معرفی شماری از معروف ترین جاهای دیدنی تبریز

1.پارک ائل گلی تبریز

ائل گلی (دریاچه مردم) یا شاه گلی (دریاچه شاه) یکی از مهمترین گردشگاه های شهر تبریز است که در جنوب شرق آن و در 7 کیلومتری مرکز شهر واقع شد. این مکان در زمان آق قویونلوها ایجاد شده و در دوره صفویان گسترش یافته است. قهرمان میرزا (هشتمین پسر عباس میرزا) نیز این عمارت را تکمیل نموده و آن را به صورت یک گردشگاه سلطنتی برای درباریان قاجار درآورد. عمق دریاچه ائل گلی 2 متر بوده و در محوطه آن قایقرانی انجام می شود. همچنین شهربازی (لونا پارک) و نیز غذاخوری و فست فود و کافی شاپ های متعددی هم در داخل این گردشگاه وجود دارند. ائل گلی دارای هتل، مسافرخانه و دفتر جهانگردی فعال بوده و با احداث هتل پارس ائل گلی، این گردشگاه جنبه جهانی پیدا کرده است.

دریاچه ائل گلی با حدود 55000 متر مربع وسعت گنجایش 720000 متر مکعب آب را دارد. نام این دریاچه پیش از انقلاب، «شاه گلی» بود که پس از انقلاب اسلامی ایران به ائل گلی تغییر نام داد. به عقیده بهروز خاماچی، کلمه «شاه» در اینجا به معنی شخص شاه نبوده و به معنی «بزرگ و باعظمت» است. یکی از شعبه های رودخانه لیقوان که از نزدیکی روستای چاوان میگذرد، به صورت جویباری کوچک از سمت جنوب شرقی دریاچه ائل گلی وارد آن شده و آب آن را تأمین می نماید. تپه نسبتاً بلندی هم در بخش جنوبی دریاچه قرار گرفته که جنگل کاری شده و آبشارهای مصنوعی متعددی از این تپه به سمت داخل دریاچه سرازیر می شود. همچنین، از ضلع جنوبی دریاچه تا مرکز آن و محل کاخ ائل گلی خیابانی کشیده شده که عمارت کلاه فرنگی را به صورت یک شبه جزیره درآورد. این دریاچه در هنگام فصل زمستان با نمایی زیبا آمیخته ای از یخ و آب خود را می نمایاند.

هشت ضلعی موجود در مرکز دریاچه ائل گلی که به کاخ ائل گلی شهرت دارد، امروزه به صورت یک تالار پذیرایی مورد استفاده قرار می گیرد. این بنا پیش تر یک ساختمان یک طبقه خشتی و فرسوده بود. شهرداری تبریز در سال 1346 خورشیدی ساختمان پیشین را تخریب و عمارت دو طبقه جدید و مقاومی را در محل آن توسط استاد معمار حاج علی اکبر نادرالوجود احداث کرد.

2.بازار بزرگ تبریز

بازار بزرگ تبریز یکی از باشکوه ترین و عظیم ترین بازارهای یکپارچه و به هم پیوسته دنیا به حساب می آید. این بازار دارای ثبات بسیار خوبی بوده و از دیرباز تا به حال وضعیت اقتصادی و مراودات خود را تقویت نموده است. در سال 1193 هجری قمری، بازار بزرگ تبریز بر اثر زلزله تقریبا به ورطه نابودی کشانده شد ولی به کمک بازاریان متعهد تبریزی و همکاری عباس میرزا این بازار سرپا شد و بخشهای مختلف آن بازسازی گشت. در سال 2010 میلادی بازار تبریز به واسطه تاریخ پرشکوه خود در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسید تا برای آیندگان هم حفظ شود. بازار بزرگ تبریز از معماری آجری ویژه ای بهره می برد و دارای دو بخش اصلی و مهم است. این دو بخش شامل راسته شمالی جنوبی و همچنین شرقی جنوبی هست. از دیگر اجزای بازار بزرگ تبریز هم میتوان به راسته های کوچک و غیر اصلی اشاره داشت.

بازار بزرگ تبریز فقط یک بازار معمولی مطرح نیست بلکه از دیدنی های مختلفی بهره می برد. از جمله این جذابیت ها میتوان به معماری بسیار زیبا و به هم مرتبط آجری، گنبدهای تاریخی و طاق های بلند، شکل ویژه حجره ها و مغازه ها، تیمچه های زیاد، مدارس و مساجد فراوان و شغل و پیشه های گوناگون اشاره داشت. وجه تمایزی که این بازار مسقف را از دیگر بازارها جدا کرده، ارتفاع کوتاه سقفش هست به گونه ای که ارتفاع سقف تا زمین به 6 متر می رسد و در مقایسه با بازارهای نواحی بیابانی سقفی کوتاه تر دارد. عرض بازار تبریز هم حدودا بین 4 الی 5 متر است.

3.مسجد کبود تبریز

مسجد کبود یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز بوده که مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است. نام اصلی این بنا به آنچه در وقف نامه و شناسنامه آن آمده، عمارت مظفریه است. این مسجد طبق کتیبه سردر آن در سال 845 خورشیدی و در زمان سلطان جهانشاه و به دستور دختر او، صالحه خانم بنا شد. در زمین لرزه سال 1158 خورشیدی (1780 میلادی) آسیب فراوانی به مسجد وارد آمد و در اثر این زمین لرزه گنبدهای مسجد فروریخت.

مسجد کبود با تنوع و ظرافت کاشی کاری و انواع خطوط بکار رفته در آن و بویژه به دلیل رنگ لاجوردی کاشی کاری های معرق آن به فیروزه اسلام شهرت یافت. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است. صحن بزرگ مسجد مربع شکل بوده که حوضی برای وضو در آن قرار داشت و شبستان هایی نیز جهت پناهگاه مستمندان و درس خواندن در آن دیده می شوند.

بنای اصلی مسجد کبود بنایی آجری است. این بنا دارای گنبد اصلی و گنبد جنوبی بوده که بر روی صحن بزرگ و صحن جنوبی کوچکتر واقع شده اند. بنا دارای هفت گنبد کوچکتر بوده که سقف شبستان های شرقی و غربی و ورودی مسجد را پوشانده اند. در ساختمان گنبدهای مسجد کبود از هیچ سازه ای استفاده نشده و همین کار بازسازی گنبدها را با مشکل مواجه نمود. بنای مسجد شامل صحن اصلی یا صحن بزرگ بوده که به شکل مربع و در زیر گنبد اصلی واقع شده است. بنای مسجد شامل یک صحن کوچک نیز بوده که در قسمت جنوبی مسجد و زیر گنبدی کوچکتر واقع است. در جنوبی ترین قسمت مسجد هم سردابه ای وجود دارد با دو مقبره که در هنگام بازسازی مسجد کشف شده اند و تصور می شود این دو مقبره متعلق به جهانشاه و دخترش باشند.

