پل خواجو اصفهان | پل خواجو در گذر تاریخ

اصفهان خود به تنهایی مانند کتابی تاریخی و مصور است که با پا گذاشتن به هر قسمت آن صفحه ای از تاریخ را میبینی که با خود رمز و راز هایی را دارد اصفهان زیبای ما توانسته هنوز شکل و بافت سنتی خود را در برخی قسمت های شهر حفظ کند و هرساله تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب کند، که پل خواجو اصفهان یکی از این آثار ارزشمند می باشد، این پل وظیفه تنظیم جریان آب و همچنین نقش سد را در زمان شاه عباس دوم داشته است، این شاهکار پل سازی جهان در اعصار مختلف نام های زیادی به خود گرفته است از جمله بابا رکن الدین و شاهی و پل شیراز و حسن آباد .پل خواجو در شرق سی سه پل قرار دارد، این گذرگاه زیبا در 15 دی 1310 با شماره ی 111 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که ما در این مقاله شما را بیشتر تاریخچه پل خواجو یکی از جذاب ترین اماکن دیدنی اصفهان با این اثر به یادگار مانده از دوران صفوی آشنا می کنیم.

علت نام های متعدد این پل

همانطور که در بالا گفتیم این پل چندین نام دارد که در این نام ها در تاریخچه پل خواجو به ثبت رسیده اند. معروف ترین آن نام پل خواجو می باشد که به علت نزدیکی پل به محله خواجو می باشد، نام شیراز هم به این دلیل به پل داده شده است که در مسیر شیراز می باشد ونام حسن آباد ریشه در نام قدیمیه این منطقه دارد ونام شاهی نیز از تکمیل پل به دست شاه عباس می آید.

تاریخچه پل خواجو اصفهان

در تاریخچه پل خواجو که امروزه یکی از پربازدیدترین اماکن دیدنی صفهان است آمده است که تعداد پل هایی که بر روی زاینده رود در اصفهان قرارا گرفته اند کم نیست اما پل خواجو چیز دیگریست و با باقی پل ها زاینده رود فرق می کند همچنینی قسمت وسط پل و نقش و نگار های آن زیبایی این پل را دو چندان کرده است، شروع ساخت پل خواجو به زمان تیموریان باز می گردد که در سال 1060 در صفویان تکمیل شده است، ساختمان وسط پل که اقامتگاه موقتی برای شاه و خانواده اش بوده است به نام بیگربیکی مشهور می باشد در این شاه نشین ها افراد سرشناس به دیدن مسابقات شنا و قایقرانی میپرداختند این قسمت طاقهای نقاشی شده دارد و کلمه خواجو از خواجه که به بزرگان عصر صفوی می گویند می آید، پل خواجو 4 طبقه داردو در دوطرفه معبر 51 غرفه ساخته شده و طول سنگهای پل بیشتر از 2 متر می باشد و ارتفاع ستون ها به 20 متر هم می رسد.این پل که برای کاربردهای از جمله ایجاد سد بنا شده است با قرار دادن چوب به اندازه ی دهانه پل در قسمت زیرین در امتداد مسیر آب می توان آب را برای مدتی پشت آن ذخیره کرد. این گذره گاه که بر روی آب بنا شده است به تزئیناتی با کاشی کاری مزین است این پل که در عصر خود به یکی از زیباترین پل های جهان مشهوربوده ساحل شمالی و جنوبی زاینده رود را به هم متصل میکند .در گوشه ضلع شرقی این پل دو شیر سنگی قرار دارد که نقش محافظ اصفهان در عصر صفویه و نماد سپاهیان بختیاری را داشته است.با گذشتن از 11 پله ما می توانیم به کف دریاچه برسم که این دریاچه در نتیجه بستن آب رود ایجاد می شود، جالب است بدانید دهانه های پل از آجر هایی که با دقت و ظرافت تراش خورده است ایجاد شده، در مورد ویژگی ها و اندازه های پل اختلاف نظر هایی وجو دارد اما فردی با نام تارونیه طول پل را 150 متروعرض 14متری دارد که معبرش 5/7 که از جنس آجر و سنگ می باشد این پل 21 جوی و 26دهانه دارد.اما در اسناد امروزی طول پل132/5 متر و عرض 12 متری و تعداد چشمه ها هم از 24 تا 28 تا متغییر است این اطلاعات مختلف حاکی از این است که این اثر تاریخی در طول زمان تحت تاثیر عواملی تخریب شده و تغییر کرده است. تزئینات غرفه ها و اطاق های وسط پل نقاشی و طلاکاری، همانطور که در تاریخچه پل خواجو آمده، به دوران صفویه باز می گردد که در اثر بی تفاوتی افراد قسمت هایی از آن تخریب شده است، تاریخ بازسازی پل براساس کتیبه ای کوفی به سال 1290 هجری شمسی به همت نصرالله خان در زمان ناصرالدین شاه قاجار باز می گردد.

