انتقاد از توریستی شدن غار دستکند هنامه شیروان

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، انتقاد از توریستی شدن غار دستکند هنامه شیروان صورت پذیرفت.

فاتحه یک غار دیگر را بخوانیم؟

جواد نظامدوست پیرامون انتقاد از توریستی شدن غار دستکند هنامه شیروان بیان کرد: مسئولان استانی با وجود آن همه جاذبه در خراسان شمالی به این نتیجه رسیده اند که یک اثر دیگر را هم توریستی کنند. به نظر آنها این مجموعه غار دستکند از دید گردشگران مغفول مانده و حالا باید راه دسترسی به آن را باز کنند.

او که از غارنوردان و غارشناسان حرفه ای است، یادآور شد: غارهای دستکند در گذشته کاربری محدودی داشتند؛ یا سکونگاه بشری بوده، یا محل برگزاری آیین های مهر، یا زندان یا محل نگهداری اجساد بوده اند. این غارها البته به تعداد کم در سطح ایران پراکنده اند که از جمله می توان به غار کرفتو در استان کردستان اشاره کرد. در جهرم، کاشان، میمند و شیراز نیز نمونه های مشابهی از این غارهای دستکند و با ارزش تاریخی را می توان یافت. ساختار غارهای دستکند اغلب رسی و خاکی بوده و آسیب پذیری زیادی دارند و اگر قرار باشد توریستی شوند خیلی زود از بین خواهند رفت. غار هنامه از جمله این غارها است که فاتحه آن با توریستی شدن خوانده می شود.

این غارنورد هنامه را در دسته غارهای درجه 2 قرار داد و گفت: کارگروه غارشناسی کشور که دستگاه هایی مثل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، کشور، نیرو، ورزش و جوانان، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، سازمان جنگل ها، مراتع وآبخیزداری، سازمان جغرافیای نیروهای مسلح و انجمن غار و غارشناسی ایرانیان در آن عضویت دارند، آیین نامه درجه بندی را برای غارها مشخص کرده اند که مطابق آن غارهای درجه یک از جمله مواهب طبیعی بکر و غیرقابل تکرار هستند که تشکیلات آهکی منحصر بفردی دارند و جز غارهای ممنوعه بشمار می آیند و باید از ورود به آنها جلوگیری کرد و نباید کاربری گردشگری برای آنها تعریف شود. تنها محققان، دانشجویان و متخصصان اجازه ورود به این غارها را دارند. غارهای درجه دو ضمن دارا بودن مشخصات غارهای درجه یک با سطحی کمتر، مجموعه مطالعه و نقشه کشی نشده و اغلب با نشانه های باستانی هستند که اجازه رفت و آمد به آنها را نباید داد و بعد از شناسایی باید نگهبان برای آنها تعیین کرد، غارهای دستکند اغلب در این گروه قرار داده می شوند. اما غارهای درجه سه گروهی از آهکی ها هستند که زیبایی خاص خود را دارند و در مقایسه با دو گروه قبلی، معمولی تر هستند، جانور و غارزی خاصی ندارند، سفره آب زیرزمنی ندارند و با هماهنگی کارگروه غارشناسی قابلیت تبدیل به مکان توریستی را دارند.

نظامدوست بیان کرد: مساله این است که این درجه بندی در غارهای کشور رعایت نمی شود و تا کنون هر غاری که در درجه یک و دو بوده، توریستی شده است.

وی ادامه داد: دنیا با همین استاندارد پیش می رود. مثلا در فرانسه غار «لاسکو» (Lascaux) با قدمت 17 هزار سال وجود دارد که سنگ نگاره های قدیمی در آن پیدا شده است. در این غار را سالهاست به روی گردشگران بسته اند و مشابه این غار را با هزینه ای هنگفت ساخته اند و گردشگرانی که می خواهند غار لاسکو را ببیند به سمت مکان شبیه سازی شده، هدایت می کنند. ما مشابه این غار را در استان لرستان داریم، میرملاس با سنگ نگاره های بیش از 12 هزار سال که شاهدی محکم بر وجود یک تمدن باستانی است ولی آنقدر بی مهابا از این غار بازدید شده که از بین رفت.

عضو انجمن غار و غارشناسی اضافه کرد: مگر در استان خراسان شمالی کارگروه غارشناسی ندارند، مگر میراث فرهنگی و محیط زیست عضو این کارگروه نیستند، چرا پروژه توریستی شدن این غار را با کارگروه غارشناسی مطرح نکردند و استعلام ها، نظرات کارشناسی مشورتی و مجوزها را نگرفتند. به مدیران استان خراسان رضوی معترضم که به تحقیقات غیرکارشناسی و غیرتجربی اکتفا کرده اند و سریع بودجه داده اند و اولین کاری هم که کرده اند جاده سازی بوده است. باید پیش از هر اقدامی بررسی می کردند این غار برای گردشگری مفید است؟

وی افزود: هنامه با مشخصاتی که دارد جز غارهای باستانی و درجه دو است و باید پیش از هر طرح و برنامه ای، میراث فرهنگی طبق دستورالعمل دولت، از سایر دستگاه ها استعلام می گرفت. عجیب تر اینکه میراث فرهنگی خود باید حافظ این غار باشد، نه اینکه راه را برای تخریب آن باز کند، اما به نظر می رسد خود را مالک آن می داند و انحصارا برای آن تصمیم گرفته است.

