقش سیاسی پادشاه صفوی تاکید می ورزید. درگاه با شکوه کاخ به سمت خارج میدان جلو آمده بود و با شکستن تناسب نما، خود را همچون عمارتی برجسته به نمایش می گذاشت. شاه از این تالار ستون دار بر مناظر هر روزه ی میدان نظارت داشت.

طبقه ششم این عمارت محل مخصوص پذیرایی های رسمی پادشاه و اجتماع رامشگران و سازندگان و نوازندگان بوده است. بزرگترین تالار عمارت عالی قاپو در این طبقه است و نوع تزئینات آن در سقف ها گچبری هایی است که در طاق ها و دیوارها و زوایای آن ها تعبیه شده و نوعی از هنر ایرانی است و همین طبقه است که نزد مردم به نام اتاق صوت و موسیقی شهرت پیدا کرده است.

یکی از مهمترین عوامل در جاذبه های فرهنگی، دولتخانه صفوی در اصفهان است ساختار دولتخانه مشتمل بر عالی قاپو به عنوان نماد قدرت سیاسی، مسجد امام، مسجد شیخ لطف الله نماد مذهب و تبلیغ دین و بازار به عنوان قدرت اقتصادی است.

میدان نقش جهان از جمله با ارزش ترین مجموعه های معماری ایران در دوران پس از اسلام محسوب می شود که از نظر زیبایی و عظمت می توان آن را با مجموعه تخت جمشید در پیش از اسلام مقایسه کرد. یگانگی و شکوه میدان نقش جهان نه تنها مورد تأیید ایرانیان که مورد تأیید بسیاری از مردم جهان، سیاحان و مستشرقینی است که از این میدان در طول ادوار مختلف تاریخی دیدن کرده اند. فضای معماری به گونه ای تنظیم شده که در شخص پیاده مناسب ترین احساس ها برانگیخته شود. این میدان از لحاظ وسعت و هم از لحاظ ترکیب و آثار تاریخی فرهنگی اطراف آن یک پدیده بی نظیر معماری در جهان هنر است.

امروزه دسترسی به مراکز فروش سوغات و صنایع دستی و همچنین سرویس های بهداشتی و انواع رستوران ها، همچنین وجود ایستگاه اتوبوس و انواع خودروهای حمل ونقل عمومی و سایر جاذبه ها، کاخ عالی قاپو را به یکی از مکانهای مهم گردشگری شهر اصفهان تبدیل کرده است، بگونه ای که گردشگران به ویژه گردشگران در این محدوده از شهر اصفهان به راحتی تردد کرده و ضمن بازدید از جاذبه های تاریخی و فرهنگی همچون عالی قاپو می توانند از سایر جاذبه های مرتبط با صنعت گردشگری همچون مراکز عرضه سوغات و صنایع دستی اصیل اصفهان در کنار دسترسی به مراکز مختلف پذیرایی در مجموعه میدان بزرگ بهره مند شوند.