مسجد کبود از برجسته ترین نمونه های معماری اسلامی در آذربایجان شرقی است

ایسکانیوز/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده، مسجد کبود از برجسته ترین نمونه های معماری اسلامی در آذربایجان شرقی است.

در میان آثار بجای مانده از دوران تاریخی گذشته در ایران، مساجد تاریخی از برجسته ترین نمونه آثار هستند. با بررسی و دقت در نشانه های تاریخی بجا مانده در این مساجد، میتوان اطلاعات قابل توجهی از فرهنگ و تفکر حاکمان اسلامی در ایران بدست آورد. مساجد در گذشته جایگاهی فراتر از کاربرد امروزیشان داشته اند و در مساجد تاریخی ایران، نشانه های قابل تامل از آثار هنری وجود دارند که سبب علاقمندی بیشتر گردشگران به بازدید از این بناها می شوند. مسجد کبود نیز با معماری زیبا و تزیینات داخلی ، از جمله زیباترین مساجد تاریخی در ایران است.

معرفی

از برجسته ترین جاهای دیدنی تبریز، مسجد کبود در این شهر است. مسجد کبود تبریز با معماری بسیار زیبا و منحصر بفردش، متعلق به قرن نهم هجری قمری و باقی مانده از دوران پادشاهی قراقویونلوها است و در یکی از کهن ترین و تاریخی ترین محله های شهر تبریز قرار دارد.

گرچه تبریز پایتخت فرمانروایی قراقویونلوها بوده است، مسجد کبود تنها اثر تاریخی باقی مانده از این دوره تاریخی در تبریز بشمار می رود. این بنا را به دستور سلطان جهانشاه، فرمانروای مقتدر قراقویونلوها ساخته اند. با دقت در جزئیات بنا و نگاره های داخل مسجد کبود، میتوان بخشی از هویت، تاریخ و تمدن اسلام در تبریز کهن را دید. مسجد کبود یکی از چهار مسجد تزئین شده با کاشی کاری های آبی در جهان بشمار می رود. نام مسجد کبود نیز براساس رنگ نمای این بنا انتخاب شده است.

معماری زیبای مسجد کبود را میتوان نمونه ای قابل توجه از معماری اسلامی ایران دانست. کاشی های معرق فیروزه ای و لاجوردی، نقش و نگارهای اسلیمی و طراحی نوین هندسی، از خصوصیات برجسته در معماری مسجد کبود هستند. این بنا در گذشته کاربری گسترده تری داشته و با وجود آسیب های فراوان در طول سالیان دراز، همچنان شکوه و زیبایی خود را حفظ کرده است. علاقمندان به بناهای تاریخی اسلامی از مسجد کبود با عنوان «نگین فیروزه بناهای اسلامی» یاد می کنند.

در گذشته مسجد کبود را با نامهای دیگری مانند «گوی مسجد»، «مسجد شاه جهان» و «عمارت مظفریه» می شناختند. عنوان عمارت مظفریه از این روست که در گذشته مسجد کبود بخشی از مجموعه ای بزرگ با کاربری های متفاوت بوده است. آرامگاه سلطان جهانشاه و نزدیکانش نیز در انتهای شبستان و در سرداب مسجد، این مطلب را تایید می کند؛ گرچه امروزه این قبرها خالی هستند. به همین دلیل این مسجد را با نام مسجد جهانشاه نیز می شناختند. نام مسجد کبود تبریز در سال 1310 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تاریخچه

مسجد کبود تبریز قدمتی 600 ساله دارد. این مسجد که در اصل بخشی از عمارت وسیع مظفریه بوده است، در زمان حکومت سلطان ابوالمظفر جهانشاه، قدرتمندترین پادشاه دوره قراقویونلوها در سال 870 هجری قمری و 845 هجری شمسی در تبریز و به دستور او ساخته شد. بنابر روایت های تاریخی موجود، همسر جهانشاه، «جان بی گم خاتون» یا «صالحه» دختر او نقش موثری در ساخت مسجد کبود داشته اند. سال ساخت مسجد کبود بر کتیبه ای در سردر ورودی مسجد بچشم می خورد؛ اما بنا بر شواهد موجود، مورخان این تاریخ را متعلق به زمان پایان ساخت کاشی کاری های مسجد می دانند و به این ترتیب میتوان زمان ساخت مسجد کبود را کمی قبل از این تاریخ دانست. برخی از مورخان مدت زمان ساخت این مسجد را نزدیک به 30 سال تخمین می زنند.

