نگاه موزه ای به میراث فرهنگی خطر آفرین است

ایسنا/ براساس سخنان دانشیار رشته طراحی شهری دانشگاه بوعلی سینا، نگاه موزه ای به میراث فرهنگی خطر آفرین است.

دکتر حسن سجادزاده در نشست «ارزیابی عملکرد پنجمین دوره شورای اسلامی شهر همدان در حوزه میراث فرهنگی» بیان کرد: دو رویکرد مشخص نرم افزاری و سخت افزاری در رابطه با بافت وجود دارد که همواره باید با هم دیده شوند و متأسفانه در کشور ما در قالب تجربیات قبل نگاه به بافت نگاه پروژه ای، مهندسی و کمی است و روی مسائل اجتماعی، آموزش و حساس کردن مردم نسبت به حفظ بافت کار نکرده ایم.

وی دامه داد: اگر در کشورهای توسعه یافته بافت های قدیمی از منزلت خاصی از لحاظ اجتماعی و اقتصادی برخوردارند به علت دخالت مردم در آن است. مردم نیاز به راهبری و هدایت دارند تا همه مسئولیت ها گردن مسئولان اجرایی نیفتد، اگر مردم بدانند تخریب بافت قدیمی به منزله تخریب خاطرات و آینده شهر و هویتشان است خود به خود در این مسائل مشارکت می کنند.

وی با تأکید بر اینکه نگاه به بافت باید جامع و همه جانبه باشد، افزود: معیار ما در حوزه بازآفرینی این است که اگر ساکنان اصیل نسبت به آن منطقه احساس مسئولیت و تعلق کنند برنامه ها موفق بوده همچنین باید دغدغه مشارکت کنندگان، اهالی بافت و مردم همدان را در کنار این مسائل ببینیم و متأسفانه این مشکل در طرح های جامع شهری هم دیده می شود و علت به نتیجه نرسیدن آنها این است که کاربران اصلی را کنار می گذاریم و در اتاق ها جلساتی برگزار می کنیم و به نتیجه می رسیم.

سجادزاده مطرح کرد: در تصویب بافت مرکزی که معتقد بودیم نقشه 1335 ملاک عمل قرار گیرد، این چالش وجود دارد که بعضی معتقدند از این نقشه چیزی باقی نمانده اما مثلاً در حال حاضر تپه هگمتانه هم از نظر بصری چیزی ندارد اما علت نمی شود آن را زیرسوال ببریم، از طرفی خاطرات، حوادث و رویدادها بخشی از بافت و تاریخ است که یا مدفون شده یا وجود دارد و یا قابل احیاست.

وی با اشاره به اینکه در این حوزه باید بدون غرض و مسائل احساسی عمل کنیم، تصریح کرد: یکی از چالش هایی که در کشور در حوزه بافت وجود دارد، فقدان برنامه جامع راهبردی است، مثلاً طرح ویژه یا طرح توسعه راهبردی بافت تاریخی مسئله پیچیده ای نیست و اسنادش در تمام دنیا موجود است و می گوید برای مجموعه بافت تاریخی ضوابط و مقررات متفاوت است، آنچه از نظر ما مهم است نظام پهنه بندی قوانین و ضوابط است.

وی اضافه کرد: چالش هایی که در حال حاضر وجود دارد به علت مصوباتی است که در طرح جامع ایجاد شده و حق و حقوقی برای ساکنان درنظر گرفته است، به عبارتی چون همه چیز را در طرح جامع دیده ایم بافت تاریخی، حاشیه، شمال یا جنوب شهر برایمان فرقی نکرده و بر حسب معبر ارتفاع دادیم و قانون 60، 40 را در کل کشور حاکم کرده ایم و این مسائل حق و حقوقی را برای شهروندان ایجاد کرده که اصلاح آنها برای مجموعه شورا، شهرداری و میراث فرهنگی سخت است.

سجادزاده پیرامون اینکه نگاه موزه ای به میراث فرهنگی خطر آفرین است، بیان کرد: نخستین کار که می توان در این رابطه انجام داد، این است که یک طرح راهبردی بر مبنای توسعه بافت تاریخی لحاظ کنیم کمااینکه در همه دنیا این کار شده و تا زمانیکه نظام پهنه بندی، قوانین، ضوابط و مقررات نداشته باشیم، این حاشیه ها وجود دارند.

به عقیده وی، مسئله بعدی در این رابطه مدیریت یکپارچه است که در کشور و در همه حوزه ها از نبود آن رنج می بریم و درست است ضوابط و دستورالعمل هایی وجود دارد اما خیلی واضح و روشن نیست که جایگاه میراث فرهنگی، شهرداری و راه وشهرسازی مشخص باشد؛ مثلاً در بازار همدان هر سه دستگاه پروژه هایی را در دست کار دارند و مشخص نیست متولی اصلی کدام یک از آنها هستند و این موضوعی است که در بحث کلان مدیریتی هم با آن مواجه هستیم.