در حیاط مسجد در شمال و شرق رواق هایی وجود دارند که اخیراً به بقایایی مسجد افزوده شده اند. ایوان ورودی مسجد که با کاشی کاری های معرق تزئین شده ، کتیبه ای دارد به خط رقاع به سال 870 قمری. این کتیبه و دیگر کتیبه های سردر مسجد به سبک خط کوفی و ثلث بوده و خطاطی آنها توسط نعمت الله البواب خوشنویس سده نهم انجاد شده است. از ستون های واقع در صحن اصلی مسجد راه پله هایی برای دسترسی به ایوان های ناظر بر صحن اصلی وجود دارد. در پایه ستون های مسجد محفظه های کوچکی دیده می شوند که گمان می رود از این محفظه ها برای جاکفشی نمازگزاران استفاده میشد که امروزه سبک و معماری آن عوض شده است.

4.ارگ علیشاه تبریز

ارگ علیشاه به بازمانده های ایوان جنوبی مسجد علیشاه در شهر تبریز گفته می شود. بنای نخستین ارگ به دوره ایلخانان در اوایل سده هشتم هجری قمری باز می گردد که بنای بزرگ ناتمامی با هدف اولیه ساخت مسجد ایجاد شد. در سالهای بعد با استفاده از دیواره های به جا مانده از بنای نخستین مسجد، قلعه ای نظامی به جای آن ساخته شد که سالها به عنوان باروی نظامی و بخش جنوبی دیوار شهر مورد استفاده قرار گرفت. استفاده از این بنا به عنوان قلعه نظامی به ویژه در دوران قاجار تا پایان حکومت خودمختار آذربایجان مشهود بود. در زمان حکمرانی سلسله قاجار با افزودن پیوست های گوناگون از جمله کارخانه ریخته گری توپ، عمارت کلاه فرنگی و ساختمان سربازخانه بنای نظامی تکمیل شد. بخش های اضافه شده به دیوارهای نخستین هم در دوران پهلوی تخریب گشته و بخش هایی نیز در دوران پس از انقلاب تخریب شدند.

امروزه تنها دیواره جنوبی ارگ پابرجا مانده که در ساعاتی از روز برای بازدید عموم آزاد است. محوطه اطراف ارگ در دهه های پس از انقلاب دستخوش تغییرات زیادی گشته و برای احداث مصلی در نظر گرفته شد. در فضای پیرامون ارگ مسجد بزرگی بنام مصلی بزرگ تبریز بنا شده که بخشی از فضای دیداری ارگ را تهدید کرد. از این مصلی در مراسمات گوناگون دولتی و در روزهای جمعه برای برگزاری نماز جمعه استفاده می شود.

سبک و سیاق معماری بکار رفته در ساخت بنای ارگ را باید یکی از ماندگارترین الگوهای معماری اسلامی بوجود آمده در کشورمان بدانیم. معمار آن کسی نبود جز استاد فلک تبریزی که طبق گفته های استاد پیرنیا، وی از سبک معماری به نام شیوه آذری برای ساخت این بنا استفاده کرد. این شیوه از ساخت و ساز که به آن سبک مغولی ایرانی یا فقط مغولی خالی نیز گفته می شود، در بین سالهای 1256 تا 1336 میلادی یعنی درست در زمان حکومت شاهان ایلخانی بر ایران رواج داشت.

ارگ تبریز از ساروج و مصالح بسیار باکیفیت و بادوامی ساخته شد، زیرا با اینکه قسمتهای اعظمی از آن در اثر وقوع زلزله هولناک تبریز در سده دهم هجری از میان رفت اما همچنان قسمتی از دیوارهای مرتفع این بنا جهت بازدید باقی مانده است. قسمتهای برجای مانده از ارگ تبریز متشکل از 3 دیوار بلند به ارتفاع 26 متر و عرض کلی 30 متر بوده که حتی میتوان از فاصله مکانی بسیار دوری هم شاهد استواری آنها در زیر آسمان تبریز بود.

این دیوارها در اصل ایجاد کننده شبستان جنوبی مسجد علیشاه بحساب آورده می شوند که امروزه همچون یک ایوان بزرگ در مرکز استان آذریایجان شرقی خودنمایی می کنند. طبق کاوش باستان شناسان، آنان به هنگام حفاری های خود در محوطه این بنا متوجه شده اند که چیزی نزدیک به 7 متر از ارتفاع دیوارها نیز در داخل خاک پنهان شده بود.

5.مسجد جامع تبریز

مسجد جامع یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز است. این مسجد که در کتابهای تاریخی از آن به عنوان جامع کبیری نیز نام برده شده، از ابتدای تاسیس مسجد جامع شهر تبریز بوده و بازار تبریز گرداگرد آن شکل گرفت. مسجد جامع تبریز مربوط به دوره سلجوقیان تا دوره قاجار بوده و در خیابان شهید مطهری واقع شد. این اثر در تاریخ 15 دی 1310 با شماره 171 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. قدیمی ترین بخش آن شبستان وسیعی است از طاق و گنبدهایی بر فراز ستون های هشت گوش آجری که زینت بخش آن گچ بری های ظریف و هنرمندانه دوره روادیان (مقارن سلجوقیان) است. مسجد جامع در دوره ایلخانان مغول مورد توجه و تعمیر بوده و بخش هایی به آن افزوده شد. محراب رفیع گچ بری شده هم یادگار آن دوره هست.

در دوره حکومت آق قویونلوها در آذربایجان گنبدی رفیع مزین به انواع کاشی کاری های معرق به وسیله «سلجوق شاه بیگم» همسر اوزون حسن در بخش شمالی آن احداث شد که هنوز هم پایه ها و گوشه هایی از کاشی کاری های آن باقی مانده است. در زمین لرزه سال 1193 هجری که بسیاری از بناهای تبریز آسیب دید، این مسجد نیز از خرابی مصون نماند. مسجد فعلی با پایه های متین و پوشش طاق و چشمه بعد از زلزله در اوایل حکومت قاجار و توسط «حسینقلی خان دنبلی» حاکم وقت تبریز بنا شد.