او گفت: غارهای دستکند با سازه رسی اگر تخریب شوند دیگر قابل بازسازی نیستند، چون برای همیشه از بین می رود، بلایی که سر شهر زیرزمینی نوش آباد آمده است. آنقدر گردشگر به داخل آن راه داده شده که دیواره های آن بر اثر تماس دست گردشگران فرسایش پیدا کرده است. غار کرفتو که سالهاست توریستی شده با اینکه نگهبان دارد، اما چون تعداد آنها کافی نیست، پر از یادگاری نویسی و خرابی شده است. ما نباید این غارهای با ارزش را توریستی کنیم چون مثل کشورهای دیگر امکان محافظت نداریم اگر می توانستیم محیط داخل غار را مثل آثار موزه ای با شیشه های سکوریتی حفاظت کنیم می شد به گردشگر هم فکر کرد.

این عضو قدیمی کارگروه غارشناسی کشور از مدیران خواست که برای توریستی کردن هر مکان طبیعی و تاریخی دوراندیشی داشته باشند، اظهار کرد: وقتی شعار کارآفرینی می دهید دقت کنید در محیط های مشابه چه اتفاقی افتاده است، آیا از گردشگر سود داشته اند، هزینه هایشان را درآورده اند؟ تحقیقات ما نشان می دهد از 13 غار توریستی ایران فقط یک غار توانسته تا هزینه ها و درآمد بدست آورد که آن هم در دوران کرونا ضرر چند میلیاردی داد. غار علیصدر با اجاره سالانه 700 هزار تومان فقط در تعطیلات عید نوروز چند میلیارد تومان بلیت می فروشد، ولی در ازای آن چه اتفاقی افتاده، این غار از بین رفته است. جالب آن که تازگی به غار سراب همدان در نزدیکی آن فکر می کنند و با این تصور که دو غار «علی صدر» و «سراب» بهم راه دارند، می خواهند سراب را هم توریستی کنند. درصورتیکه بررسی های غارشناسان نشان می دهد این دو غار هیچ ارتباطی بهم ندارند. حتی رئیس اتحادیه جهانی غارها که به ایران آمده بود در بازدید از علی صدر و سراب گفت که حیف از این منطقه که می شد آن را بعنوان ژئوسایت ثبت کرد. ولی کاری که با علی صدر کردند باعث می شود این غار دیگر ثبت جهانی نشود. بهترین سنگهای ساحتمانی را روی دیوارهای آن نصب کرده اند و داخل آن سرویس بهداشتی ساحته اند.

نظامدوست گفت: از مدیران خواهش می کنم برای رشد گردشگری فقط همین الان را نبینند، آینده دور را درنظر بگیرند. ببینند غارهایی که پیش از این توریستی شده اند به چه وضعیتی افتاده اند. متاسفانه مشاورانی در این حوزه وجود دارند تخصص را در تبدیل غار به مکان گردشگری ندارند. مدیران ما می خواهند با نیت خوب کاری برای استان خود انجام دهند، اما چون اطلاعات زمین شناسی ندارند، نتیجه چیز دیگری می شود. با همین نگاه غارهای زیادی را به جای توریستی شدن و کسب درآمد فقط خراب کرده ایم؛ غار کرفتو در کردستان که با توریستی شدن نه تنها هزینه هایش در نمی آید که تاریخ آن در معرض خطر است یا غار کتله خور زنجان که حتی هزینه هایش را نمی تواند تامین کند یا غار نخجیر که تخریب زیادی را متحمل شده است. چه بهتر با نگاه کردن به تجریبات گذشته اقدام کنیم.

مجموعه غارهای دستکند هنامه در شهرستان شیروان از توابع استان خراسان شمالی به قدمتی که به چهارم و پنجم قمری نسبت داده شد، در سال 1386 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این غارها شبیه اتاقهای حفر شده در سه طبقه از دل یک کوه است که فضاهای شبیه آخور، انبار و پناهگاه در آن شناسایی شد. این مجموعه در منطقه ای دور از دسترس قرار دارد، اما مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی که معتقد است تکمیل و توسعه زیرساخت ها عاملی موثر در رونق گردشگری و جذب مسافر است، بتازگی از تامین دو میلیارد ریال اعتبار برای ایجاد زیرساخت گردشگری در مجموعه غارهای هنامه خبر داد.