سجادزاده در ادامه با بیان اینکه در شهرداری و دوره پنجم شورا دغدغه هایی نسبت به دوره های قبل در حوزه میراث فرهنگی وجود داشت، گفت: سه رویکرد غالب در زمینه مباحث بافت وجود دارد که اگر هر سه را با هم ببینیم کمک زیادی می کند چراکه بافت از بافت بازار، محلات و عناصر دیگری که در بافت وجود دارد تشکیل شده است.

وی پیرامون اینکه نگاه موزه ای به میراث فرهنگی خطر آفرین است، اظهار کرد: یکی از مسائلی که بافت های قدیمی را زنده کرده محله محوری است، کانسپت شهر ایرانی بر پایه محلات، زنده بوده و محله مخصوص شهر ایرانی است که ویژگی های اجتماعی را در آن حس می کنیم و هویت اجتماعی دارد.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه محله آقاجانی بیگ هیچگاه مانند قبل نخواهد شد، افزود: ساکنان اصلی از این محله رفته اند و دیگر تعلقی نمانده و برگشتن هویت آن خیلی سخت است بنابراین در درجه اول باید سعی کنیم افرادی که در این محلات هستند را به ماندن در آنجا دلگرم کنیم.

به گفته سجادزاده، محلات همدان بی نظیر هستند و اگر الگوی محله را در همدان حفظ کنیم یک توسعه اتفاق می افتد و باید بتوانیم افراد بومی را برای ماندن در محلات قدیمی تشویق کنیم.

وی با بیان اینکه بحث حمل و نقل عمومی در بافت بیداد می کند، شرح داد: متأسفانه هجمه هجوم ماشین ها در بافت تاریخی وحشتناک است بنابراین رویکرد باید تغییر کند، منظور از پیاده مداری روحیه دادن به فضاست نه فقط کف سازی و عدم تردد ماشین، از طرف دیگر یک شبه نمی توان ماشین را از بافت قطع کرد بنابراین علاوه بر محله محوری، حمل ونقل عمومی و پیاده مداری نیز می تواند به عنوان راهبرد اساسی به بافت کمک کند.

سجادزاده مطرح کرد: باید یک طرح جامع همراه حق انتقال توسعه را تدوین کنیم کما اینکه در دنیا هم این کار در مورد بافت تاریخی انجام شده است؛ به عنوان مثال در حال حاضر افراد حق و حقوقی دارند و هر چقدر هم جلویش را بگیریم از دیوان عالی رأی می گیرد و ساخت وساز می کند و این مسئله با رویکرد مشارکتی قابل حل است.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه ظلمی که نقشه پیراوش به بافت کرد هیچ مشاوری نکرد، گفت: این نقشه شش خیابان پیاده راه را پیشنهاد داد و برای جبران آن 18 متری را از کل مرکز محلات عبور داد بنابراین وقتی واقعیت بافت را فقط در کالبد آن ببینیم از بین خواهد رفت.

وی خاطرنشان کرد: تهیه طرح ساختاری راهبردی بافت، طرح جامع، حق انتقال توسعه، حمل و نقل مبتنی بر بافت از اولویت هایی است که باید به آنها توجه شود؛ مثلاً برای بافت یک مدل ترافیکی مشخص نداریم و در این حوزه بلاتکلیف هستیم همچنین مشاغل مزاحم یکی از مواردی است که بافت را اذیت می کند و به طرح جانمایی مشاغل مزاحم در حوزه شهری نیاز داریم.

به عقیده سجادزاده، شهر دیگر با طرح جامع اداره نمی شود و طرح های جامع باید موضوعی و موضعی شوند؛ به عنوان نمونه به طرح های جامع سیما و منظر، پدافند، حمل و نقل، حق انتقال توسعه نیاز داریم و تا زمانیکه این ها در کنار هم در لایه های مختلف تهیه نشود، اتفاق خاصی نمی افتد.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه در حال حاضر شهرداری طرح CDS همدان را در دست تهیه دارد، اظهار کرد: نمی توان به این پروژه صددرصد امیدوار بود، چرا که نگاهش هنوز نگاه پروژه ای به موضوع است.

وی در ادامه با بیان اینکه در بحث مرمت ابنیه همیشه نگاه دانه ای و جزیره ای داشته ایم، تصریح کرد: اگر طرح کلی وجود داشته باشد نیاز به طرح های جلسه ای نیست بنابراین در این زمینه نیز باید نگاه کلان داشته باشیم و بافت را به عنوان یک مجموعه کامل در نظر بگیریم.

