چگونه افزایش قند خون صبحگاهی در افراد دیابتی را کنترل کنیم؟

بلاگ کرفس/ اکثر افراد دیابتی از میزان قند خون صبحگاهی خود ناراضی هستند و همین امر سبب کاهش انگیزه ایشان برای کنترل قند خون می شود. اما مشکل کجاست و چگونه می توان آن را برطرف نمود؟ در ادامه به طرح موضوع و راهکارهای آن می پردازیم.

بسیاری از افراد دیابتی پس از تست قند خون صبحگاهی به محض آگاهی از بالا رفتن میزان آن، دچار استرس می شوند و به همین دلیل نیز انگیزه خود را برای کنترل قند خون از دست می دهند. دلایل افزایش قند خون صبحگاهی (هایپرگلیسمی صبحگاهی) متعدد است، اما با دقت و همکاری پزشک معالج، می توانید هم مشکل و هم راه حل آن را بیابید.

دلایل افزایش قند خون صبحگاهی

پدیده داوون

تزریق انسولین به مقدار کم

کاهش قند خون نیمه شب (هیپوگلیسمی نیمه شب)

تغذیه نامناسب و یا پرخوری

تزریق نادرست انسولین

پدیده داوون

غالبا دیده شده که از حدود ساعت 3 الی 4 صبح به بعد، قند خون افزایش می یابد که معمولا سه یا چهار بار در هفته این مسئله روی می دهد. علت این افزایش، ترشح هورمون هایی مثل «هورمون رشد» است؛ به ویژه در دوره بلوغ مبتلایان به دیابت نوع 1؛ این هورمون ها مخالف انسولین عمل می کنند و باعث افزایش قند خون می شوند. در افراد دیابتی که انسولین تزریق می کنند، کاهش اثر انسولین NPH (طولانی اثر) که هنگام شب تزریق شده در شب و نیز استرس و فشارهای عصبی، به تشدید پدیده داوون می انجامد.

شناسایی مشکل

برای اطمینان از پدیده داوون، لازم است طی شب، چندین بار قند خون را اندازه گیری نمود.

برای مثال، ساعت های 2، 4 و 6 صبح. در صورتی که قند خون شما، صبح زود افزایش یافت، به احتمال زیاد علت از پدیده داوون است.

حل مشکل

برای برطرف کردن این پدیده، از آن جا که نیاز به انسولین در هنگام صبح افزایش می یابد، باید با نظر پزشک انسولین طولانی اثر یا .NPH را دیرتر تزریق نمود.

تزریق انسولین به مقدار کم

ممکن است افزایش قند خون صبحگاهی ناشی از تزریق انسولین پایه یا NPH شب به مقدار کم باشد. با توجه به این که در کشور ما اکثرا دیر شام میل می شود، لذا طی شب ممکن است قند خون افزایش یابد.

شناسایی مشکل

در این مورد نیز باید در طول شب، چندین بار قند خون را کنترل نمود. اگر متوجه شدید که قند خون در طول شب افزایش یافته، به احتمال زیاد، میزان انسولین پایه برای تزریق شبانه کم است.

حل مشکل

برای مهار این مسئله، باید زیر نظر پزشک معالج خود، میزان انسولین پایه را افزایش دهید. فراموش نکنید که هر گونه تغییر در میزان تزریق انسولین NPH باید زیر نظر پزشک معالج صورت گیرد.

کاهش قند خون در نیمه های شب

کاهش قند خون در نیمه های شب (هیپوگلیسمی نیمه شب) نیز ممکن است سبب افزایش قند خون صبحگاهی گردد، زیرا هنگامی که قند خون به شدت کاهش یابد، بدن انسان به طور خودکار هورمون هایی چون آدرنالین و گلوکاگن ترشح می کند که مخالف انسولین عمل می نمایند و باعث افزایش قند خون صبحگاهی می شوند.

شناسایی مشکل

در این مورد، همچون موارد قبل لازم است طی شب، چندین بار قند خون کنترل شود تا متوجه کاهش احتمالی قند خون بشویم. از جمله علایم هیپوگلیسمی حین خواب که ممکن است متوجه آن نشده باشید، بیدار شدن هنگام صبح در حالی که خیس عرق هستید، سردرد دارید و در خواب نیز کابوس دیده اید.

