مشترکات معماری عامل تحکیم روابط دوستانه هرات با یزد است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای واصله، مشترکات معماری عامل تحکیم روابط دوستانه هرات با یزد است.

قضیه چیست؟

یزد که به خاطر بافت تاریخی زیبایش در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده، مشترکات زیادی با شهرهای مختلف دنیا دارد و با برخی از آنها نیز پیمان خواهرخواندگی نوشته است.

شهر یزد که هم اینک با شهرهای هولگین جمهوری کوبا، یاسبرین مجارستان، جاکارتای اندونزی، هومس سوریه، نزبی عمان و یئوسو کره جنوبی خواهر خوانده است، می تواند با توجه به مشترکات تاریخی، فرهنگی و معماری با شهر هرات که از شهرهای نامزد ثبت جهانی است نیز خواهر خوانده شود.

شهر هرات که در حوزه معماری و ادب و فرهنگ حرفهای زیادی برای گفتن دارد، بسیار به یزد جهانی شبیه است و بعضا فاصله نه چندان زیادی تا میراث فرهنگی، معماری، مفاخر و آیین و سنتهای یزد دارد.

جایگاه فرهنگی برجسته هرات افغانستان

سید مصطفی فاطمی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد پیرامون مشترکات معماری عامل تحکیم روابط دوستانه هرات با یزد است، اظهار می کند: «خواجه عبدالله انصاری» و «ابوالفضل رشیدالدین میبدی» جز اشخاص شاخص و بزرگ ایران و یزد هستند که در هرات زیسته و از مشترکات فرهنگی این دو سرزمین بشمار می روند.

وی با بیان اینکه ادبیات مشترک این دو شهر نیز ادبیاتی تلفیقی وجود داشته، می گوید: بزرگانی مانند «ابوالفضل انصاری» یا «امیر رشیدالدین» و «خواجه عبدالله انصاری» بخوبی در جذب مریدانی از دو شهر هرات و یزد نقش داشته و همین مشترکات نیز امروز برای هر دو شهر باقی مانده است.

این مسئول در ادامه اظهار می کند: یزد و هرات وجوه مشترک زیادی در حوزه ادبیات و بیشتر از همه در حوزه معماری دارند، بخصوص تشابه ساختار معماری و مصالح به کار رفته در معماری هر دو شهر قابل توجه است.

وی اضافه می کند: البته هرات را بیشتر می توانیم از نگاه ادبی خواهر خوانده میبد بدانیم، اما به نظر می رسد فرهنگ مشترک یزد و هرات، ظرفیت ارزشمندی برای هر دو شهر باشد که بیشتر این تشابه، مربوط به دوره تیموری و مشخصا بنای ستی فاطمه خاتون و گوهرشاد بیگم در یزد و هرات است.

رد پای تیموریان هرات نشین در یزد

محسن عباسی هرفته، رئیس پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد نیز یکی از وجوه مشترک یزد و هرات را تشابهات موجود در حوزه معماری این شهرها می داند و می گوید: معماری پدیده ای متاثر از اقلیم و جغرافیای منطقه است و همین مسئله منجر به تفاوت معماری یزد با معماری نقاطی مانند آذربایجان شده، اما بواسطه قرارگیری این شهرها در یک حوزه تمدنی شباهتهای زیادی هم میان این دو معماری می توان پیدا کرد که در دایره کلی معماری ایرانی گردهم آمده و در خرده فرهنگها متفاوت است.

وی با بیان اینکه در منظومه فرهنگی این سرزمین تفاوت هایی نیز وجود دارد، می گوید: تفاوت و شباهتهای موجود در این معماری منجر به شکل گیری رابطه زیبایی در کشورهای مختلف شده است که یکی از آنها گنبدهای خیاره ای دوران تیموری هستند و همین جزئیات، کلیات معماری و اشتراکات فرهنگی را شکل می دهند.

