درباره بیماری هاری بیشتر بدانیم

به دنبال رشد نگران کننده آمار حیوان گزیدگی در کشور، وزارت بهداشت از شهروندان درخواست کرد تا حد امکان، از غذا دادن به سگ ها و گربه های خیابانی خودداری کنند زیرا این حیوانات، در صورت آلودگی به ویروس هاری، مهم ترین کانون انتقال بیماری به انسان هستند. بهزاد امیری، رییس گروه مدیریت بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات وزارت بهداشت، در توجیه این درخواست، به گفت: «آمار حیوان گزیدگی در کشور ما رو به افزایش است و بیشتر، در روستاها اتفاق می افتد چون در آن مناطق نزدیک به زیستگاه وحوش و از جمله روباه و گرگ و شغال، سگ های گله بیشتر در معرض خطر گاز گرفته شدن قرار دارند و اگر حیوان وحشی، آلوده به ویروس هاری باشد، بیماری به سگ گله هم منتقل شده و صاحبان سگ و باقی اهالی روستا هم با خطر حیوان گزیدگی و ابتلا به هاری تهدید می شوند. در سوی مقابل ظرف سال های اخیر، نگهداری سگ و گربه خانگی در شهرها افزایش یافته و کافی است که این حیوانات، در خیابان، توسط گربه یا سگ خیابانی گزیده شده و در معرض خطر ابتلا به هاری قرار بگیرند که به دنبال این اتفاق، صاحبان این حیوانات هم به بیماری هاری مبتلا خواهند شد. برای کاهش و متوقف کردن آمار حیوان گزیدگی در کشور، لازم است که جمعیت گربه و سگ های بدون صاحب کنترل شود. کنترل جمعیت گربه و سگ های بدون صاحب، به هیچ وجه به معنای کشتن آنها و خوراندن سم و تیراندازی به طرف آنها نیست چون اتفاقا، این حیوانات خودشان قادر به کنترل جمعیت خودشان هستند. با غذا دادن به آنها، برخلاف نظر بسیاری از شهروندان، ما نه تنها به این حیوانات کمک نمی کنیم بلکه به آنها ظلم می کنیم چون گربه و سگ، اگر غذای کمتری بخورند، قدرت باروری شان کاهش یافته و حتی تعداد تولد زنده گربه و سگ هم کاهش خواهد یافت و به دنبال این اتفاق، جمعیت گربه و سگ های بدون صاحب هم، بدون دخالت انسان و البته بدون اقدامات غیرانسانی کنترل خواهد شد. کشتن و سم خوراندن به سگ و گربه، کار غیرانسانی است و به همین دلیل از شهروندان می خواهیم از غذا دادن به سگ و گربه خودداری کنند تا شاهد اتفاق ناخوشایند مداخلات غیرانسانی نباشند.» امیری این توضیح را اضافه کرد که در تمام شهرها، کنترل جمعیت سگ های ولگرد که مهم ترین کانون انتقال بیماری هاری به انسان هستند، بر عهده شهرداری هاست و شهرداری ها باید مکان هایی برای نگهداری سگ های ولگرد جمع آوری شده اختصاص دهند و واکسن ضدهاری که در موسسه رازی تولید می شود و در اختیار سازمان دامپزشکی قرار می گیرد، به شهرداری ها تحویل شود تا این سگ ها، در صورت بیمار نبودن، با این واکسن، مصون سازی شوند. امیری یادآور شد که شهرداری ها امروز اذعان می کنند که به دلیل رشد بی رویه تعداد سگ های ولگرد، دیگر فضای خالی و کافی برای نگهداری سگ های خیابانی ندارند و مسوولان سازمان دامپزشکی هم، اذعان می کنند که دیگر واکسن کافی برای واکسیناسیون جمعیت رو به افزایش سگ های ولگرد در اختیار ندارند.