اصول به کاررفته در ساخت پل خواجو اصفهان

آنچه که از تاریخچه پل خواجو به دست آمده این است که در ساخته پل خواجو دو اصل تقارن و تناسب وجوددارد:
مانند اکثر معماری های قدیمی اسلامی و ایرانی در این پل هم از اصل تقارن در معماری استفاده شده است، انواع مختلفی از سبک های قرینه سازی وجود دارد مانند تقارن انتقالی و انعکاسی، تقارن دورانی و مرکب که در پل خواجو از تقارن انعکاسی و یا همان آینه ای استفاده شده است به صورت تخصصی تر می توان گفت در سبک تقارن انعکاسی جسم در دو طرف یک مرکز خاص به صورت یکسان می باشد مانند تصویر در آینه که در این بنا با ایستادن زیر پل می توانیم فرورفتگی هایی در قسمت بالایی ومیانی پایه ها که با ریتم منظم قرار داردببینیم که ناشی از این نوع معماری می باشد. اصل دومی که در پل خواجو اصفهان وجود دارد اصل تناسب است که باعث ایجاد احساس نظم در بنا می شودکه در پل خواجو تکرار فضا ها با شکل و عملکرد یکسان از این اصل تبعیت می کند.در زیر پل 21 تالار با مشخاصاتی عین هم ایجاد شده که در بین آن ها فضایی یکسان برای بهرمندی از نور قرار دارد.

مصالح استفاده شده در ساخت پل خواجو اصفهان

در تاریخچه پل خواجو آمده که در ساخت این پل از مصالح مختلفی استفاده شده است و این باعث شد این پل به عنوان نقطه ی اوجی در این صنعت محسوب شودکه ما در این قسمت توضیح کوتاهی در مورد آنها به شما می دهیم:
سنگ:پایه های پل و قسمت هایی از جرز دیوار و بدنه از سنگ استفاده شده است که مصالحی محکم برای مقاومت در برابر آب می باشد و استفاده از سنگ ها در جرزها پایه ها و پی ها به شکل قلوه سنگ و همچنین در کف گذرگاه پل باعث دوام بیشتر این سازه و پایداری چندین ساله ی آن شده است.
آجرها:به علت حضور آب در این بنا استفاده از خشت عقلانی نبوده به همین علت از آجر برای جرز ها و طاق ها استفاده شده است که این امر شیوه ای مرسوم در معماری آن زمان بوده است.
کاشی ها: استفاده از کاشی ها دراین پل جنبه تزئیتی دارد که با زیبایی هر چه تمام تر پشت و بغل طاق ها کاشی های معقلی و خشتی که به هفت رنگ معروف است استفاده شده است.
چوب ها: همانطور که در بالا هم گفته شد برای ایجاد سد و دریاچه مصنوعی در گذشته از چوب ها استفاده می شده است که به عنوان دریچه و یا شمع که چوبی کلفت برای مقاومت در برابر آب است در این پل کاربرد داشته است.
ملات ها: ملات ها که در هر سازه ای حکم متصل کننده ی اجزا را دارند در این پل که با آب سرو کار دارد از اهمیت زیادی برخوردارند در آن زمان استفاده از آهک و ساروج در این موارد بهترین راه حل بوده است، جالب است بدانید ساروج مخلوتی از خاک رس واهک است با نسبت معین شش به چهار که بعد از دو روز ورز خوردن و با اضافه کردن موادی مانند خاکستر و مواد الیافی و عملیات های بعد از آن بدست می اید که ناشی از هوش و ابتکار معماران قدیم ایران باستان می باشد .در این پل هم از آن استفاده شده است.همچنین از گچ هم برای تزئینات و در موارد ی دیگر نیز استفاده شده است.
آب به این رود به دو صورت دینامیک و استاتیک به پل فشار می آورد، که فشار دینامیک از فشار و گذر آب ناشی می شود و حالت استاتیک به نیروی ایستایی آب بر میگردد که هرکدام به نوعی به پل فشار می آورند که وزن پل از جمله پارامتر هایی است که در برابراین فشار ها مقاومت می کند از دیگر عوامل ایستادگی پل شکل پایه ها و ابعاد پل می باشد که باعث سطح اتصال بیشتر پل به بستر رودخانه شده است والبته شکل نوک تیز پایه ها در قسمت بالا مانند آب شکن عمل میکند وا تاحد زیادی جلوی نیروی دینامیک وارد شده به پل را میگیرد و حالت پله کانی پایین پل از انرژی حاصا از فشار اب کم میکند تا باعث ایجاد فرسایش نشود و همچنین شکل عرقچین و قوس طاق ها که از مدل های قدیمی در ایران است پایداری و باربری بالایی را با خود به همراه دارد که در آثار گذشته ی ایرانی مورد توجه معماران قرار گرفته است.