حل مشکل

در این مورد نیز لازم است زیر نظر پزشک معالج، در میزان انسولین پایه و زمان تزریق آن تغییراتی داده شود. فعالیت شدید جسمی بعدازظهر، به ویژه در فصل تابستان که روزها طولانی بوده و کودکان و نوجوانان در حال فعالیت های شدیدهستند؛ احتمال هیپوگلیسمی در نیمه های شب را تشدید کرده و همین امر سبب افزایش قند خون صبحگاهی می شود.

تغذیه نامناسب و یا پرخوری

تغذیه نامناسب و یا پرخوری نیز هر یک ممکن است به افزایش قند خون صبحگاهی (هایپرگلیسمی صبحگاهی) بیانجامد.

شناسایی مشکل

گاهی عده ای از افراد دیابتی، به جای شام، میوه فراوانی میل می کنند و یا به مقدار زیاد مواد پروتئینی، لبنیات و ماست مصرف می کنند. به این ترتیب است که طی شب، بخشی از این مواد در کبد تبدیل به قند یا گلوکز می شود و همین امر سبب افزایش قند خون صبحگاهی می گردد.

ممکن است برای شام، مواد کربوهیدرات دار و یا مواد غذایی حاوی چربی فراوان، آن هم به مقدار زیاد میل کرده باشید (برای مثال خورش فسنجان، پیتزا، تنقلاتی چون آجیل و …). همان طور که می دانید، چربی ها روند هضم کربوهیدرات ها یا نشاسته ها را کند می نمایند و با این که در شبانه روز قبل قند خونشان در حد مطلوب بوده است، اما نمی دانند چرا قند خون صبحگاهی شان افزایش یافته؟!

حل مشکل

برای حل این مسئله باید توجه کنید که برای شام نباید مقدار فراوان پروتئین، مواد غذایی پر چربی و نیز مقدار زیادی میوه میل کنید. علاوه بر این، حتما با پزشک خود مشورت نمایید که آیا لازم است میزان انسولین پایه شما تغییر یابد یا خیر؟

تزریق نادرست انسولین

اگر روش شما در تزریق انسولین نادرست باشد و یا محل تزریق تان را به درستی انتخاب نکرده باشید، احتمال افزایش قند خون صبحگاهی وجود دارد.

شناسایی مشکل

اگر انسولین را اشتباها در بافت ماهیچه ای خود تزریق کنید (مثل زمانی که سر سوزن سرنگ برای تزریق نامناسب باشد) در نتیجه، انسولین سریع تر وارد جریان خون می شود و طول مدت اثر آن نیز کاهش می یابد. بنابراین، انسولین پایه یا NPH تزریق شده در شب، اثرش تا صبح زود باقی نمی ماند.

گاهی ممکن است انسولین شب خود را به جای تزریق در ران ها یا باسن، روی شکم تزریق نموده باشید و چون جذب انسولین از راه شکم، سریع تر انجام می شود لذا قند خون صبحگاهی شما افزایش می یابد.

اگر انسولین را به طور مداوم، در یک محل تزریق کنید (معمولاً اکثر کودکان و نوجوانان به این شیوه تزریق علاقمندند.) بافت آن ناحیه، سفت و متورم می گردد و همین امر سبب اختلال اثر انسولین می شود.

حل مشکل

در این مورد حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا وی بتواند اندازه سر سوزن مناسب را به شما بگوید. حتما حین تزریق دقت کنید که انسولین در ماهیچه تزریق نشود! (می توانید هنگام تزریق، با دو انگشت، پوست خود را کمی بالا بیاورید). محل تزریق را نیز به طور مرتب تغییر دهید.

برای مهار افزایش قند خون صبحگاهی، اولین گام، تشخیص دلیل بروز آن است. اگر چه این کار ممکن است سخت و طاقت فرسا باشد اما ما ناچار به پذیرش آن هستیم. تجربه نشان داده است در صورتی که قند صبحگاهی کنترل شود، کنترل قند خون در سایر اوقات روز نیز امری قابل دسترسی است.