امیری می گوید که در چنین شرایطی، خطر مداخلات غیرانسانی همچون کشتن سگ ها از طریق خوراندن سم یا شلیک گلوله افزایش می یابد و بهترین کار برای جلوگیری از این اتفاق تلخ، توقف تغذیه این گربه و سگ های بدون صاحب است. بنا به نتایج گزارش های گروه مدیریت بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات وزارت بهداشت، در سال 1398، 234 هزار و 161 مورد حیوان گزیدگی در کشور ثبت شده که 6 نفر از قربانیان، به دلیل انتقال دیرهنگام به مراکز درمانی یا شدت علائم، به دلیل ابتلا به هاری فوت کرده اند. بیماری هاری نوعی عفونت ویروسی دستگاه اعصاب مرکزی و قابل انتقال بین حیوان و انسان است که معمولا به دنبال گزش حیوان هار به انسان منتقل می شود و در صورت بروز علائم بیماری در انسان، مرگ صددرصدی بیمار را رقم می زند چنان که هرساله در بیش از 100 کشور جهان رخ می دهد و 59 هزار قربانی می گیرد. دولت های جهان، در تعهدسپاری به سازمان بهداشت جهانی مکلف شده اند که تا سال 2030، ابتلای انسانی به بیماری هاری را به صفر برسانند در حالی که این بیماری ویروسی، هنوز قابل درمان نیست و تنها راه پیشگیری از ابتلا، واکسیناسیون حیوانات گزنده، خودداری از لمس حیوانات مشکوک یا در معرض خطر آلودگی به ویروس هاری است. آمار بالای فوت قربانیان هاری در سراسر جهان، دلیلی بود که از سال 2007 میلادی، روز 28 سپتامبر (سالروز فوت لویی پاستور / کاشف واکسن هاری) به نام روز جهانی هاری نامگذاری شود که به دنبال این نامگذاری، دولت های جهان هم متعهد شدند برای آموزش و افزایش آگاهی تمام افراد جامعه در مورد بیماری هاری و انجام اقدامات پیشگیرانه و کنترل و حذف بیماری هاری اقدام کنند. ابتلای انسانی به هاری، برای تمام دولت ها زیانبار است چرا که نه تنها 40 درصد از مصدومان حیوان گزیدگی، کودکان کمتر از 15 سال هستند، طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت، به طور میانگین هزینه خدمات پیشگیری از هاری پس از هر مورد گزش انسان توسط حیوان 50 دلار برآورد شده و در ایران، به ازای پیشگیری و درمان هر مورد حیوان گزیدگی شدید، فقط بابت خرید واکسن و سرم ضد هاری برای یک دوره کامل واکسیناسیون، 252 یورو هزینه می شود در حالی که تمام خدمات پیشگیرانه و مراقبتی از بیمار هم رایگان است.

درباره بیماری هاری

هاری یک بیماری حاد و کشنده ویروسی سیستم مرکزی است که مخصوص گوشتخواران اهلی و وحشی بوده انسان و سایر حیوانات خونگرم پستاندار بطور تصادفی و غالباً از طریق گزش به آن مبتلا می شوند.

اهمیت بیماری هاری

میزان کشندگی بالا بطوری که پس از ظهور علائم بالینی چه در انسان و چه در حیوان درمان پذیر نبوده و بیمار محکوم به مرگ خواهد بود.

افزایش روند حیوان گزیدگی انسانی که بناچار سالانه مبالغ زیادی صرف خرید سرم و واکسن ضد هاری جهت درمان پیشگیری آسیب دیدگان می گردد.

تلفات دام و خسارت اقتصادی که بیماری در دام ها ایجاد می کند.

وضعیت بیماری در ایران

روند سالانه حیوان گزیدگی در ایران رو به افزایش است ؛ به طوریکه در 100000 نفر جمعیت ،این میزان از 1/35 مورد در سال 1366 به 151 مورد در سال 1381 رسیده است. بیش از 85% موارد حیوان گزیدگی توسط سگ اتفاق می افتد.

راه های سرایت بیماری

راه گاز گرفتن: اصلی ترین راه است . البته از طریق کشیده شدن پنجه آغشته به بزاق حاوی ویروس هاری (به ویژه درگربه و گربه سانان ) نیز منتقل می شود .

راه پوست: بیماری هاری از راه پوست سالم قابل سرایت نیست ولی اگر کوچکترین خراش یا زخمی در پوست وجود داشته باشد قابل انتقال خواهد بود.