مسجد جامع تبریز که به مسجد جمعه نیز معروف است، در انتهای بازار تبریز و ضلع جنوبی صحن مدرسه طالبیه و بین مسجد حجت الاسلام و مسجد میرزا اسماعیل خاله اوغلی واقع است. تاریخ بنا و نام بانی اولیه آن معلوم نیست. عده ای آن را از مساجد صدر اسلام می دانند. مسجد قبلا یک ایوانه بود ولی بعدا به دو ایوانه تبدیل شد و از جمله مساجدی است که روش ساخت کاخ اختصاصی فیروزآباد را اساس کار قرار داد.

6.پارک کوهستانی عینالی تبریز

کوه عینالی یکی از جاذبه های گردشگری و تفریحی شهر تبریز به شمار می رود و ارتفاعش به بیش از 1800 متر می رسد. این کوه با دارا بودن پارک کوهستانی عینالی تبریز امکانات لازم برای تفریحات سالم و ورزش را برای همگان فراهم می کند. در بالا ترین قسمت کوه هم زیارتگاهی دیده شده که بسیار محبوب هست. این اثر پیش از ورود اسلام به ایران آتشکده و عبادتگاه بوده و پس از ورود اسلام هم به زیارتگاه بدل گشت. یادمان هشت شهید گمنام ایرانی در جنگ ایران و عراق هم در کنار زیارتگاه جای دارد. سبک معماری زیارتگاه متعلق به دوره ایلخانی بوده و با اینکه در سالهای اخیر بسیار آسیب دیده است، اما به سرعت بازسازی و مرمت شده و در وضعیت خوبی به سر می برد.

از بخشهای مهم پارک کوهستانی عینالی تبریز میتوان به تله کابین، زیپ لاین، دریاچه مصنوعی داغ گلی و رودخانه آجی چای اشاره داشت. تله کابین یکی از بخشهای جذاب پارک کوهستانی عینالی تبریز بوده و در سال 1389 ساخته شده است. با سوار شدن بر آن، شما می توانید مناظر زیبای کوه و شهر را هم زمان مشاهده نموده و به راحتی به مناطق کوهستانی دسترسی پیدا کنید. ظرفیت هر کابین این تله کابین 8 نفر بوده و 1/5 کیلومتر مسافت را طی می کند. در ایستگاه دوم آن هم رستوران و کافه های متعدد میزبان گرم گردشگران خواهند بود.

تفریح دیگر این مجموعه، زیپ لاین بوده که در سال 1397 ایجاد شده و یکی از طولانی ترین زیپ لاین های ایران به شمار می رود. طول این زیپ لاین 500 متر و اختلاف ارتفاع ابتدا و انتهای آن هم 75 متر هست. این زیپ لاین برای تفریح خانوادگی ایده آل بوده و روزی شاد را برای شما خلق می نماید. دریاچه مصنوعی داغ گلی در قسمت غربی قله کوه عینالی جای داشته و زیبایی این مجموعه را دوچندان می کند. این دریاچه حدود 54 هزار متر مکعب حجم داشته و از تفریحات رایج در آن میتوان به قایق سواری بر روی آب دریاچه، ماهیگیری و تماشای پرواز پرندگان اشاره کرد.

رودخانه ی آجی هم که در قسمت شمالی به دریاچه ارومیه و دره های شهرستان اهر رسیده، یکی از بخش های جالب پارک کوهستانی عینالی تبریز هست. جریان آب آن به صورت دائمی بوده و برای حفظ تعادل دمای منطقه کاربرد دارد. این رودخانه با فضای زیبایی که ایجاد کرده، برای پیک نیک و گردش مناسب هست. از دیگر جاذبه های پارک هم میتوان به آبشار مصنوعی کوه عینالی، مجسمه عظیم قیچی ساز، فضای سبز و یک سینمای شش بعدی اشاره داشت.

7.موزه آذربایجان

موزه آذربایجان یکی از مهمترین موزه های ایران است که در شهر تبریز و در جوار مسجد کبود قرار گرفت. در این موزه که به عنوان دومین موزه باستان شناسی ایران پس از موزه ملی ایران شناخته می شود، آثار تاریخی و هنری متعلق به تاریخ اسلامی و تاریخ پیش از اسلام به نمایش گذاشته شده اند. موزه آذربایجان از 3 سالن به متراژ 800 متر مربع و سالن مخصوص نمایش سکه ها و مهرهای تاریخی ایران در طبقه اول تشکیل یافته است. در طبقه همکف موزه آذربایجان آثار و اشیای تاریخی مربوط به دوران پیش از تاریخ و دوران پیش از اسلام گردآوری شده اند که سفال های مربوط به تپه اسماعیل آباد با هفت هزار سال قدمت از تاریخی ترین آثار این بخش به شمار می روند. قدمت سنگهای معدنی سرپانتین که در جیرفت یافته شده اند نیز به دوران پیش از تاریخ می رسد.

بر روی این سنگها تصاویری از گیاهان و حیوانات گوناگون نقش بست. همچنین، مجسمه الهه زن که در رستم آباد گیلان یافته شده، سه هزار سال قدمت دارد. این مجسمه ارزش زن را در دوران ایران باستان به تصویر کشید. ریتون های مربوط به دو تا سه هزار سال پیش نیز در این موزه نگهداری می شوند. سنگ بسم الله اثر محمد علی قوچانی نیز در انتهای سالن طبقه همکف قرار گرفت.

قدیمی ترین آثار طبقه اول موزه آذربایجان مربوط به سده چهارم هجری و شهر نیشابور است که از مهمترین ویژگی های آنها میتوان به استفاده از خط کوفی، استفاده نقش های اسلیمی و استفاده از لعاب سفید در این آثار اشاره کرد. ظروف سفالی مربوط به دوره ایلخانان و قفل رمزی مربوط به سده ششم هجری نیز از دیگر آثار تاریخی این بخش محسوب می گردند. در سالن سکه ها و مهرهای تاریخی ایران نیز قدیمی ترین سکه های ضرب شده در ایران از دوره هخامنشیان تا دوره قاجار به نمایش درآمده اند. همچنین، نمونه هایی از مهرهای تاریخی ایران در این بخش قرار گرفته اند.