سجادزاده افزود: سیستم ما از ابتدا حکمرانی بوده و از بالا به پایین نگاه کرده ایم و چون بدنه اجتماع را کمتر دیدیم، مشکلاتمان در حوزه شهری عدیده است و تا زمانی که در این حوزه ضابطه ای نگاه کنیم وضعیت همین است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه شهرداری همدان به شدت مخالف خارج شدن از رینگ اول شهر است، اظهار کرد: شهرداری همچنین نقشه سال 1335 را قبول ندارد، چرا که درآمدهایش را از دست می دهد و دنبال درآمدهای پایدار نیز نبوده است.

وی در ادامه نگاه موزه ای به میراث فرهنگی را خطرآفرین دانست و ادامه داد: اینکه بخواهیم تمام بناهایمان را حفظ و به عنوان محل بازدید استفاده کنیم اشتباه است. بنا مانند آدم است و باید زندگی کند، بافت هم موجود زنده است و باید کارآفرین باشد و پویایی و زنده بودن اینها صرفا با قوانین درست نمی شود.

سجادزاده ادامه داد: متأسفانه در زمینه آموزش و حساسیت مردم کاری نکرده ایم مردم باید قانع شوند که زنده کردن بافت سود دارد، به نفعشان است و کار ماندگاری محسوب می شود و چون 90 درصد ذهنمان روی ضوابط و قوانین و جلسات گذاشته شده مشکل بافت حل نشده است.

وی در ادامه مطرح کرد: همیشه در رابطه با بافت یا نگاه تدافعی داریم یا نگاه تهاجمی؛ مثلاً بعضی از روستاها را هدف گردشگری کردیم و زندگی عادی مردم را از آنها گرفتیم اگر بافت به مدیریت مردم و درآمد پایدار برسد حتماً موفق می شود، مثل محله فهادان یزد که به خوبی جواب داد.

سجادزاده با تأکید بر اینکه درباره بافت به مردم الگو نداده ایم و اطلاعات و نمونه ای ندیده اند، گفت: همدان بالاترین تعداد کاروانسراها را در غرب کشور دارد اما چون الگویی برای آنها نداریم پتانسیل عالی درآمدزایی را از دست می دهیم.

به گفته این مدرس دانشگاه، قصه و نگاه کالبدی به بافت تمام شدنی نیست و قرار است در طرح ویژه، پروژه را موجود زنده ببینند و مردم، مشارکت، بودجه و قوانین در آن دیده شود.

وی با بیان اینکه محله جولان برایمان تجربه تلخی است، اضافه کرد: برای این محله هم بودجه تعیین شد و هم مشاور انتخاب کردند تا آن را درست کنند اما در حال حاضر قسمتی از جولان که برنامه ای برایش نداشتند، بهتر و ماندگارتر است و قسمتی که برایش هزینه شد از بین رفت.

سجادزاده با اشاره به اینکه طرح تجمیع فاجعه ای در بافت ها به وجود آورد، بیان کرد: الحاق به زور روستاها به شهر نیز باعث فراری شدن روستائیان شد و زندگی عادیشان از بین رفت بنابراین به کارهای زیادی در این زمینه نیاز داریم؛ مثلاً تبدیل حمام محله حاجی به رستوران اگرچه معظلاتی در پی داشت اما محله نسبتاً سرزنده تر شد.

وی در ادامه یادآور شد: بناهای قدیمی بر خلاف بناهای امروزه به علت انعطاف پذیر بودن قابلیت تبدیل به هر نوع کاربری را دارد و ظرفیت بسیار زیادی در آنها نهفته است و فقط نیازمند یک نوع سیستم سازماندهی از بالا به پایین است.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه سندهای بالا دستی دچار اشکال است، گفت: از زمانیکه شوراها شکل گرفت مشکلات سیستم مدیریتی بیشتر شد، چرا که نظام شورایی با واقعیتی که قرار بود باشد تعریف نشد.

سجادزاده با اشاره به اینکه شورا به معنای مشورت گرفتن است و در نهایت خود شخص باید تصمیم بگیرد، اظهار کرد: درباره ارزیابی عملکرد شورا در بسیاری از شهرها با چالش مواجه ایم، چراکه تضارب آراء وجود دارد و متأسفانه مسائل سیاسی در همه موارد وارد شده است؛ مثلاً طرح جامع همدان در اتاق بسته استانداری تصویب شد و نظر شورا در آن اعمال نشد بنابراین مسائل سیاسی وارد مسائل شهرسازی شد.