مسجد کبود در زمان ساخت، بخشی از مجموعه ای با کاربری گسترده بوده است. در قسمت انتهایی شبستان و در سرداب مسجد، مقبره هایی برای سلطان جهانشاه و خانواده اش ساخته بودند؛ گرچه امروزه این مقبره ها خالی هستند. از بخشهای دیگر مسجد کبود در گذشته میتوان به صحن، خانقاه و کتابخانه اشاره کرد. متاسفانه امروزه این بخشها از میان رفته اند.

در زلزله سال 1193 هجری قمری، یعنی در حدود 300 سال پیش بخشهای زیادی از مسجد کبود آسیب دید. پس از زلزله، گنبدهای مسجد نیز ریختند و جز سردر ورودی و پایه های مسجد، بخش دیگری باقی نماند. از سال 1318 هجری شمسی کار ترمیم گنبدها و بخش های دیگر مسجد کبود آغاز شد. بازسازی بنا تا سال 1355 ادامه داشت و نوسازی تزیینات داخلی و کاشی کاری های خارجی همچنان ادامه دارد. معمار برجسته ایرانی، رضا معماران مرمت مسجد کبود را انجام داده است.

برای دسترسی به مسجد کبود، ابتدا باید به تبریز بروید. خیابان امام خمینی در مرکز شهر تبریز قرار دارد و برای رسیدن به مسجد کبود، کافی است خود را به میدان ساعت یا میدان شهید بهشتی برسانید. مسجد کبود در حدفاصل بین میدان شهید بهشتی تا میدان ساعت در سمت راست خیابان و جنب پارک خاقانی قرار دارد.

ساخت

به لحاظ معماری بنا و تزیینات، میتوان مسجد کبود را با مسجد گوهرشاد در مشهد قیاس کرد؛ زیرا هر دو این بناها به یک دوره تاریخی تعلق دارند. در ساخت بنای مسجد کبود به شکل آب و هوایی منطقه توجه کرده اند و به همین دلیل بنای مسجد کبود تطابق کامل با اقلیم تبریز دارد و در تمام فصل های سال، صحن و شبستان مسجد قابل استفاده هستند.

بیشتر قسمت های بنای مسجد کبود با آجر ساخته شده و در قسمت هایی نیز از سنگ مرمر استفاده شده است. آجرهای بنا با گچ بندکشی شده اند و بنای اصلی چهارگوش و مربعی شکل است. وسط صحن مربع شکل مسجد نیز یک حوض وجود دارد و دو طرف صحن، شبستان ها قرار گرفته اند. در کل بنا، تلفیقی از آجر و کاشی کاری معرق بچشم می خورد و در سطوح خارجی طراحی های پر نقش و نگار دیده می شود.

بنای اصلی مسجد درست مقابل صحن و رو به قبله قرار گرفته است. ستون های مسجد با یکدیگر فاصله هایی 12 متری دارند و این پایه ها در چهار سوی سقف دیده می شوند. گنبد آجری بالای سقف مسجد بعد از زلزله تخریب شد و اثری از گنبد قدیمی وجود ندارد. در صحن اصلی راه پله هایی دیده می شوند که به ایوان های مشرف بر صحن می رسند. تحمل وزن گنبد عظیم مسجد به وسیله پایه های چهار طرف صحن، از برجسته ترین نکات معماری مسجد کبود در زمان ساخت آن در قرن نهم بوده است. در سفرنامه های قدیمی، از گنبد کوچکتری داخل بنای مسجد و بین گنبد اصلی تا مقبره ها یاد شده که بسیار از گنبد اصلی زیباتر بوده و روی صحن کوچکی قرار داشته است.

در گنبد کوچکتر مسجد کبود، از داخل دری مرمرین تعبیه کرده بودند که بعدها مفقود شده است. این گنبد کوچک را برای بخش مقبره ها در انتهای مسجد ساخته بودند. تمام جزئیات بنا در قسمت های از بین رفته مسجد کبود، از روی اسناد به جا مانده از طراحی این بنا بدست آمده اند. تصاویر بدست آمده از نقاشی مطراقچی از حدود سالهای 940 تا 942 هجری قمری و حدود سالهای 1533 تا 1536 میلادی و طراحی شاردن فرانسوی در حدود سالهای 1084 هجری قمری و 1673 میلادی، اطلاعات مفیدی از معماری و موقعیت ساخت این بنا ارائه کرده اند.

امروزه بخش های اصلی بنای مسجد مرمت شده اند و میتوان شکوه و عظمت مسجد کبود را همچنان با قدم گذاشتن به داخل آن احساس کرد. سردر ورودی مسجد کبود نیز بسیار زیبا طراحی شده و تحسین معماران جهانی را برانگیخته است. کاشی های لاجوردی در قسمت های مختلف مسجد دیده می شوند و شکل بیشتر آنها 6 ضلعی است. عظمت معماری مسجد کبود توجه گردشگران و معماران داخلی و خارجی را جلب می کند.