مجسمه های ساخته شده توسط احد حسینی در طبقه زیرزمین موزه آذربایجان نگهداری می شوند. این مجسمه ها دید عمیقی نسبت به سرگذشت و اخلاق انسان در طول سده های گذشته دارند. این مجسمه ها بعد از انقلاب و به همت و سفارش اولین رئیس موزه آذربایجان ادیب و شاعر فرهیخته استاد مرحوم حسین حسینچی در طبقه زیرزمین موزه ساخته شدند. بخش سنگ نگاره های تاریخی جدیدترین بخش موزه آذربایجان است که در طبقه زیرزمین این موزه قرار گرفت. در این بخش مجموعه ای از پیکره های انسانی، سنگ گورها، سنگ های کتیبه دار، قوچ های سنگی و مجسمه های سنگی به نمایش گذاشته شده اند.

8.موزه قاجار تبریز (خانه امیر نظام گروسی)

موزه قاجار یکی از موزه های شهر تبریز است که در محل خانه امیر نظام گروسی و در محله ششگلان (منطقه 10 شهرداری) تاسیس شد. موزه قاجار در سال 1385 خورشیدی و پس از مرمت و بازسازی به طور رسمی راه اندازی گردید. خانه امیر نظام گروسی در دوره ناصرالدین شاه و در زمان پیشکاری امیر نظام گروسی توسط وی ساخته شده است. این بنا در تاریخ 31 تیر 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خریداری شد و با شماره 1749 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید. این موزه در نزدیکی مقبره الشعرا تبریز قرار دارد.

عمارت امیر نظام در دو طبقه و با زیر بنای 1500 متر مربع ساخته شده است. ساختمان مشتمل بر دو حیاط اندرونی و بیرونی بوده و دارای باغچه ها و حوض هایی است. 16 ستون با سرستون های مربوطه ایوان سراسری را نگه داشته اند. در طبقه بالا هم پنجره های مشبک ارسی با شیشه های رنگی، گچبری های نمای شمالی و جنوبی و همچنین آینه کاری ها و گچبری های تالارهای داخلی و طنبی ها به چشم می خورند. در زیرزمین هم حوضخانه وسیعی وجود دارد که یکی از قسمتهای جالب بنا است.

ستونهای استوار حوضخانه و آجرکاری سقف آن نیز قابل توجه هست. طبقه اول موزه شامل تالار سکه، تالار بافته، تالار چینی، تالار آبگینه، تالار فلزات، تالار موسیقی و تالار خاتم بوده و زیرزمین هم شامل تالار سنگ، تالار اسلحه، تالار رجال و فرامین، تالار معماری و شهرسازی، تالار قفل، تالار فانوس و نگارخانه است.

9.برج آتش نشانی تبریز (برج یانقین)

برج آتش نشانی تبریز (یانقین) یکی از آثار تاریخی مربوط به دوره قاجاریان بوده که در تاریخ 12 اردیبهشت 1377 با شماره 2011 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. برج آتش نشانی هم اکنون در محوطه ایستگاه آتش نشانی نبش خیابان خاقانی و خیابان بهادری تبریز قرار دارد. ارتفاع این برج 23 متر است. این برج در قدیم کارکرد دیده بانی داشت و نگهبانی در بالای برج کشیک میداد تا در صورت وقوع آتش سوزی توسط زنگی آتش نشانان را خبر کند. در محوطه ایستگاه آتش نشانی و در کنار این برج، دستگاه های اطفای حریق و پمپاژ آب با پمپ های مسی دستی دوطرفه از دوره قاجار و همچنین ماشین های اطفای حریق و دیگر وسایل مربوط به این حوزه به نمایش درآمده اند.

10.ربع رشیدی تبریز

ربع رشیدی یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر تبریز واقع در خیابان عباسی به سبک معماری ایرانی است. این محوطه تاریخی در واقع به نوعی دانشگاهی بوده که توسط رشید الدین فضل الله همدانی در حدود 750 سال پیش در تبریز ایجاد شد. امروزه از این بنا آثار ناچیزی در تبریز باقی مانده است. رشیدا لدین وزیر غازان خان از حکمرانان وقت آن دیار بود. دانشگاه مزبور در آن زمان شامل چهار دانشکده بوده که در چهار سوی آن قرار داشتند و اربع یا چهار عربی را به خود اختصاص دادند. پارک ربع رشیدی نیز بعدها و در دوران جمهوری اسلامی ایران توسط موسی یزدان پناه ایجاد شد.

این مجموعه که در دامنه کوه سرخاب و در محلی باصفا و بلند جای گرفته ، در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری بنا شد. بنا به نوشته تاریخ نگاران و جهانگردان بزرگ، دارای پهناوری بسیار و ساختمانهای گوناگون همچون مسجد، مدرسه، بیمارستان (دارالشفا)، کتابخانه و گنبدی برای آرامگاه خواجه رشید الدین بوده است. این مجموعه مانند بیشتر شهرهای کهن حصار و بارویی بزرگ داشت.

خواجه فضل الله همدانی که پیش از حمله مغول در قلعه های اسماعیلیه زندگی میکرد و پس از آن مدتی به وزارت غازان خان رسید و منشأ خدمات فراوانی در غرب ایران و آذربایجان شد، در سال 718 هجری در اثر دسیسه های سیاسی کشته شد و ربع رشیدی هم پس از مرگ وی غارت و ویران گردید. شاردن، جهانگرد نامی فرانسوی که در سال 1084 هجری به ایران سفر کرده بود، چنین می گوید: صد سال پیش، شاه عباس کبیر دستور به تعمیر ربع رشیدی داد ولی شاهان دیگر صفوی توجهی بدان نکردند و دوباره ویران شد.

فضل الله همدانی برای ساماندهی املاک وقفی وقف نامه ای را تدوین کرد که به وقف نامه ربع رشیدی با خط خود واقف معروف است و هم اکنون تنها نسخه ای از آن در کتابخانه مرکزی تبریز قرار دارد. این نسخه تا سال 1348 در دست بازماندگان حاجی ذکاءالدوله سراجمیر ساکن تبریز بود. انجمن آثار ملی هم در همان سال آن را از خانواده ذکاءالدوله خریداری نمود. وقف نامه ربع رشیدی در خرداد 1386 از سوی سازمان کتابخانه ملی ایران به یونسکو معرفی و در نشستی که از 21 تا 25 خرداد در یونسکو برگزار شد، در فهرست میراث مستند این سازمان به ثبت رسید.