این مسئول وجود گنبدهای خیاره ای و معماری تیموری را نشانی از حکومت تیموری عنوان می کند و می گوید: اساسا این حکومت در شرق و شمال شرق فعال تر بوده و آثار آن در این مناطق بیشتر است و برحسب اتفاق نیز یکی از سرداران این حکومت، حاکم یزد می شود و آبادانی های زیادی را بوجود می آورد.

وی با بیان اینکه وجود شواهد پررنگ معماری به ثروت و قدرت حکومتها پیوند خورده، می گوید: هر زمان حکومتها در یزد قدرتمند بودند، معماری این سرزمین نیز تعالی پیدا کرد که از نمونه های آن می توان به دوران آل مظفر اشاره کرد که یزد به یکی از پایتخت های چندگانه کشور تبدیل می شود.

عباسی هرفته با بیان اینکه تنها گنبد خیاره ای تیموری در یزد نشان از تاثیرپذیری این شهر از حکومت دارد، می گوید: رد پای تیموریان در یزد و البته در ازبکستان و مناطق شمالی ایران پر رنگ است کما آنکه در کشور افغانستان بعنوان مرکز حکومت تیموری، شواهد معماری از مابقی اماکن تحت سلطه این حکومت بیشتر است.

وی وجود معماری مشترک را نشانی از شبکه ارتباطی قوی بالا دستی و رابطه های زیبایی میان مردم این مناطق می داند و می گوید: باید این ارتباطات غیربصری و غیرملموس را از نقش و نگارها به زیرنقشها هدایت و اذهان را متوجه این نظام مشبک فکری مشترک کنیم.

رئیس پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد یکتا پرستی و نظام فکری واحد بسیار قوی متصل به آسمان را یکی از عوامل بسیار قدرتمند و مهم در ظهور و بروز آثار تمدنی می داند و می گوید: خلق این آثار که نشات گرفته از محور اندیشه های واحد است، باید برای نمود این تمدن غنی و ارزشمند به دنیا نشان داده شود.

از حکومت تیموری تا باقی مانده های معماری تیموری

ولی شاه بهره، رئیس سابق اطلاعات و فرهنگ شهر هرات در افغانستان نیز ضمن بیان اینکه معماری دوره تیموری تکامل یافته معماری های قبلی بوده است، می گوید: سبک معماری بقعه گوهرشاد بیگم در هرات بعنوان بنایی شاخص از نظر معماری تیموری، قبل از این دوران و در دورانهایی مانند سلجوقی و اتابکی هم وجود داشت، اما در دوره تیموریان به کمال رسیده و معماران و هنرمندان تیموری در این دوران اندوخته های خود را در سمرقند و هرات به تصویر کشیده اند.

وی علاوه بر سبک معماری خاص تیموری به پررنگ بودن نقش استفاده از مینیاتور در این دوره اشاره می کند و می گوید: گوهرشاد بیگم در این محل، مدرسه علمی، دارالشفا و خوابگاه، بزم، کتابت و نسخی به زبان فارسی دری داشته و علاوه بر آن استاد «کمال الدین بهزاد» نقاش سرشناس تاریخی در این محل به مینیاتور می پرداخته است.

این پژوهشگر افغانستانی اضافه می کند: مناره های مسجد جامع هرات نیز جز سازه هایی برگرفته از معماری مکتب تیموریان با ویژگی هایی مانند رسم الخط، مقرنس و همه اشکال بازتاب داده شده، قبلی است که به کمال رسیده و در گوهرشاد مورد بهره برداری قرار گرفته است. از طرفی گنبد لاجوردی مکتب تیموریان در نیشابور، گنبد ایوان مسجد گوهرشاد جز معروفترین آثار تیموریان در ایران است، اما عمر حکومت تیموری به حدود 600 سال گذشته برمی گردد و وجود بناهای مشابه مانند ستی فاطمه خاتون در یزد، با این معماری نشان از ارتباط و دایره و گستره حکومتی این حکومت دارد.

