مسجد کبود تبریز

مسجد کبود یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز بوده که مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است. نام اصلی این بنا به آنچه در وقف نامه و شناسنامه آن آمده، عمارت مظفریه است. این مسجد طبق کتیبه سردر آن در سال 845 خورشیدی و در زمان سلطان جهانشاه و به دستور دختر او، صالحه خانم بنا شد. در زمین لرزه سال 1158 خورشیدی (1780 میلادی) آسیب فراوانی به مسجد وارد آمد و در اثر این زمین لرزه گنبدهای مسجد فروریخت. مرمت این بنا زمانی آغاز شد که بیش از دو قرن به صورت مخروبه ای در گوشه ای از شهر باقی مانده بود. در نهایت، با همیاری گروهی از هنرمندان مقدمات بازسازی آن فراهم شد. در این مرمت آن قسمتی که همواره هدف اصلی و اساسی مرمت است، زیر کاری و سفید کاری شد. طرح ها، کتیبه ها و نقش و نگارها نیز بازآفرینی شدند و بر روی دیوار جای گرفتند. اطراف خطوط بعد از شیار زنی رنگ آمیزی و در انتها با لایه پارالویید ثابت شد.

از سال 1376 مرمت نقش و نگارها و از سال 1377 مرمت کتیبه ها آغاز شده است. در ادامه هم کف کاشی کاری شده مسجد را مفروش نمودند. مسجد کبود با تنوع و ظرافت کاشی کاری و انواع خطوط بکار رفته در آن و بویژه به دلیل رنگ لاجوردی کاشی کاری های معرق آن به فیروزه اسلام شهرت یافت. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است. صحن بزرگ مسجد مربع شکل بوده که حوضی برای وضو در آن قرار داشت و شبستان هایی نیز جهت پناهگاه مستمندان و درس خواندن در آن دیده می شوند.

بنای اصلی مسجد کبود بنایی آجری است. این بنا دارای گنبد اصلی و گنبد جنوبی بوده که بر روی صحن بزرگ و صحن جنوبی کوچکتر واقع شده اند. بنا دارای هفت گنبد کوچکتر بوده که سقف شبستان های شرقی و غربی و ورودی مسجد را پوشانده اند. در ساختمان گنبدهای مسجد کبود از هیچ سازه ای استفاده نشده و همین کار بازسازی گنبدها را با مشکل مواجه نمود. بنای مسجد شامل صحن اصلی یا صحن بزرگ بوده که به شکل مربع و در زیر گنبد اصلی واقع شده است. بنای مسجد شامل یک صحن کوچک نیز بوده که در قسمت جنوبی مسجد و زیر گنبدی کوچکتر واقع است. در جنوبی ترین قسمت مسجد هم سردابه ای وجود دارد با دو مقبره که در هنگام بازسازی مسجد کشف شده اند و تصور می شود این دو مقبره متعلق به جهانشاه و دخترش باشند.

در حیاط مسجد در شمال و شرق رواق هایی وجود دارند که اخیراً به بقایایی مسجد افزوده شده اند. ایوان ورودی مسجد که با کاشی کاری های معرق تزئین شده ، کتیبه ای دارد به خط رقاع به سال 870 قمری. این کتیبه و دیگر کتیبه های سردر مسجد به سبک خط کوفی و ثلث بوده و خطاطی آنها توسط نعمت الله البواب خوشنویس سده نهم انجاد شده است. از ستون های واقع در صحن اصلی مسجد راه پله هایی برای دسترسی به ایوان های ناظر بر صحن اصلی وجود دارد. در پایه ستون های مسجد محفظه های کوچکی دیده می شوند که گمان می رود از این محفظه ها برای جاکفشی نمازگزاران استفاده میشد که امروزه سبک و معماری آن عوض شده است.