11.خانه مشروطه تبریز (موزه مشروطه تبریز)

خانه مشروطه یکی از خانه های تاریخی و موزه های شهر تبریز است که در محله راسته کوچه واقع در غرب بازار تبریز قرار گرفت. این بنا به سبک معماری دوره قاجار ساخته شده و ملک شخصی مهدی کوزه کنانی بوده است. بزرگان آذربایجان پس از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی توسط محمد علی شاه قاجار در خانه حاج مهدی کوزه کنانی جمع شده و به همفکری می پرداختند. همچنین، این مکان محل تشکیل نشستهای انجمن تبریز و مرکز فرماندهی مجاهدان در طی محاصره 11 ماهه تبریز و نیز مرکز تصمیم گیری برای پایین آوردن پرچم های تسلیم در برابر شاه قاجار بود. از افراد مهمی که در این مکان به فعالیت و همفکری پرداخته اند، میتوان ستارخان، باقرخان، ثقة الاسلام تبریزی، حاجی میرزا آقا فرشی را نام برد.

این خانه دارای دو طبقه با بخشهای اندرونی و بیرونی بوده و با سبک معماری دوران قاجار بنا شده اند. حاج مهدی تاجری در بازار تبریز بود. با اوج گیری نوای مشروطه خواهی در شهر تبریز، حاج مهدی به مشروطه خواهان پیوسته و یکی از اصلی ترین پشتیبانان مالی انقلاب مشروطه شد. او این خانه را برای تشکیل جلسه سران مشروطه و چاپ و پخش اعلامه های ضد حکومت قاجار در اختیار مشروطه خواهان گذاشت. این خانه پس از جنگ دوم جهانی و اشغال آذربایجان توسط ارتش سرخ شوروی در سالهای 1324 و 1325 مرکز اجلاس سران فرقه دمکرات آذربایجان گردید. این بنا در حدود تاریخ 1247 هجری خورشیدی (1868 میلادی) توسط حاج ولی معمار تبریزی ساخته شده است.

«حاج ولی معمار» معمار تبریزی که ساکن روسیه بود، در سال 1247 خورشیدی و پس از بازگشت به ایران بنای خانه مشروطه را بنیان نهاد. از ویژگی های منحصر بفرد خانه مشروطه میتوان به پنجره های ارسی، درب های منبت کاری شده، غلام گردش، کلاه فرهنگی و نورگیر اشاره کرد. تمامی پنجره های بیرونی خانه ارسی های تمام قدی بوده که با رنگهای سرخ و سبز و سفیدشان بازی نور و رنگ را از درون خانه دیدنی تر می کنند.

موزه مشروطه نیز پس از ایجاد تغییراتی در تالارها و اتاق های خانه مشروطه و به نمایش درآوردن اسناد تاریخی مربوط به انقلاب مشروطه در سال 1375 خورشیدی تأسیس شد. از مهمترین آثار تاریخی این موزه میتوان به سلاح کمری ستارخان، فرش مشروطه، وسایل شخصی سران مشروطه و دیگر مدارک مرتبط با انقلاب مشروطه اشاره کرد.

12.موزه عصر آهن تبریز

موزه عصر آهن (گورستان مسجد کبود) مربوط به هزاره دوم و اول قبل از میلاد است و در تبریز، خیابان امام، پشت مسجد کبود تبریز واقع شد. سایت موزه عصر آهن تبریز محوطه باستانی است که در شمال، شمال شرقی و شمال غربی مسجد کبود تبریز واقع شده و شامل گورستان و آثار سفالی مربوط به عصر آهن است. سایت موزه عصر آهن تبریز از سال 1385 خورشیدی به عنوان اولین موزه صحرایی ایران شروع به کار کرد. مراسم گشایش سایت موزه در تاریخ 30 اردیبهشت 1386 با حضور جعفری، معاونت فرهنگی و ارتباطات سازمان میراث فرهنگی کشور انجام شد. این محوطه در معرض بازدید عموم قرار دارد.

آثار بدست آمده در سال 1376 شامل 38 گور به صورت جنینی دفن شده است. گور نوزادان به صورت ساده بوده و گور نوجوانان در سازه های مربعی با دو ظرف سفالی همراه است. اکثر اجساد یافت شده در سنین پایین مرده اند. کودکان با اسباب بازی هایشان دفن شده اند و زن ها با جواهرات و مردها هم با ابزار جنگی. در کنار بعضی اجساد ظروف سفالی و اثرات غذا یافت شده که بر اعتقاد آنان بر آیین مهرپرستی را تأیید می کند و کسانی که ظروف بیشتری در کنارشان یافت شده، احتمالا ثروتمندتر بوده اند. سنگ چینی دور اجساد نمادی از دیواره رحم بوده و اجساد به حالت جنینی یا چمباتمه ای دفن شده اند. جهت بدن و صورتشان هم متفاوت بوده که باز هم تأییدی بر مهرپرست بودن آنهاست.

13.خانه علی مسیو

خانه علی مسیو مربوط به دوره قاجار است و در خیابان ارتش جنوبی واقع شد. این اثر در تاریخ 14 مرداد 1382 با شماره 9411 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بنا که متعلق به تاجر خوش فکر تبریزی بوده، در دو طبقه ایجاد شده و شامل یک حیاط اندرونی و یک حیاط بیرونی است. این تاجر چون خیلی به اروپا و خصوصا فرانسه سفر میکرد، همگان به او لقب مسیو را داده بودند. از این خانه به عنوان مکانی برای برگزاری جلسات مشروطه خواهان بهره می برده اند. دو حیاط خانه از طریق یک ورودی با هم ارتباط داشته و با بالا رفتن از دو پله میتوان به حیاط اندرونی رسید. در خانه هایی که در زمان قاجار ایجاد می گشتند، بخش اندرونی و بیرونی از طریق یک ساختمان از هم جدا می شدند، اما این اصل در معماری خانه علی مسیو بکار نرفته و تنها یک دیوار جدا کننده دو حیاط هست.

از زیرزمین خانه هم به عنوان ورودی خانه همسایه استفاده میشد. بالای پنجره ها با تزئینات گچی آراسته شده و نمای خانه هم از گچ و آجر است. زیرزمین هایی مخفی که به کوچه های پشتی راه داشته و اصطبلی مخفی که اسبها در آن نگهداری می شدند، در این عمارت ایجاد شده بودند تا امنیت افرادی که در جلسات این خانه شرکت می کردند را تامین کنند. در بالای دیوار خانه هم شمایل پسران مسیو جای گرفته که در جریان مشروطه به دار آویخته شدند. در زمان حال، خانه علی مسیو به موزه بدل گشته تا آثار به جای مانده از دوران مشروطه مثل سلاح ها و عکسها را به همگان نشان دهد.

