معرفی مجموعه وکیل شیراز | تجسمی از معماری و هنر در شیراز

یکی از دوره های خوب و قدرتمندی که زمانی در ایران حکومت می کردند، زندیه نام داشتند. در این سلسله، پادشاهان مختلفی حکومت کردند و پایتخت همگی آن ها نیز شیراز بود، اما در میان آن ها پادشاه قدرتمند و دانایی به نام کریم خان زند در سال های 1172 تا 1193 حکومت می کرد که بناهای با ارزشمندی را در این شهر ساخت که مهم ترین آن ها مجموعه وکیل شامل مسجد وکیل، بازار وکیل، حمام وکیل، آب انبار و ... می باشد. با همگردی همراه باشید تا با مجموعه وکیل شیراز آشنا شوید.

معرفی حمام وکیل

یکی از بناهایی که پیشرفته ترین اصول معماری در زمان زندیه ساخته شده، حمام وکیل است با سقف گنبدی که زیر آن نقوش بسیار زیبا و ماهرانه ای از آهک بری دارد و در بخش غربی مسجد وکیل در مرکز شهر شیراز قرار گرفته. این بنای با ارزش که دارای درآیگاه (ورودی) حمام کوچک با شیبی ملایم به سمت هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد، ورودی رختکن زاویه دار، سربینه به شکل هشت ضلعی منظم در وسط آن با توجه به 8 ضلعی بودنش 8 ستون نیز در وسط دارد، گرم خانه پوشیده از سنگ فرش، خزینه در جنوب گرم خانه (این خزینه دارای دو دیگ برای گرم کردن نیز بوده)، دو حاکم نشین در دو طرف خزینه و دو شاه نشین زیبا مخصوص پادشاهان که در دو طرف گرم خانه است، دارد و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و جایگاه 917 را از آن خود کرده. حمام وکیل نیز نزدیکی بناهایی چون بازار وکیل و ... قرار گرفته. یکی از اصول مهمی که در حمام وکیل رعایت شده، زاویه دار بودن ورودی آن است که باعث جلوگیری از ورود سرما و گرمای بیش از حد می شود. همینطور دالان های کوچکی که در آن هوای گرم برای گرم کردن کف در جریان بوده، در زیر گرم خانه ها قرار داشتند. یکی از زیبایی های حمام وکیل، حوض هایی از سنگ مرمر است که در وسط حاکم نشین قرار گرفته اند و آهک بری زیر گنبد که با نگاه کردن به آن ها به مذهب، سنت و علایق مردم در آن زمان می توانید پی ببرید.

معرفی بازار وکیل

وقتی نامی از شهر شیراز به میان می آید، همه اول نام بازار بسیار طولانی وکیل (از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازار های قدیم) در ذهن هایشان نقش می بندد که توانسته نام خود را در آثار ملی ایران به ثبت برساند و در رتبه 924 قرار گیرد. همینطور بازار وکیل بازاری است که تاریخی بوده و معماری آن بسیار خاص و زیباست و به نوعی می توان گفت از بهترین آثار دوره کریم خان زند است، هرچند که مانند آن زمان رونق خود را ندارد و صادرات و واردات کالاهای خارجی و داخلی، مبادلات، کارهای بازرگانی و ... در این بازار انجام نمی شود، اما این بازار همچنان سرپاست. به همین سبب در هر دوره ای با توجه به استفاده ای که از مجموعه بازار وکیل می شده، به نام های متفاوتی هم خوانده می شده، مانند بازار بزرگ، بازار بزازان، بازار بلور فروشان، بازار خیاط ها، بازار کلاه دوزها، بازار سراج ها و ترکش دوزها و بازار شمشیرگیرها که در وسط بازار بزازان قرار دارد و دارای یازده طاق می باشد. دسترسی به این بازار بسیار آسان است، چرا که در مرکز شهر و شرق میدان شهدا واقع شده است. این بازار از آنجایی که جزو مجموعه وکیل است، در نزدیکی بناهایی چون مسجد وکیل و حمام وکیل واقع شده. طرح و پلان اولیه این بازار از روی بازار لار در دوره شاه عباس برگرفته شده است. معمار اولیه این بنا نیز شهریار زند می باشد. باید بدانید که بازار وکیل دارای بخش فرعی، غربی و شرقی است که حجره هایی با سکو های پهن در دو طرف دارد و همین طور دارای 74 دهانه با طاق های بلند و یکسان می باشد و در وسط آن ها چهارسوقی قرار گرفته که از 4 جهت آن ها را قطع می کند و دارای سقفی بسیار بلند و منحصر به فرد است. در مورد مصالح این بازار باید به پایه هایی که از سنگ تراشیده شده اند، گچ، آجر و آهک اشاره کرد. این نوع معماری منحصر به فرد و خاص، بسیار کم در بازار های ایرانی دیده می شود. آنقدر این بازار مهم بوده است که فرصت الدوله شیرازی، توصیفات خوبی از این بازار در آثار عجم داشته است.

معرفی مسجد وکیل

یکی دیگر از بناهای با ارزش در شیراز که هم دارای سبک معماری بی نظیر و هم آثار تاریخی و مذهبی می باشد، مسجد وکیل است که در کنار حمام و بازار وکیل در مرکز شهر ساخته شده است. به نوعی هدف از ساخت این مسجد، مخصوصا محل قرار گیری اش پیوند دین و دنیاست که حرکت جالبی در بافت سنتی شهر بوده. اگر بخواهید در مورد یک بنای مستحکم و زیبای زندیه صحبت کنید، می توانید این مسجد را که به دستور کریم خان زند ساخته شده، مثال بزنید. در معماری ایرانی برای ساخت بعضی از بناها سبک هایی با نام دو ایوانی، تک ایوانی و 4 ایوانی وجود داشت که این مسجد از نوع دو ایوانی آن ها می باشد. از قسمت های مهم این مسجد می توان به طاق بلندی در بخش شمالی و شبستان هایش اشاره کرد. این مسجد دارای دو شبستان جنوبی و شرقی نیز بوده که شبستان جنوبی این بنا با مساحت 5 هزار متر مربع دارای 48 ستون سنگی بسیار زیباست که می توان از خصوصیات آن ها به یکپارچگی و مارپیچی بودن این ستون ها اشاره کرد. همینطور یکی دیگر از ویژگی ها و جذابیت های این شبستان، منبر آن است که دارای 14 پله بوده و به سفارش کریم خان زند از مراغه سنگ مرمر برای ساخت این پله ها آورده اند و پله های منبر به صورت یکپارچه ساخته شده اند. طاق ذکر شده را طاق مروارید هم می نامند که طاق بسیار ارزشمندی است، زیرا دور این طاق با قلم درشت به روش خط ثلث یکی از سوره های قرآن را به صورت هلالی نوشته اند. از تزیینات زیبای این مسجد می توان به کاشی کاری صحن و ایوان های شمالی و جنوبی اشاره کرد که در آن ها انواع هفت رنگ و معرق هم نیز به کار رفته است. در سفرنامه به سوی اصفهان پیرلوتی ،یکی از مشاهیر برجسته از مسجد وکیل این گونه یاد شده است: با وجود سادگی تزیینات مسجد، اما زیبایی اش بازهم به چشم می خورد. در طرح هایی که در تمامی نقاط مسجد دیده می شود، مینا کاری ها با رنگ های سبز و قرمز زیبا وجود دارد؛ به صورتی که سرتاسر دیوار را گرفته اند که به زیبایی بنا هم افزوده اند. همچنین او این مسجد را به کاخی لاجوردی و فیروزه ای فام تشبیه کرده که به طور کلی خیره کننده می باشد.