پل خواجو اصفهان مکانی شاد در گذشته و حال

در تاریخچه پل خواجو گفته می شود که در سال 1060 ه.ق که پل بازگشایی شده است بعد از تعطیلات نوروز به دستور شاهد عباس این پل چراغانی شده و هر کدام از غرفه ها نیز به یکی از بزرگان برای ایین بندی واگذار شده است که در مورد این جشن شعرا گذشته ابیاتی در مورد این چراغانی ها سروده اند و امروزه ام نیز این پل همچنان برای مردم و گردشگران جذاب بوده است و مکانی برای تفریح می باشد که البته امکاناتی در اطراف خود برای گذراندن اوقاتی خوش دارد همچنین در سال 96 مسئولین شهر در زمان تحویل سال روی پل نور پردازی انجام داده اند که صحنه ای چشم نواز را ایجاد کرده بوده است.

شگفتی های پل شاهی اصفهان

نکات جالب توجه زیادی درباره ی اماکن دیدنی اصفهان وجود دارد اما از این بین چند نکته ی جالب در تاریخچه پل خواجو وجود دارد که ما آن ها را برای شما می گوییم:
قبله نمای پل خواجو که نزدیک به مجسمه شیر در سمت شمال پل قرار گرفته است. پل آب دوست این به این معنی می باشد که این پل برخلاف دیگر سازه ها که آب آن را تخریب میکند، این آثر آب پی های پل را استحکام می بخشند در واقع آب نیاز پی های پل است.
شمع خواجو که یکی دیگر از شگفتی های این پل می باشد در طبقه پایین پل و در منتهی الیه عرشه و با زاویه 39 درجه نسبت به افق با نگاهی به ترکیب طاق ها و دیوار ها و نشیمن گاه ها دیده می شود این شمع که از محل برخورد دیوارهای پیشین و پسین در این فضا سه بعدی دیده می شود کامل است و حتی اشک هایش دیده میشوند که پشت آن فلسفه ای وجود دارد. عقاب خواجو که با نگاه از بالا به کل پل میتوان آن را دید نشئات گرفته از سبک ساختار پل است که این پل را مانند عقابی با پرهای باز که بر فراز زاینده رود پرواز میکند نمایان کرده است. علامت های عجیب روی سنگ های طبقه پایین پل مانند رازی سر به مهر می باشد که هنوز کشف نشده عده ای می گویند این علامت ها خطوط یونانی است که به علت استفاده از سنگ های ویرانه کاخ های ساسانی که برخی سنگتراشانش یونانی بوده اند سر از این پل در آورده اند و برخی آن ها را نشانه سنگ های تراشیده شده توسط هر شخص برای معین شدن دستمزدشان می دانند. سنگ قبر های عجیب که در حفاری سال 88 کشف شده اند و روی آنها همان علامت های خاص وجود دارد که بسیار نفیس می باشند البته تعدادی از آنها طی همان حفاری آسیب دیدند و دسته ی دیگر که سالم ماندند به موزه ی سنگ تخت فولاد انتقال داده شد تا در آنجا نگه داری شوند.

کاش قدر داشته هایمان را بدانیم

اماکن دیدنی اصفهان باید حفاظت شود. این اثر تاریخی زیبا و البته بی نظیر با بسته شدن آب زاینده رود اصفهان در معرض خطر قرار میگیرد زیرا همانطور که در بالا گفتیم آب در این سازه باعث استحکام بیشتر آن می شود و درمرمت و بازسازی آن مسئولین باید سعی کنند پل همان بافت و سازه ی قدیمش را داشته باشد تا این اثر همچنان یک اثر اصیل ایرانی باقی بماند و گردشگران و مردم محلی اصفهان باید به کوشند این میراث عظیم را سالم نگه دارند.