14.بوستان خاقانی تبریز

بوستان خاقانی یا پارک خاقانی یکی از بوستان های تبریز است که در مرکز این شهر و در مجاورت مسجد کبود و موزه آذربایجان واقع شد. در گذشته، در محوطه غربی و جنوبی مسجد کبود باغ و خانقاهی وجود داشت که محل عبادت فقها و زهاد صوفیه و مشایخ بود. در اثر زلزله سال 1193 قمری متعلقات عمارت مظفریه و مسجد کبود به کلی نابود شده و حیاط عمارت مظفریه به گورستان ویرانی تبدیل گشت. تعدادی از کشته شدگان زلزله تبریز را در این محوطه به خاک سپردند. تا اینکه در 1308 خورشیدی، این گورستان توسط محمد علی خان تربیت، شهردار وقت تبریز به صورت باغ و گردشگاه عمومی شهری درآمد. مردم تبریز در آن زمان به خاطر وجود استخوان مردگان آن زلزله در باغ، نام آن را «سوموکلی باغ» به معنی «باغ استخوان ها» نهادند.

در سال 1336 خورشیدی در همین مکان دبستان جهانشاه و موزه آذربایجان احداث گردید. نام «مدرسه جهانشاه» در اوایل انقلاب 1357 به «مدرسه مصدق» و سپس به «دبستان تیمسار فکوری» تغییر نام یافت ولی چون ساختمان مدرسه فرسوده شده بود، با توافق شهرداری تبریز و اداره کل آموزش و پرورش استان در سال 1380 محوطه مدرسه به پارک و بوستان خاقانی تبدیل شده و مجسمه بزرگ خاقانی، شاعر معروف ایرانی هم در همین پارک و بوستان نصب گردید.

همچنین، در پیوستگی مسجد کبود و بخش شمالی پارک خاقانی یکی از دیرینه ترین گذرهای شهر تبریز وجود داشت به نام خیابان کهن. در دو سوی این خیابان تاریخی ده ها کاروانسرای قدیمی و عمارت های تاریخی وجود داشت که در سال 1390 و در پی دستور شهردار وقت شهر تبریز، علیرضا نوین همه بستر خیابان کهن (کهنه خیاوان)، دکان ها، کاروانسراها و بناهای دیرسال آن نابود شد. بوستان خاقانی بزرگ نیست ولی سرویس بهداشتی، نمازخانه و نیمکتهای زیادی برای استراحت دارد و به بخش بانوان و آقایان تفکیک شده است.

15.برج خلعت پوشان

برج خلعت پوشان یکی از آثار تاریخی مربوط به دوره صفویان در شهر تبریز است که در تاریخ 12 اردیبهشت 1377 با شماره 2010 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این برج آجری در جنوب محله کرکج، در 5 کیلومتری مرکز شهر و در جوار رودخانه مهرانه رود واقع شده و محوطه آن برای تحقیقات علمی به دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز واگذار گشت. پایه برج شانزده ضلعی به قطر نه و نیم متر است. برج سه طبقه دارد و سقف طبقه اول گنبدی است اما سقف طبقه دوم ریخته و بعدها با تیر آهن جایگزین شده است. طبقه سوم سقف ندارد. برج خلعت پوشان در اوایل دوره قاجار به کارگزاران این حکومت اختصاص داشت و بعدها این مکان به مرکز اهدای خلعت، مقام، نشان و هدیه از سوی ولیعهدان قاجار به خدمتکاران حکومتی تبدیل شد. آخرین مراسم خلعت پوشان در سال 1330 هجری قمری و در زمان حکمرانی «صمد خان مراغه ای» انجام گرفت.

16.مقبره دو کمال

آرامگاه دو کمال که مدفن کمال خجندی (شاعر سده های هشتم و نهم هجری) و کمال الدین بهزاد (نقاش سده دهم هجری) است، در یکی از باغ های محله بیلانکوه در شرق شهر تبریز جای گرفت. این آرامگاه در تاریخ 1377٫04٫29 خورشیدی با شماره 2056 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. آرامگاه دو کمال در سال 1342 خورشیدی به همت و تطبیق اسناد مربوطه توسط عزیز دولت آبادی کشف شد و بر مبنای اسناد ارائه شده در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. مرمت آن توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی آغاز گردید و لوح یادبودی هم در این مکان نصب شده است.

دانشگاه ملی باباجان غفوراف در کشور تاجیکستان به جهت کشف این بنا که میراث مشترک ایران و تاجیکستان بوده، ضمن برگزاری مراسم تجلیل، یادبود عزیز دولت آبادی را هم در این دانشگاه نصب کرده است. در سال 1391، هیأتی بلند پایه از چهره های علمی و ادبی تاجیکستان با حضور در این مقبره و انتقال یک مشت از خاک آن اقدام به ساخت بنای یادبودی برای نگهداری تربت کمال الدین مسعود خجندی نمودند. در سال 1390 نیز هفته فرهنگی تبریز در خجند تاجیکستان با نکوداشت این مکان و نام و یاد کمال خجندی به همت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تبریز برگزار شد.

17.کلیسای سرکیس مقدس

کلیسای سرکیس مقدس تبریز در خیابان شریعتی جنوبی، در محله لیل اوا و در کوچه بارون آواک قرار دارد. این کلیسا به یاد کلیسای سرکیس آذرشهر ساخته شده است. سرکیس مقدس نام کلیسایی است که در سال 1821 میلادی و به وسیله شخصی به نام پطروسیان ساخته شد. بنا در سال 1845 تجدید یافته و سبک معماری آن ارمنی است. این کلیسا به شکل صلیب ساخته شده و سه درب از سوی شمال، شرق و جنوب به آن باز می شود. در مدخل شرقی آن قبری وجود دارد که متعلق به کشیشی به نام هاکوپ قاراپتیان هست. بنای کلیسا سنگی و گنبدهای آن آجری است. در داخل کلیسا هم چهار ستون آجری با پایه های عریض سنگی علاوه بر اینکه گنبد بزرگ وسطی و طاق های متعدد سقف را نگه داشته اند، محراب و نمازگاه های فرعی را نیز از تالار اجتماعات جدا کرده اند.