وی ضمن ارائه اطلاعاتی در مورد تاریخ دوران تیموری به خصوص در زمان شاهرخ میرزا اظهار می کند: شاهرخ فرزند امیر تیمور، پادشاهی دانش پرور است و همانند پدرش تهاجمات و لشکرکشی های زیادی داشته و در این میان با گوهرشاد بیگم فرزند ترخان که شخص معتبری بوده ازدواج کرده است.

شاه بهره در مورد گوهرشاد بیگم نیز می گوید: این بانو نه تنها همسر شاهرخ تیموری بلکه مشاور توسعه و آبادی کشور محسوب می شد که در ایجاد 360 بنای تاریخی شامل کتابخانه ها و دارشفاها، اماکن علوم مزار بزرگان و مراجع علمی تحقیقی و پژوهشی در هرات و اکثر نقاط خراسان به شاهرخ میرزا مشاوره داده است.

وی با اشاره به این که شاهرخ تیموری در سال 807 هجری قمری از سمرقند و بخارا به هرات منتقل و همسرش گوهرشاد نیز در این شهر پایگاهی علمی، فرهنگی و اجتماعی راه اندازی می کند، می گوید: گوهرشاد بیگم برای ساخت این محل، سه الماس از جواهرات خود را می فروشد و هزینه آن را صرف ایجاد این بنا می کند که به نوعی به دارالعلوم یا نخستین مرکز علمی در زمان شاهرخ تیموری بدل می شود.

این محقق هراتی اضافه می کند: گوهرشاد بیگم برای ساخت گنبد بنا از معماران سرشناس و برای تزئینات بنا از نقاشان و خطاطان برجسته و مشهوری بهره می برد که یکی از معروف ترین نسخ قران جهان از این خطاط به یادگار مانده است.

شاه بهره بقعه گوهرشاد بیگم را محلی برای گردآوری و تجمعات فرهنگی اعلام می کند و می گوید: این محل مرکز تجمع عرفا، شعرا و محل گفتمان و پذیرایی و برگزاری رویدادها بوده و حتی گوهرشاد بیگم در آستانه سقوط حکومت، مدرسه اخلاصیه را بنا می گذارد که جز سه مرکز آکادمی بزرگ شرق در آن دوران است.

ایرانی فراتر از مرزهای سیاسی

یکی بودن ایران و افغانستان در ادوار گذشته، نقطه های اشتراک زیادی را برای هر دو کشور کنونی به یادگار گذاشته است. محسن عباسی هرفته در این باره نیز با بیان اینکه ایران بزرگ با ایران محصور شده در مرز و بومهای سیاسی متفاوت است، اظهار می کند: نه تنها از نظر مساحتی بلکه از نظر جغرافیای فرهنگی و تمدنی هم این دو ایران با هم متفاوت هستند و در واقع ماهیت ایرانی را می توانیم در ایران بزرگ، شناسایی کنیم.

رئیس پایگاه میراث جهانی شهر تاریخی یزد ایران بزرگ را متمایز با سایر نقاط دنیا و سایر تمدن ها می داند و می گوید: در واقع هویت دو اصل دارد که شامل اشتراکات بیرونی و درونی است و سرزمین ایران بزرگ و همه سرزمینهای آن از گنجه گرفته تا هرات و از بحرین گرفته تا شهر دوشنبه در تاجیکستان دارای اشتراکات فرهنگی درونی هستند و از آموزه های ارزشمند انسانی که در قالب فرهنگ و تمدن ارایه شده می توان به اشتراکات معماری و گویش زبانی و پوشش افراد در جامعه اشاره کرد.

اشتراکات فرهنگی در عصر کنونی که سرزمین ها و فرهنگ ها و خرده فرهنگها در حال فاصله گرفتن از هم هستند نه تنها می تواند زمینه و بستری برای آغاز فعالیتهای مشترک بیشتر باشد، بلکه می تواند به توسعه دو جانبه روابط فرهنگی، پژوهشی و علمی به خصوص در حوزه میراث فرهنگی منجر شود و این مسئله می تواند باعث بسط دادن تجارب گسترده یزد در حوزه فرهنگی بخصوص حفظ میراث ارزشمند هرات شود.