راه مخاطات: امکان پذیر است، بنابر این سگ ها و گربه های به ظاهر سالم در اواخر دوره کمون بیماری، می توانند از طریق لیسیدن لب و چشم و بینی کودکانی که با آنها بازی می کنند صاحبان خود را به بیماری هاری مبتلا نمایند.

راه تنفس: سرایت هاری از طریق تنفس به ویژه در غارهای محل زندگی خفاش های آلوده امکان پذیر است .

راه پیوند اعضاء: دو مورد انتقال در اثر پیوند قرنیه فردیکه مبتلا به هاری بوده و از قرنیه وی جهت 2 نفر استفاده گردیده است، در سال 1373 در ایران گزارش شده است ).

انتقال از راه دستگاه گوارش: بعید است ولی حیوانات گوشتخوار ممکن است بندرت از خوردن لاشه حیوانات تلف شده از بیماری هاری به این بیماری مبتلا شوند. به هر حال از خوردن گوشت و سایر فراورده های دام های مبتلا به هاری خودداری شود.

انتقال از راه جفت: بعید نیست.

انتقال از طریق وسایل آلوده: فقط در موارد استثنائی منتقل می شود .

انتقال بیماری از انسان به انسان: جز در یک بررسی که در سال 1985 در پاکستان بعمل آمده و تعدادی از بچه های نوزاد که توسط یک نفر ختنه شده بودند و مبتلا به هاری شدند و بعداً معلوم شد که شخص ختنه کننده مراحل آخر دوره کمون هاری را طی می نموده و بر طبق عادت سنتی مقداری از بزاقش را در محل ختنه می ریخته مورد دیگری گزارش نشده است. بنابر این، در نگهداری و پرستاری از شخص مبتلا به هاری باید تمام جوانب احتیاط رعایت شده و ضمن استفاده از وسایل حفاظتی کامل، لوازم و وسایل بیمار با دقت هر چه تمامتر ضد عفونی گردد.

بیماری در حیوانات

دوره نهفتگی در سگ و گربه معمولاً 3 ـ 2 هفته و گاهی چند ماه است. در حیوانات دیگر دوره کمون بر حسب نوع حیوان فرق می کند و در غیر گوشتخواران طولانی تر از گوشتخواران می باشد.نکته جالبی که باید به آن اهمیت داده شود این است که در سگ و گربه 3 تا 10 روز قبل از علائم بالینی ویروس در بزاق حیوان وجود دارد و می تواند بیماری را انتقال دهد. به عبارت دیگر اگر سگ و گربه در زمان گزش آلوده به هاری باشند علائم بالینی حداکثر تا 10روز بعد در حیوان ظاهر شده و خواهد مرد.

علائم بیماری در حیوان

اولین علامت بیماری در رفتار و عادات حیوان می باشد، بطوریکه یا بیش از اندازه به صاحب خود انس و الفت پیدا می کند و مثل اینکه از او کمک می طلبد یا عصبانی و بد خو گردیده غذای خود را بخوبی نمی خورد.

پیشرفت بیماری در موارد کمی به صورت فلجی ( هاری ساکت ) در آمده حیوان به گوشه ای پناه برده ابتدا دست ها سپس پاها و بعد سایر اندام ها فلج شده و در اثر فلج دستگاه تنفس تلف می شود.

ولی در بیشتر مواقع پس از گذشت دوره تغییر رفتار، حیوان پریشان و مضطرب و کم کم به صورت وحشی و درنده در آمده به گاز گرفتن سنگ و چوب و اشیا مختلف پرداخته و خانه خود را ترک و بدون مقصد به هر جا می رود و به هر کس و هر حیوان که سر راه او باشد حمله می کند، پس از مدتی در اثر دوندگی زیاد و گرسنگی و تشنگی به علت عدم امکان بلع کف از دهانش سرازیر شده و مرتباَ به زمین می خورد، صدای پارس حیوان خشن و ناموزون و بریده و حالت درندگی در چهره اش هویدا می باشد. سگ ها اغلب به وسیله مردم کشته می شوند و اگر فرار کنند بزودی در اثر فلج دستگاه تنفسی خواهند مرد. گربه پس از طی دوره کمون به محل تاریکی می رود . پنجه های گربه مثل دندان سگ یا گرگ عمل می کند زیرا گربه دائماَ مشغول لیسیدن پنجه هایش می باشد و مرتب پنجه ها آلوده به بزاق می شوند و موقع پنجه کشیدن بر روی دست و پا یا صورت انسان بیماری را ا ز راه خراش منتقل می کند .