در بیرون کلیسا و در پای دیوار شرقی حیاط یک بنای یادبود سنگی ساخته شده است. این بنا برای یادبود کشته شدگان ارمنیان ساخته شده و طرح و حجاری بدیعی دارد. در کنار این یادبود سنگ نبشته های مرمرین متعددی در پای همان دیوار نهاده شده که همه متعلق به قبور کشتگان و بزرگانی از ارامنه است که اغلب آنها در قرن 19 میلادی درگذشته و در حیاط این کلیسا مدفون گشته اند. این کلیسا که با شماره 11983 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و تحت مالکیت و نظارت خلیفه گری کل ارامنه آذربایجان است.

18.خیابان تربیت تبریز

خیابان تربیت یکی از گذرگاه های دیدنی شهر تبریز بوده که برای گردش و خرید گزینه ای عالی به شمار می رود. این گذرگاه که قدمتش به ابتدای سده چهاردهم می رسد، دارای بخش هایی بوده که همگی از الگویی ساده اما هدفمند پیروی می کنند و به همه قسمت های شهر دسترسی آسانی دارد. شما می توانید از طریق اتوبوس، تاکسی یا خودروی شخصی به راحتی خود را به این منطقه رسانده و به گشت و گذار مشغول شوید. در فاصله سالهای 1300 تا 1305، خیابان امام خمینی فعلی به دستور عبدالله خان طهماسبی، فرمانده لشکر آذربایجان ایجاد گشت. سپس، در سال 1308 برای گسترش این خیابان خیابان های دیگری که یکی از آنها تربیت بود، ساخته شد.

خیابان تربیت به سبب رفت و آمد دائمی اهالی شهر و گردشگران، دست فروشان و دوره گردان همیشه شلوغ بوده و حال و هوای خاصی دارد. دیدنی های بسیاری در این منطقه وجود داشته که قطعا برای شما جالب خواهند بود نظیر بازارچه شیشه گر خانه، مسجد قدیمی شعبان و خانه شاهزاده ضیاء الدوله امان الله میرزا. حتی، مجسمه هایی هم در این خیابان تاریخی نصب شده اند که برای گردشگران جالب هستند و می توانند به سوژه ای برای عکاسی بدل شوند مانند تندیس مرد فرش فروش، بستنی فروش، پینه چی (کفاش)، سلمانی و عکاس.

هنگام ظهر هم اگر سری به این خیابان بزنید، بوی آبگوشت و غذاهای ایرانی در بخش بخش این خیابان می پیچد و شما را مست خواهد کرد. اگر دوست داشتید که در کنار خیابان گردی، شکم گردی را هم تجربه نمایید، می توانید سری به رستوران حاج مجید و دیزی سرای محمدی زده و حسابی لذت ببرید. این خیابان برای گشت و گذار به همراه خانواده مناسب هست.

19.خانه پروین اعتصامی

خانه پروین اعتصامی خانه شخصی شاعر معاصر ایران در شهر تبریز است. این خانه مربوط به دوره پهلوی اول بوده و در خیابان عباسی، جنب مسجد میر آقا، کوچه ساوجبلاغی، پلاک 6 واقع شد. این اثر در تاریخ 28 اسفند 1385 با شماره 18681 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه تاریخی با مساحت 1300 متر مربع از زمان ایجادش محلی ثابت برای برگزاری نمایشگاه های اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی بوده است. پروین اعتصامی تا هفت سالگی در این خانه گذران عمر کرد. در این خانه دیدنی باغچه ای زیبا و حوضی در وسط حیاط دیده شده که بر جذابیت آن می افزاید. ساختمان اصلی آجری بوده و اگر از پله های آن بالا بروید، مجسمه پروین را هم مشاهده می کنید. این خانه طی 2 سال مرمت شده و می تواند گزینه ای مناسب برای گشت و گذار به همراه خانواده باشد.

20.باغ گلستان تبریز

باغ گلستان یا باغ فجر یکی از بوستان های قدیمی و مشهور شهر تبریز است. مساحت این بوستان 52000 متر مربع بوده و در سال 1308 خورشیدی افتتاح شده است. در نخستین سالیان سده سیصد خورشیدی به فرمان استاندار آن هنگام (مهام) و با پیگیری رئیس بلدیه تبریز (محمد علی تربیت) مقرر گردید ویرانه های گورستان سالمند گجیل زدوده و برای تفریح و شاد زیستی شهروندان تبریزی نخستین پارک شهر تبریز در زمین های گورستان گجیل ساخته شود اما از سویی این اقدام نیکوی مقامات ارشد استان آذربایجان با بازدارندگی اوباش محلی روبرو گشت و می رفت تا این آبادسازی دچار ایستایی شود.

تا اینکه یکی از کهنه افسران قزاق که خویشی نزدیکی با استاندار آن هنگام داشتف با همکاری نیروهای شهربانی به یاری دست اندرکاران بلدیه (شهرداری) شتافت و با دستگیری و سرکوب اوباش زمینه های زدودن ویرانه های بجا مانده از گورستان قدیمی گجیل و بنا نمودن نخستین پارک عمومی شهر تبریز را فراهم ساخت. سرانجام این باغ و پارک زیبا که در آن روزها نمونه بود، به نام باغ گلستان و در بهار سال 1308 خورشیدی در مکان زمین های ویرانه گورستان سالمند گجیل ساخته شد و اکنون به عنوان نخستین گردشگاه عمومی و باغ ملی شهر تبریز شناخته می شود.

باغ گلستان از زمان های دور و دراز همواره مورد توجه شهروندان قرار داشته و در گذشته بیشتر شهروندان تبریزی و رهگذران و مسافران پس از گلگشت و خرید از بازار تبریز در زیر سایه درختان تناور و تنومند این باغ ملی به استراحت و تفریح و شادی می پرداختند اما از سویی دیگر پس از آنکه دیوارهای تاریخی این باغ باشکوه به علت ناپیدایی برچیده شده و سپس استخر میانی همراه با آبنما ها و فواره های شادی آور باغ گلستان نیز نابود و اسباب تفریح و بازی کودکان و چرخ فلک، تاب و سرسره ها نیز از بستر پارک زدوده شدند، باغ گلستان زیبایی های پیشین خود را از دست داد.

باغ گلستان از دیرباز افزون برداشتن فضای سبز وسیع و گسترده، دارای شهربازی کوچکی نیز بود که در آن امکاناتی چون چرخ و فلک، قایق سواری، ماشین سواری، دیوار مرگ، واتاری پسر شجاع، هواپیمای گردان، قطار و…وجود داشت و در گذشته های نه چندان دور مورد استقبال مردم بویژه کودکان و نوجوانان قرار میگرفت اما از سال 1387 تمامی دستگاه های بازی کودکان در نخستین و واپسین پارک مرکز شهر تبریز (باغ گلستان) بدون هیچ دلیلی جمع آوری شد و به خاطره ها پیوست.