علائم بیماری در انسان

دوره بیماری هاری به چهار مرحله تقسیم می شود .

الف: دوره کمون بیماری: به طور معمول بین 15روز تا 3 ماه و بطور متوسط 1 تا 2 ماه به طول می انجامد .ولی از چند روز تا بیش از 3 ماه ، حتی تا چند سال هم مشاهده شده است .

ب: مرحله بروز علائم اولیه: این مرحله به طور معمول 4-1 روز (حداکثر 10 روز ) به طول انجامد.

نشانه های مهم این دوره

تب ، لرز ، خستگی ، بی اشتهایی ، سردرد ، ضعف ، درد عضلانی ، اشکال در بلع ، حالت تهوع و استفراغ ، سرگیجه ، افسردگی ، بیقراری ، سوزش و خارش و گاهی درد محل گزیدگی ، تحریک پذیری ، بی خوابی ، دردهای شکمی و اسهال

ج: مرحله حاد عصبی

مهمترین علائم: تحریک پذیری شدید، توهم ، نگرانی و هیجان ، ترس از آب ، افزایش ترشح بزاق و اختلال بلع ، خواب آلودگی ، انقباض های عضلانی ، علائم مننژیت ،تشنج و فلج موضعی ، گشاد شدن نامنظم مردمک ، تعریق و کاهش فشار خون وضعیتی

د: مرحله کما و مرگ: از شروع علائم تا مرگ به طور متوسط 4 تا 7 روز طول می کشد.

اقدامات درمان پیشگیری در مورد افراد حیوان گزیده

افرادی که مورد گاز گرفتگی حیوانات قرار می گیرند اگر بلافاصله و در اسرع وقت به مراکز درمان پیشگیری مراجعه و تحت اقدامات درمان پیشگیری قرار گیرند می توان از ابتلای به بیماری هاری در آن ها جلوگیری کرد.

این اقدامات عبارتند از :

زدودن و خارج ساختن ویروس هاری از محل زخم :

مهم ترین قسمت پیشگیری از هاری ( تا 50% ) رعایت کامل همین نکته است ، برای این کار لابلای زخم را با آب تمیز و صابون ( با استفاد ه از برس ) حداقل به مدت 15 تا 20 دقیقه عمیقاَ شستشو و در جریان آب روان قرار دهید.

خارج کردن کف صابون از لابلای زخم :

با استفاده از شیلنک آب یا پیستوله آب پاش و بوسیله برس، زیرا باقی ماندن صابون بعضی مواد ضد عفونی کننده را که بدنبال شستشو مورد استفاده قرار خواهد گرفت خنثی می کند.

قطع کامل قسمت های له شده و نکروزه.

ضد عفونی زخم با الکل 4 تا 70 درجه یا محلول بتادین 1% یا سایر مواد ضد عفونی کننده.

زخم حیوان گزیدگی را نباید بخیه زد ، چون ویروس هاری بیهوازی بوده و در مقابل نور و اکسیژن هوا خاصیت حیاتی خود را از دست می دهد.البته در مورد زخم های بسیار عمیق که شریان های خونریزی دهنده دارند استثنائاً می توان شریان را بخیه زد که در این صورت می بایستی مقداری سرم ضد هاری را در داخل زخم انفیلتره نمود.

تزریق سرم ضد هاری

تزریق واکسن ضد هاری

تزریق سرم و واکسن ضد کزاز

آنتی بیوتیک تراپی

تحت مراقبت قرار دادن حیوان مهاجم

تحت نظر گرفتن فقط برای سگ و گربه اهلی است، و در حیوانات دیگر که دوره کمون متغییر دارند مصداق ندارد. به مدت 10 روز، اگر حیوان تلف شد واکسیناسیون تا آخر ادامه می یابد، و اگر سالم بود حیوان مسلماً هار نیست و ادامه واکسیناسیون لازم نیست.

منابع: روزنامه اعتماد- phc.umsu.ac.ir