بخش بزرگی از این پارک نابود شده و پس از قطع صدها درخت تنومند و برچیده شدن پوشش گیاهی و نابودی چمن زارها و گل کاری ها، بخش جنوب غربی پارک به ساخت ایستگاه مترو اختصاص یافت و این اقدام در حالی روی داد که طبق درجیات ابتدایی نقشه راه اندازی قطار شهری، پیش تر مقرر گردیده بود برای ساخت ایستگاه مترو قونقا حتی یک متر نیز از مساحت نخستین پارک عمومی شهر تبریز باغ گلستان مورد نابودی قرار نگیرد.

در بخش غربی باغ گلستان نیز پس از قلع و قمع درختان تناور از سوی دست اندرکاران سازمان شهرداری چندین بنای بزرگ ساخته شده و در زمان شهردار سابق تبریز، علیرضا نوین تمام آبنماهای طراوت زا و قدیمی باغ گلستان از جمله استخر بزرگ میانی پارک زدوده و از میان برداشته شد تا در محل آبنماها و استخرهای قدمت دار پارک نمادی بنام شمس تبریزی ساخته شود. امروزه هم بخش جنوبی باغ گلستان به کتاب فروشان دستفروش اختصاص داده شد.

21.قبرستان پینه شلوار

قبرستان پینه شلوار قبرستانی تاریخی است که در کنار روستای شادباد مشایخ واقع شد. این قبرستان در دامنه تپه ای بلند قرار گرفته و تعدادی تخته سنگ در آن جای دارد. تمام تخته سنگ ها از سنگ کبود یا خارای سیاه هستند و بر روی تخته سنگ یا پای میل اسم و تاریخ فوت صاحب قبر به خط کوفی یا ثلث کنده شده است. از مندرجات کتیبه های قبور معلوم می شود که عده ای از مشایخ، عرفا و امرای قرون شش تا نه هجری تبریز در این قبرستان به خاک سپرده شده اند.

از مشاهیر نامدار مدفون در این گورستان میتوان به سلطان اویس جلایری، دومین پادشاه از سلسله ایلکانی یا آل جلایر، بابا احمد بن محمد، نواده بابا احمد بن حسین بن بابا نعمت، بابا حاجی، بابا خواجه از مشایخ شادباد، سعدالدین شادبادی و شیخ محمد اشاره داشت. سوراخ هایی هم در کنار سنگ قبرها بوده که به شکل مربع یا مستطیل و در بالای سنگ قبر قرار دارند. مردم محلی و بومی در مورد آنها می گویند که روستائیان در این سوراخ ها آب و دانه می ریختند تا پرندگان از آن تغذیه کرده و ثوابی هم به صاحب قبر برسانند.

22.خانه ثقه الاسلام

خانه ثقه الاسلام مربوط به دوره پهلوی است و در خیابان چایکنار، پشت مخابرات واقع شد. این اثر در تاریخ 7 مهر 1381 با شماره 6147 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. میرزا علی آقا تبریزی که به ثقه الاسلام تبریزی مشهور بوده، یکی از علمای آذربایجان بود که در سال 1330 و در جریان مشروطیت توسط روس ها به دار آویخته شد. معماری این خانه سه طبقه بسیار جالب بوده و قاب بندی آجری دارد. راه پله ها، ایوان، ستون ها، پنجره ها و کف طبقات چوبی بوده و اخیرا هم از آن به عنوان آموزشگاه هنرهای سنتی بهره می گیرند.

23.خانه تاریخی شربت اوغلی (بنیاد ایران شناسی)

خانه شربت اوغلی (بنیاد ایران شناسی شعبه آذربایجان شرقی) مربوط به دوره قاجار است و در محله قدیمی سرخاب قاپوسی، فرهنگسرای فعلی تبریز واقع شد. این اثر در تاریخ 6 اسفند 1379 با شماره 3222 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این خانه دارای 1500 متر مساحت و 1300 متر زیر بنا در سه طبقه است. این بنا دارای دو حیاط در قسمت شمالی و جنوبی بوده که حیاط شمالی از سطح کوچه پایین تر است.

سردر ورودی در قسمت شمالی از طریق یک هشتی به حیاط شمالی و با چند پله به طبقه اول منتهی می شود. حیاط جنوبی نیز از طریق یک دالان که طاق نمای اجری دارد و پیش تر سرپوشیده بوده ، به کوچه جنوبی منتهی می شود. این دالان به چند خانه دیگر راه دارد و در انتها هم به واسطه یک هشتی به یک سردر آجری با تزئینات گچی می رسد. قسمت مرکزی بنا در طبقه همکف دارای چند اتاق تو در تو است. ورود به زیرزمین هم که پوشش طاقی دارد و از چندین دالان تو در تو تشکیل یافته، از حیاط شمالی و از طریق دو راه پله ممکن است. ارتباط بین طبقه همکف و اول از طریق یک راه پله مرکزی بوده و در مرکز طبقه اول یک تالار مرکزی قرار گرفته است.

24.خانه تاریخی حیدرزاده

خانه حیدرزاده عمارت تاریخی واقع در منطقه مقصودیه شهر تبریز است که در سمت جنوب ساختمان شهرداری تبریز قرار دارد. هیچ سند تاریخی مبنی بر زمان احداث این خانه در دست نیست، اما تحقیقات نشان می دهند که این خانه در حدود سال 1870 و توسط حاجی حبیب لک ساخته شده است. این خانه در سال 1378 در فهرست میراث ملی ایران با شماره 2524 به ثبت رسید. خانه حیدرزاده 900 متر مساحت دارد و دارای دو طبقه هست. این خانه دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد که به وسیله خانه از یکدیگر جدا شده اند.

در زیرزمین خانه حیدرزاده حوضخانه ای قرار دارد که به وسیله آجرها و طاق های رنگارنگ آراسته شد. دیگر بخش های این خانه بواسطه سالن به یکدیگر متصل شده اند. این ساختمان با پنجره های چوبی حکاکی شده، شیشه های رنگارنگ، آثار آجری و نقاشی ها آراسته شده است. اتاق اصلی (شاه نشین) این خانه هم جذاب ترین اتاق آن است. خانه حیدرزاده در سال 1380 بازسازی شد و هم اکنون به عنوان مرکز اطلاع رسانی گردشگری استان آذربایجان شرقی و تبریز از آن استفاده می شود.